EUFRATES
Ti kaatiddogan ken kapatgan a karayan iti makin-abagatan a laud a paset ti Asia, iti Turko maawagan Firat Nehri, nagan nga umar-arngi unay iti Hebreo a Perathʹ ken iti Daan a Persiano nga Ufratu. Damo a nadakamat iti Genesis 2:14 kas maysa kadagiti uppat a karayan a ti gubuayanda idi un-unana ket idiay Eden.
Beddeng ti Naituding a Teritoria ti Israel. Iti sasao ti Dios ken Abraham, intulagna a ti bin-i ni Abraham ti pangtedanna iti daga “manipud iti karayan ti Egipto agingga iti dakkel a karayan, ti karayan Eufrates.” (Ge 15:18) Daytoy a kari naulit a naibaga iti nasion ti Israel. (Ex 23:31; De 1:7, 8; 11:24; Jos 1:4) Dakamaten ti 1 Cronicas 5:9 nga adda sumagmamano a kaputotan ni Ruben idi periodo sakbay ti panagturay ni David a ti pagnaedanda pinalawada “agingga iti sumrekan ti maysa idiay let-ang iti karayan Eufrates.” Nupay kasta, yantangay ti Eufrates ket agarup 800 km (500 mi) ti kaadayona no iti “daya ti Galaad” (1Cr 5:10) ti dumaliasatan, mabalin a kayat a sawen laeng daytoy a dagiti Rubenita pinalawada ti teritoriada iti daya ti Galaad a dumanon agingga iti igid ti Desierto ti Siria, a dayta a desierto aglayon agingga iti Eufrates. (Mabasa iti RS, “agingga iti pagserkan ti desierto iti daytoy a deppaar ti Eufrates”; JB, “agturong iti pangrugian ti desierto nga agpatingga iti karayan Eufrates.”) Agparang ngarud a ti kari ni Jehova damo a naan-anay a natungpal bayat dagiti panagturay da David ken Solomon idi a dagiti beddeng ti pagturayan ti Israel limmawa a mangiraman iti Aramaeano a pagarian ti Zoba ket iti kasta dimmanon kadagiti igid ti Eufrates, nabatad nga iti benneg a mangnurnor iti makin-amianan a Siria. (2Sm 8:3; 1Ar 4:21; 1Cr 18:3-8; 2Cr 9:26) Gapu iti kinalatakna, masansan a ti laeng awag iti dayta ket “ti Karayan.”—Jos 24:2, 15; Sal 72:8.
Dagiti Gubuayanna ken Pagay-ayusanna. Ti Eufrates, nga agarup 2,700 km (1,700 mi) ti kaatiddogna, ket adda dua a kangrunaan a gubuayanna. Ti maysa, pagaammo kas ti Kara Su, mangrugi iti makin-amianan a daya a Turkia agarup 100 km (60 mi) manipud makin-abagatan a daya a nagsulian ti Nangisit a Baybay. Ti sabali isu ti Murat Nehri, a dagiti gubuayan ti dandanumna ket agtaud iti agarup nagtengngaan ti Danaw Van ken Bantay Ararat. Ti agarup nagtengngaan dagitoy a dua a karayan ti ayan ti ginget ti Karayan Araks, nga ipapan ti dadduma nga isu ti Karayan Gihon ti Genesis 2:13. Dagiti pagay-ayusan ti Kara Su ken ti Murat Nehri gistay agbatogda a mangnurnor iti turong nga agpalaud agingga nga agtiponda iti asideg ti siudad ti Keban, iti kangato nga agarup 610 m (2,000 pie) iti ngatuen ti patar ti baybay.
Manipud iti daytoy a disso, dagiti nagtipon nga agus buklenda ti mismo a Eufrates. Kalpasan ti pananglasatna iti agarup 640 km (400 mi) a kabambantayan manipud nangrugianna a gubuayan ti dandanum ti Murat Nehri, agsikko itan ti karayan nga agpaabagatan iti kawatiwat nga agarup 480 km (300 mi), a bayat dayta, ti panagayusna ket agsardesardeng gapu iti nadumaduma a dissuor ken sariap, agingga nga iti kamaudiananna tumpuar iti tanap ti Siria iti asideg ti disso ti kadaanan a Carquemis.
Ababaw a pagballasiwan idiay Carquemis. Binantayan ti Carquemis ti ababaw a disso a maar-aramat kas kangrunaan a pagballasiwan dagiti buyot wenno dagiti sangkakuyogan a managbiahe a lumasat manipud makin-amianan a Mesopotamia nga agturong iti makin-amianan a Siria. Ti Carquemis ket maysa a kangrunaan a sarikedked a siudad nga idi agangay inturayan ti Asiria. (Isa 10:5-9) Innala ni Faraon Necoh ti siudad idi agarup 629 K.K.P., a nakibakal iti buyot ni Josias idiay Megiddo ket pinapatayna dayta nga ari ti Juda bayat ti panagturongna sadiay. (2Ar 23:29; 2Cr 35:20-24) Iti nagbaetan ti tallo ken uppat a tawen kalpasanna (625 K.K.P.), binallasiw dagiti buyot ni Nabucodonosor ti Eufrates ket inabakda dagiti Egipcio idiay Carquemis, a dayta ti nangrugian ti naan-anay a panagkapuy ti aniaman a panangituray ti Egipto iti Siria-Palestina.—Jer 46:2, 6, 10; 2Ar 24:7.
Manipud Carquemis agingga iti Gulpo ti Persia. Ti Eufrates nga adda iti abay ti Carquemis ket agarup 160 km (100 mi) laeng manipud Baybay Mediteraneo; nupay kasta, ti karayan kalpasanna agsikko ket surotenna ti makin-abagatan a daya nga ayus, nga agturong iti Gulpo ti Persia, iti kawatiwat a nasurok a 1,100 km (680 mi). Ti “makintengnga” a benneg ti Eufrates dumanon manipud Carquemis agingga iti siudad ti Hit, iti rehion dagiti abut ti bitumen, a ti ayusna papigsaen ti dandanum dagiti karayan ti Balikh ken Khabur. Iti baba ti Hit, ti karayan lumasat iti nadam-eg a tanap ti Mesopotamia, ket iti agarup 80 km (50 mi) iti baba ti Hit, iti kabangibang ti Baghdad, umasideg dayta iti Karayan Tigris iti distansia nga 40 km (25 mi) iti nagbaetanda. Iti daytoy makimbaba a benneg ti Eufrates, ti karayan agwaras kadagiti nalawa nga aluguog ken kadagiti nadadael a kanal, ket bumannayat ti ayusna.
Kamaudiananna, agtipon ti Eufrates ken ti Tigris iti asideg ti Basra, ket manipud iti daytoy a pagsabtan agingga iti Gulpo ti Persia, ti agus ket pagaammo kas ti Shatt-al-Arab. Sigun ken Pliny ken iti dadduma pay a nagkauna a historiador, idi damo adda bukod a pagruaran ti Eufrates nga agturong iti baybay ken nakasina iti pagruaran ti Tigris. (Natural History, VI, XXVI, 128-131) Patien ti kaaduan a gapu iti lan-ak a naurnong ti dua a karayan, napataud ti delta a rehion iti ngatuen ti Gulpo ti Persia ken naam-amianan pay ti ayan ti sigud nga igid ti baybay, a nalabit dimmanon idi ti kadaanan a siudad ti Ur dagiti Caldeo, ti immun-una a pagtaengan ni Abraham.
Iti Setiembre, magtengan ti Eufrates ti kaababawan a danumna ket in-inut a ngumato agingga iti Mayo, nga iti dayta a tiempo madanonna ti gagangay a kangatona. Gapu kadagiti marunaw a niebe, adda dagiti panaglayus iti primavera. Ti tinawen a panaglabiang ti Eufrates ken Tigris awan duadua nga isu ti nakaibatayan ti panangiladawan ni Isaias iti Babilonia kas “let-ang ti baybay.” (Isa 21:1, 2) Kadagidi nagkauna a tiempo, ti kastoy a panaglayus napengdan babaen kadagiti dike ken aribengbeng a nangibaw-ing kadagiti danum nga agturong kadagiti kanal ti irigasion ken kadagiti pagurnongan a labneng. Dagitoy a kanal buklenda ti maysa a sistema dagiti agkakamang nga irigasion iti nagbaetan ti Eufrates ken ti Tigris a nangipasigurado iti kinaadu ti maapit maipaay iti kaaduan a paset ti makimbaba a Babilonia. Iti panaglabas ti adu a siglo, kaaduanna a naabbengan ken nagbalin a barado dagiti kanal, a makagapu iti ibabassit ti maapit; ti pannakaurnong dagiti asin iti daga gapu kadagiti danum ti irigasion ket maysa met a makagapu iti in-inut a pannakadadael ti sigud a nadam-eg a ginget.
Dagiti Kangrunaan a Siudad. Adu kadagiti kadaanan a siudad, a pakairamanan ti Ur, Erec, Kis, ken Babilonia ti adda kadagiti igid ti Eufrates. Agparang a ti ayus ti karayan medio timmurongen iti laud, iti kasta kaaduan kadagiti kadaanan a disso ti adda itan iti sumagmamano a milia iti daya dayta.
Idi damo, ti dakkel a siudad ti Babilonia naibangon iti pamay-an a dayta nga iti kasta nagsaad dayta iti agsinnumbangir nga igid ti Eufrates, ket naaramat ti dandanum ti karayan tapno agpaay kas akaba ken nauneg a kanal a mangpalikmut iti siudad ken kasta met a tapno mangporma iti maysa a sistema ti agkakamang a kanal iti las-ud dagiti pader ti siudad. Idi tiempo ti pannakarba ti Babilonia idi 539 K.K.P., imbaw-ing ni Ciro ti dandanum ti Eufrates tapno mabalinan a lasaten dagiti buyotna ti lansad ti karayan nga agturong iti di mangipagpagarup a siudad. Iti kasta, ‘nagmaga’ ti dandanum ti Eufrates. (Isa 44:27, 28; 45:1) Iti mangisimbolo a pamay-an, kasta met laeng ti naipadto nga ibunga ti pannakaiparukpok ti maikanem a ‘malukong’ ti anghel iti “dakkel a karayan ti Eufrates,” kas nadeskribir iti Apocalipsis 16:12. Ti sumaruno a kapitulo deskribirenna ti pannakadadael ti simboliko a “Babilonia a Dakkel,” maikunkuna a “situtugaw iti adu a danum,” a dagitoy irepresentarda “dagiti ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao.”—Apo 17:1, 5, 15-18.
Maysa a Lindoras; Sinarungkaran ni Jeremias. No kasano a ti Karayan Eufrates nagpaay kas ti makin-amianan a lindoras ti mapagsupsupiatan a rehion ti Palestina ken Siria, ken gapu iti dayta nagdangadang ti Egipto ken Babilonia, kasta met laeng nga idi tiempo ti Imperio ti Persia, nagpaay dayta a mamaglasin iti Daya ken Laud, kas ipasimudaag ti sasao nga “iti labes ti Karayan.” (Esd 4:10, 11; 5:3; 6:6; Ne 2:7) Idi agangay, ti Eufrates nagbalin met a makindaya a beddeng ti Imperio ti Roma.
Ti teksto iti Jeremias 13:1-7 nagbalin a pagsusupiatan ta ti maysa a panagdaliasat ni Jeremias manipud Jerusalem a mapan iti karayan Eufrates, uray laeng iti kaasitgan a disso dayta a karayan maysa a distansia iti abagatan ti Carquemis, kaipapananna ti panagdaliasat iti nasurok a 500 km (300 mi) iti ipapan sadiay, ket kasta met laeng a distansia iti panagawid. Nupay kasta, ipasimudaag ti teksto a mabalin a namindua nga inaramidna dayta a panagdaliasat (nupay saan a nadakamat ti kabayag ti tiempo iti nagbaetan dagitoy). Ti Jewish Publication Society letra-por-letra nga ipatarusna laeng daytoy a Hebreo a sao kas “Perath,” ket kunaen ti dadduma a saan a ti Eufrates ti matuktukoy no di ket ti ili ti Para (Jos 18:23), iti asideg ti Anatot, sumagmamano a milia manipud Jerusalem. Nupay kasta, ti uppat a daras a pannakaulit ti nagan a Perathʹ (Eufrates) iti salaysay nabatad nga ipakitana a ti nainaganan a lugar adda naisangsangayan a pannakainaigna iti naimpadtuan a ladawan a maidemdemostra, idinto ta ti di pagaammo a purok ti Para gistay awan a pulos espesipiko a pateg a maipaayna mainaig iti daydiay a pasamak. Nupay adda dagiti mangipamatmat a ti Hebreo a sao a na·harʹ (karayan) ket saan a nausar mainaig iti Perathʹ iti daytoy a teksto, maimutektekan koma a saan met a nadakamat dayta iti Jeremias 51:63, ngem nabatad a ti Karayan Eufrates ti matuktukoy sadiay. Gapuna, agparang nga awan ti naimbag a rason tapno ipapan a sabali pay a banag ti tuktukoyen ti salaysay iti Jeremias 13:1-7 imbes a ti Karayan Eufrates.
Posible unay a ti panangilemmeng ni Jeremias iti sinturon iti asideg ti karayan naaramid iti rehion iti Eufrates a gagangay a pagballasiwan dagiti buyot ti Babilonia iti sidong ni Nabucodonosor iti panagmartsada a nangiturong kamaudiananna iti pannakalangalang ti Juda ken Jerusalem. Aniaman ti kasasaad, ti panagdaliasat wenno mabalin a ti dua a panagdaliasat ni Jeremias a napan idiay Eufrates sigurado nga adda koma makagutugot a puersa nga impaayna iti mangpakdaar a mensahe daytoy a tignay agpaay kadagiti umili ti pagarian ti Juda, isuda a rinuker iti naespirituan.—Idiligyo ti Jer 2:18, 19.