SANTIAGO
[Katupag ti Jacob, kaipapananna, “Daydiay Manggamgammat iti Mukod; Mananggamsaw”].
1. Ama ni apostol Judas (saan a ni Judas Iscariote).—Lu 6:16; Ara 1:13.
2. Anak ni Zebedeo; kabsat ni Juan ken maysa kadagiti 12 nga apostol ni Jesu-Kristo. (Mt 10:2) Agparang a ti inana ket ni Salome, kas mapaliiw no pagdiligen ti dua a salaysay iti isu met laeng a pasamak. Ti dinakamat ti maysa a salaysay ket “ina ti annak ni Zebedeo,” inawagan ti sabali a salaysay iti “Salome.” (Mt 27:55, 56; Mr 15:40, 41; kitaenyo ti SALOME Num. 1.) No idilig pay iti Juan 19:25, kasla ipatuldona a ni Salome ket nainlasagan a kabsat ni Maria, ina ni Jesus. No kasta, ni Santiago ket kasinsin ni Jesus.
Ni Santiago ken ti kabsatna ket kadua ni amada iti trabahoda a panagkalap idi 30 K.P. idi inayaban ida ni Jesus, agraman ti kakaduada a mangngalap a da Pedro ken Andres, tapno agbalinda nga ad-adalanna ken “dumadaklis iti tattao.” Kas panangipangagda iti ayab ni Jesus, pinanawan da Santiago ken Juan ti trabahoda a panagkalap, a kasugponda iti dayta da Pedro ken Andres ken nakadakdakkelen dayta ta mangtangtangdanda payen iti lallaki.—Mt 4:18-22; Mr 1:19, 20; Lu 5:7-10.
Iti simmaganad a tawen, 31 K.P., idi a ni Jesus nangituding iti 12 kadagiti adalanna nga agbalin nga apostol, maysa ni Santiago a nagbalin a kameng ti napili a bunggoy.—Mr 3:13-19; Lu 6:12-16.
Masansan ti pannakadakamat kada Pedro, Santiago, ken Juan kas agkakadua a sisisinged a nakikuykuyog ken Kristo. Kas pagarigan, dagitoy laeng a tallo ti kakadua ni Kristo idiay bantay a nakapasamakan ti panagbalbaliw ti langana (Mt 17:1, 2), isuda laeng dagiti apostol a naawis iti uneg ti balay tapno masaksianda ti pannakapagungar ti anak a babai ni Jairo (Lu 8:51), ken isuda dagidiay kaasitgan ken Jesus idiay Getsemani bayat ti panagkarkararagna iti daydi a maudi a rabii (Mr 14:32-34). Da Pedro, Santiago, ken Juan, agraman ni Andres, ti nagimtuod ken Jesus no kaano ti naipadto a pannakadadael ti templo ti Jerusalem ken no ania ti pagilasinan ti kaaddana ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag. (Mr 13:3, 4) Ni Santiago kanayon a mairaman a madakamat iti kabsatna a ni Juan, ket kaaduanna nga isu ti umuna a madakamat. Mabalin a daytoy ti mangipasimudaag nga isu ti in-inauna kadagiti dua.—Mt 4:21; 10:2; 17:1; Mr 1:19, 29; 3:17; 5:37; 9:2; 10:35, 41; 13:3; 14:33; Lu 5:10; 6:14; 8:51; 9:28, 54; Ara 1:13.
Ni Santiago ken ti kabsatna ket pinanaganan ni Jesus iti Boanerges, maysa a Semitiko a termino a kaipapananna ti “Annak ti Gurruod.” (Mr 3:17) Mabalin a gapu daytoy iti kinasiglat, kinanasged, ken kinabara dagitoy a lallaki. Iti maysa a pasamak, kas pagarigan, idi a ti sumagmamano a Samaritano saanda a pinasangbay ni Jesus, kayat da Santiago ken Juan a bumaba ti apuy manipud langit a mangpukaw kadakuada. Nupay tinubngar ida ni Jesus idi insingasingda ti kasta a pammales, daytoy a kababalin ipasimudaagna nga addaanda iti nalinteg a panagrurod ken kasta met iti pammati. (Lu 9:51-55) Nagambisionda met a manggun-od kadagiti katan-okan a saad iti Pagarian, iti makannawan ken makannigid ni Jesus, ket nalawag nga impaikiddawda ken inada (mabalin nga ikit ni Jesus) dagiti kasta a pabor manipud kenkuana. Kalpasan ti panangilawlawagna a ti Ama ti mangikedkeddeng kadagita, ginundawayan ni Jesus dayta a pasamak tapno ipatuldona a “siasinoman a kayatna ti agbalin nga umuna kadakayo masapul nga agbalin nga adipenyo.”—Mt 20:20-28.
Nabatad a natay ni Santiago idi 44 K.P. Isu impagudas ni Herodes Agripa I babaen ti kampilan. Isu ti kaunaan kadagiti 12 nga apostol a natay kas martir.—Ara 12:1-3.
3. Sabali pay nga apostol ni Jesu-Kristo ken anak ni Alfeo. (Mt 10:2, 3; Mr 3:18; Lu 6:15; Ara 1:13) Patien ti kaaduan ken adda posibilidadna a ni Alfeo isu met laeng ni Clopas, nga iti dayta ti ina ni Santiago isu ni Maria, ti isu met laeng a Maria nga “ina ni Santiago a Bassit ken ni Joses.” (Jn 19:25; Mr 15:40; Mt 27:56) Mabalin a naawagan iti Santiago a Bassit gapu ta basbassit iti pisikal a taktakderna wenno ub-ubing ti edadna ngem ti sabali pay nga apostol Santiago, ti anak ni Zebedeo.
4. Anak da Jose ken Maria, ken kabsat ni Jesus iti ina. (Mr 6:3; Ga 1:19) Nupay saan nga apostol, nabatad a daytoy ti Santiago a maysa a manangaywan iti kongregasion Kristiano idiay Jerusalem (Ara 12:17) ken nangisurat iti libro ti Biblia a napanaganan iti naganna. (San 1:1) Mabalin nga isu ti sumaruno ken Jesus no iti edad, ta isu ti immuna a nainaganan kadagiti uppat nga annak ni Maria iti nainkasigudan a pamay-an: da Santiago, Jose, Simon, ken Judas. (Mt 13:55; kitaenyo ti KABSAT A LALAKI.) Iti surat ni Pablo kadagiti taga Corinto a naisurat idi agarup tawen 55 K.P., ipasimudaagna a naasawaan ni Santiago.—1Co 9:5.
Agparang a bayat ti ministerio ni Jesus, pagaammo unay ni Santiago ti ar-aramid ti kabsatna (Lu 8:19; Jn 2:12), ngem saan a maysa kadagiti adalan ken paspasurot ni Kristo nupay nalawag a saan met a bumusbusor. (Mt 12:46-50; Jn 7:5) Nalabit kadua dagiti di manamati a kakabsatna idi indagadagda ken Jesus a sumang-at a situtured iti Piesta dagiti Tabernakulo, idi panawen nga ipampamuspusan dagiti Judio a papatayen. (Jn 7:1-10) Mabalin a maysa met ni Santiago kadagiti kabagian a nagkuna maipapan ken Jesus: “Napukawnan ti nakemna.”—Mr 3:21.
Nupay kasta, kalpasan ti ipapatay ni Jesus ken sakbay ti Pentecostes 33 K.P., nakitaripnong ni Santiago kada inana, kakabsatna, ken kadagiti apostol tapno agkararagda iti makinngato a siled idiay Jerusalem. (Ara 1:13, 14) Nabatad a daytoy a Santiago ti nagparangan a mismo ti napagungar a ni Jesus, kas naipadamag iti 1 Corinto 15:7, a nakakombinsiran daytoy sigud a di manamati nga Isu a pudno ti Mesias. Ipalagip daytoy kadatayo ti panagparang a mismo ni Jesus ken Pablo.—Ara 9:3-5.
Kalpasan dayta, nagbalin ni Santiago a nalatak a kameng ken, nalawag a, maysa nga “apostol” iti kongregasion ti Jerusalem. (Kitaenyo ti APOSTOL [Kinaapostol iti Kongregasion].) Ngarud, iti umuna nga isasarungkar ni Pablo kadagiti kakabsat iti Jerusalem (agarup 36 K.P.), kunana a nangbusbos iti 15 nga aldaw a kaduana ni Pedro ngem ‘awan ti sabali a nakitana kadagiti apostol, no di laeng ni Santiago a kabsat ti Apo.’ (Ga 1:18, 19) Kalpasan ti namilagruan a pannakaluk-at ni Pedro iti pagbaludan, imbilinna iti kakabsat idiay pagtaengan ni Juan Marcos, “Ipadamagyo dagitoy a banag ken Santiago ken kadagiti kakabsat,” a mangipaspasimudaag a nalatak idi ni Santiago. (Ara 12:12, 17) Idi agarup 49 K.P. ti isyu maipapan ti pannakakugit naiyeg iti sanguanan “dagiti apostol ken dagiti lallakay” idiay Jerusalem. Kalpasan ti panagilawlawag da Pedro, Bernabe, ken Pablo, nagsao ni Santiago, a nangidatag iti pangngeddeng nga inanamongan ken inawat ti gimong. (Ara 15:6-29; idiligyo ti Ara 16:4.) Iti panangtukoy ni Pablo iti dayta a pasamak, kunaenna a da Santiago, Cefas, ken Juan ket “kasla ad-adigi” kadagidiay adda idiay Jerusalem. (Ga 2:1-9) Idi agngudo ti naud-udi a panagdaliasat ni Pablo kas misionero, impadamagna ti ministeriona ken Santiago ken ‘kadagiti amin a lallakay’ idiay Jerusalem, ket kalpasanna impaayanda iti pammatigmaan a surotenna.—Ara 21:15-26; kitaenyo met ti Ga 2:11-14.
Daytoy a ‘kabsat ni Jesus’ ti nangisurat iti libro ti Santiago, saan a ti maysa kadagiti apostol a kanagnaganna (ti anak ni Zebedeo wenno ti anak ni Alfeo), kas ipaspasimudaag ti pangrugian daytoy a suratna. Ti mannurat iyam-ammona iti dayta ti bagina kas “maysa nga adipen ti Dios ken ti Apo a ni Jesu-Kristo,” imbes a maysa nga apostol. Iti umasping a pamay-an, ti kabsatna a ni Judas inyam-ammona met ti bagina kas “maysa nga adipen ni Jesu-Kristo, ngem kabsat ni Santiago.” (San 1:1; Jud 1) Agpada a sipapakumbaba a liniklikan dagitoy nga agkabsat nga iyam-ammo ti bagbagida kas nainlasagan a kakabsat ti Apo a ni Jesu-Kristo.
Ti pannakaawagna iti “Santiago a Nainkalintegan” ket naibatay kadagiti nagkauna a patpatien a mangibagbaga a naawagan iti kasta gapu iti wagas ti panagbiagna. Awan nairekord iti Kasuratan maipapan iti ipapatay ni Santiago. Nupay kasta, ti sekular a historiador a ni Josephus kunaenna nga iti nagbaetan ti ipapatay ni Gobernador Festo, agarup 62 K.P., ken ti isasangpet ti sunona a ni Albinus, ti nangato a padi, ni Ananus (Ananias), “inummongna ti uk-ukom ti Sanhedrin ket insaklangna kadakuada ti maysa a tao nga agnagan Santiago, ti kabsat ni Jesus a naawagan iti Kristo, ken sumagmamano a sabsabali pay. Inakusaranna ida a nagsalungasing iti linteg ket inyawatna ida tapno maubor.”—Jewish Antiquities, XX, 200 (ix, 1).