JONATAN

[Ni Jehova ket Nangipaay].

Ti Iloko a katupag ti dua a nagan a Hebreo, Yoh·na·thanʹ ken ti at-atiddog a porma a Yehoh·na·thanʹ.​—Kitaenyo ti JEHONATAN.

1. Maysa a Levita a nagserbi kas padi mainaig iti ulbod a panagdaydayaw iti balay ni Mikias idiay Efraim ken idi agangay kadagiti Danita. Ti salaysay iti Uk-ukom kapitulo 17 ken 18 ket maulit-ulit a tukoyenna ti maysa nga agtutubo a Levita a naawagan iti “Jonatan nga anak ni Gersom, anak ni Moises” iti Uk-ukom 18:30. Ti immun-una a pannakadakamatna kas kameng “iti pamilia ni Juda” ket mabalin a tumukoy laeng iti panagnaedna idiay Betlehem iti teritoria ti Juda.​—Uk 17:7.

Nakagteng idi agangay ti agallaalla a ni Jonatan iti pagtaengan ni Mikias iti bambantay ti Efraim. Nangipasdek ni Mikias iti maysa a kinitikitan a ladawan iti pagtaenganna. Immanamong ni Jonatan nga agserbi kas padi ti sangakabbalayan nupay saan a nagtaud iti pamilia ni Aaron ken ti maus-usar iti panagdaydayaw ket maysa a ladawan. Idi agangay, ni Jonatan ket nasarakan ti lima a Danita nga agsapsapul iti lugar a mabalin a pagnaedan ti dadduma a kameng ti tribu. Kiniddawda kenkuana nga agimtuod iti Dios no agballigida, ket positibo ti insungbatna iti nagan ni Jehova.

Idi a ti kangrunaan a grupo ti 600 a lallaki a Danita, kasta met dagiti pamilia ken dinguenda, ket limmabas iti balay ni Mikias idi agpaamiananda, innalada ti ramramit iti panagdaydayaw agraman ti kinitikitan a ladawan. Inuyotanda met ti managimbubukodan a ni Jonatan a makikadua kadakuada, tapno agbalin a padida imbes a padi laeng ti maysa a pamilia. (Uk 17:7–18:21) Ni Jonatan “ken ti annakna nagbalinda a papadi iti tribu dagiti Danita agingga iti aldaw a pannakaidestiero ti daga.” (Uk 18:30) Kuna ti dadduma a komentarista a tumukoy daytoy iti maysa a pannakaparmek ti distrito, kas iti panagparmek ni Tiglat-pileser III, wenno ti amin a tribu iti amianan idi 740 K.K.P. (2Ar 15:29; 17:6) Nupay kasta, yantangay nabatad a ni Samuel ti nagsurat iti Uk-ukom, mabalin a tumukoy daytoy iti immun-una pay a pasamak. Dakamaten ti Uk-ukom 18:31 a dagiti kinitikitan a ladawan ket “pinagtalinaedda [dagiti Danita] a naipasdek maipaay iti bagbagida iti amin nga al-aldaw a panagtalinaed ti balay ti pudno a Dios idiay Silo.” Ipasimudaag daytoy ti maysa a periodo ti tiempo a kaitungpalan ti immun-una a bersikulo, ken suportaranna ti panangmatmat a ti pamilia ni Jonatan ket nagserbi kas papadi agingga idi innala dagiti Filisteo ti Lakasa. Adda dagiti mangikalintegan a ti bersikulo 30 ket rumbeng a mabasa nga, ‘agingga iti aldaw a pannakaidestiero ti lakasa.’ (1Sm 4:11, 22) Ngem daytoy a konklusion maipapan iti kapaut ti kinapadi ti pamilia ni Jonatan ket mabalin nga umiso uray no saan a balbaliwan ti pannakabasana, ta mabalin nga ipasimudaag ti bersikulo 30 a ti daga ket arigna naidestiero idi naala ti Lakasa.

2. Inaunaan ken paborito nga anak ni Ari Saul a Benjamita, nabatad a babaen ken Ahinoam nga anak ni Ahimaaz. (1Sm 14:49, 50) Ni Jonatan ket nagbalin a pagaammo unay kangrunaanna a gapu iti di managimbubukodan a pannakigayyem ken suportana ken David kas ari a dinutokan ni Jehova.

Ni Jonatan ket damo a nadakamat kas maingel a komandante ti sangaribu a mannakigubat iti nasapa a tawtawen ti panagturay ni Saul. (1Sm 13:2) Nalabit agedad idin iti 20, isu a dandani 60 ti tawenna idi natay, idi agarup 1078 K.K.P. (Nu 1:3) Tallo pulo ti tawen ni David idi natay ni Jonatan. (1Sm 31:2; 2Sm 5:4) Gapuna, bayat ti panaggayyemda nabatad a laklakay ni Jonatan iti agarup 30 a tawen ngem ni David. Gapu ta agtutubon ni Jonatan idi nagbalin nga ari ni Saul isu nga addaanen iti bukod a disposision ken panangmatmat. Bayat dagiti tawen nga isu ket dumakdakkel mabalin a naimpluensiaan ni amana a maysa a naemma, natulnog, ken addaan panagraem ken Jehova ken iti ur-urnosna, agingga idi tiempo a napili kas ari.​—1Sm 9:7, 21, 26; 10:21, 22.

Iti damo a pannakadakamat ken Jonatan, situtured ken sibaballigi nga indauluanna ti sangaribu a lallaki a saan unay a nagtagiarmas maibusor iti garison dagiti Filisteo idiay Geba. Gapu itoy, naguummong dagiti kabusor idiay Micmas. Idin sililimed a pinanawan da Jonatan ken ti agaw-awit iti armasna ni Saul ken dagiti tattaona ket napanda iti kampo ti kabusor. Uray iti daytoy laeng a panagtignay ni Jonatan, impakitanan nga isu ket maingel, ken nagutugotna ti rikna ti dadduma a maaddaan panagtalek, ngem binigbigna a kasapulanna ti panangiwanwan ni Jehova, gapu ta dagiti panagtignayna ket nagpannuray iti pagilasinan manipud iti Dios. Duapulo a Filisteo ti pinapatay ti dua a natured a mannakidangadang, a nagbanag iti sapasap a panagbabakal ken panagballigi ti Israel. (1Sm 13:3–14:23) Bayat ti panagrurupak, sidadarasudos a nangisapata ni Saul iti maysa a lunod iti siasinoman a mangan a di pay nalpas ti bakal. Saan nga ammo daytoy ni Jonatan isu a nangan iti sangkabassit nga atap a diro. Kalpasanna, idi sinango ni Saul, saan a nagtukiad ni Jonatan a matay gapu iti pannanganna iti diro. Nupay kasta, isu ket inispal dagiti tattao, a binigbigda a ti Dios adda kenkuana iti dayta nga aldaw.​—1Sm 14:24-45.

Dagitoy a panagballigi ni Jonatan ket nabatad a pammaneknek nga isu ket natured, makabael, ken maingel a mannakigubat. Maitutop unay ti pannakailadawan da Jonatan ken Saul kas “nasigsiglatda ngem kadagiti agila” ken “nabilbilegda ngem kadagiti leon.” (2Sm 1:23) Isu ket nalaing a pumapana. (2Sm 1:22; 1Sm 20:20) Gapu iti kinamalalakina isu ket ad-adda nga impateg ni Saul. Nabatad a nakasingsingedda a dua. (1Sm 20:2) Ngem kaskasdi a napatpateg ken Jonatan ti kinaregtana iti Dios ken ti kinasungdona iti gayyemna a ni David.

Naiyeg ni David iti palasio ti ari tapno agtokar iti musika maipaay ken Saul, yantangay awanen ti espiritu ni Jehova iti ari ta dakes nga espiritu ti simmukaten​—a nalabit napaliiw dayta ni Jonatan. Nupay agtutubo pay laeng ni David, isu ket “maysa a maingel, nabileg a lalaki ken maysa a lalaki ti gubat,” isu nga ‘inayat ni Saul iti kasta unay, ket nagbalin nga agaw-awit iti armasna.’​—1Sm 16:14-23.

Ti naisangsangayan a pannakigayyem ni Jonatan ken David ket nangrugi kalpasan unay ti panangpapatay ni David ken Goliat. Dayta a kinaturedna a mangidepensa iti ili ni Jehova ti nangnangruna a nakagutugotan ni Jonatan. Idi nangngegna ti panangisalaysay ni David iti dayta a banag, “Ti mismo a kararua ni Jonatan naisinggalut iti kararua ni David, ket nangrugi nga ayaten ni Jonatan a kas iti bukodna a kararua.” (1Sm 18:1) Dagitoy dua a natured a mannakigubat ken nasungdo nga ad-adipen ti Dios “namatalgedda iti maysa a tulag” ti panaggayyem. Nakita ni Jonatan nga adda ken David ti espiritu ti Dios. (1Sm 18:3) Saan a nagilem ken David kas maysa a karibal, kas iti inaramid ni Saul. Imbes ketdi, nagsayaat a pagwadan ti ub-ubing a gayyemna ti panagraemna iti wagas a panangtaming ti Dios iti bambanag. Saan nga immabuloy iti tarigagay ni Saul a mangpapatay ken David, no di ket pinakdaaranna ni David ken inkagumaanna ti bumallaet. Idi napilitan ni David nga agtalaw, nakisinnarak kenkuana ni Jonatan ken nakitinnulag nga isu ken ti sangakabbalayanna ket salakniban ni David.​—1Sm 19:1–20:17.

Nakisarita manen ni Jonatan ken Saul maipapan ken David, ngem nagistayan natay gapu iti dayta, ta ginayang ni Saul ti mismo nga anakna gapu iti pungtotna. Kas iti nagtulaganda, nagkita da Jonatan ken David iti maysa a tay-ak a nabatad a sadiay ti pappapanan ti anak ti ari tapno agensayo nga agpana. (1Sm 20:24-40) Pinasingkedan manen ti dua ti singgalut ti panagpinnategda ket “rinugianda nga agkan ti maysa ken maysa ken sangitan ti maysa ken maysa,” kas pagaammo nga ar-aramiden idi ti dadduma a lallaki ken maar-aramid pay laeng ita iti dadduma a dagdaga. (1Sm 20:41; Ge 29:13; 45:15; Ara 20:37) Idi agangay, nakisinnarak ni Jonatan ken David iti maudi a gundaway idiay Hores ket pinapigsana “ti imana maipapan iti Dios”; ket pinasingkedanda manen ti tulaganda.​—1Sm 23:16-18.

Awan ti ipasimudaag ti Biblia a kimmadua ni Jonatan ken amana kadagiti panangkamkamatna ken David. Ngem no iti pannakibakal kadagiti Filisteo a kabusor ti Dios, nakirupak ni Jonatan agingga ken patay, a nakagiddanna a natay iti maymaysa nga aldaw ti dua a kakabsatna ken ti amana. Imbitin dagiti Filisteo dagiti bangkayda kadagiti pader idiay Bet-san. Nupay kasta, innala ida dagiti maingel a lallaki ti Jabes-galaad sada intabon idiay Jabes. Idi agangay, inyakar ni David ti tultulang da Saul ken Jonatan idiay Zela. (1Sm 31:1-13; 2Sm 21:12-14; 1Cr 10:1-12) Kasta unay ti panagun-unnoy ni David iti ipapatay ti nasinged a gayyemna a ni Jonatan, nga indung-awna pay kada Saul ken Jonatan ti napauluan “Ti Bai.” (2Sm 1:17-27) Impakita ni Ari David ti naisangsangayan a kinamanangngaasi iti pilay nga anak ni Jonatan a ni Mefiboset, a lima ti tawenna idi matay ni amana. Idi agangay, addan permanente a lugar ni Mefiboset iti lamisaan ti ari. (2Sm 4:4; 9:10-13) Nagtultuloy ti linia ni Jonatan iti simmaganad a kapkaputotan.​—1Cr 8:33-40.

3. Anak ti Nangato a Padi a ni Abiatar ken nagserbi kas agitultulod iti damag idi nagtalaw ni David manipud Jerusalem bayat ti iyaalsa ni Absalom ngem mabalbalin a dimmasig ken rebelioso nga Adonias idi agangay. Ti ama ni Jonatan a ni Abiatar ket nagdaliasat a kadua ni David idi a ti agbalinto nga ari ket pugante gapu ken Saul. Idi agangay, ni Abiatar ket nagbalin a nangato a padi. Idi tiempo nga ag-agawen ni Absalom ti turay, pinagsubli ni David da Abiatar ken Sadok iti kabesera tapno makaipaayda iti damag. Ditoy a damo a nadakamat iti salaysay ti Biblia ti padi nga anak ni Abiatar a ni Jonatan. Isuda ken Ahimaaz nga anak ni Sadok ti mangipan ken David iti napapateg a mensahe manipud iti ammada ken manipud ken Husai. (2Sm 15:27-29, 36) Saan a makastrek iti siudad dagiti dua nga agitultulod iti damag amangan no adda makailasin kadakuada, isu a nagurayda iti maysa nga ubbog wenno bubon a napanaganan iti En-rogel nga adda iti asideg ti siudad. Idi kasla awatenen ni Absalom ti kapanunotan ni Husai, napakaammuan ti dua nga agur-uray a mensahero, da Jonatan ken Ahimaaz. Nagdardarasda a napan nangipadamag iti ari. Adda nakakita kadakuada ket kinamatda ida isu a gistayda natiliw. Babaen iti tulong ti maysa a babai, naglemmengda iti maysa a bubon agingga nga awanen ti peggad sada napan ken David ket imbagada kenkuana a bumallasiw iti Jordan.​—2Sm 17:15-22.

Idi maudin nga al-aldaw ni David, ti anakna a ni Adonias ket nakikumplot tapno agbalin nga ari imbes a ni Solomon, ket nakikadua kenkuana ni Abiatar. Nalabit gapu ta ni Jonatan ket naimpluensiaan iti panangidaulo ni amana, isu a dimmasig ken Adonias. Ni Jonatan ti nangyeg iti makariribuk a damag iti daytoy a manangagaw iti turay a madama nga agragragsak, nga imbagana a kineltay ni David ti planoda ta pinagbalinna ni Solomon kas ari. Awanen ti kanayonan pay a dinakamat ti Biblia maipapan ken Jonatan. Mabalin a nairaman iti pannakapagtalaw ni amana, ngem aniaman ti napasamak, ti akem a nangato a padi ket saan a nagtultuloy iti pamiliana.​—1Ar 1:41-43; 2:26, 27.

4. Kaanakan ni Ari David a nangpapatay iti maysa a higante a nanglais iti Israel idiay Gat. (2Sm 21:20, 21; 1Cr 20:6, 7) Daytoy a Jonatan ket nailanad kas anak ti kabsat ni Ari David a ni Simea, wenno Simei. Yantangay adda Jehonadab a nadakamat iti 2 Samuel 13:3 kas anak ti kabsat ni David a ni Simeah, patien ti dadduma a komentarista a maymaysa laeng a tao ti matuktukoy.​—Kitaenyo ti JEHONADAB Num. 1.

5. Maysa kadagiti nabileg a lallaki ni David kadagiti puersa militar. Isu ti anak ni Sage a Hararita.​—2Sm 23:8, 32; 1Cr 11:26, 34.

6. Anak ni Uzzias; agay-aywan kadagiti gameng ni Ari David “iti talon, kadagiti siudad ken kadagiti purok ken kadagiti torre,” a naiduma kadagiti gameng ti ari idiay Jerusalem. (1Cr 27:25) Nadakamat ni Jonatan kalpasan ti naarian a tesorero a ni Azmavet ken sakbay dagidiay addaan rebbengen a mangaywan kadagiti espesipiko a trabaho kas kadagiti kaubasan ken kadagiti kaolibuan.​—1Cr 27:25-28.

7. Maysa a lalaki nga addaan pannakaawat, maysa a sekretario ken mamalbalakad ken Ari David. (1Cr 27:32) Iti Masoretiko a teksto, ti Hebreo a sao a dohdh a ti kadawyan a kaipapananna ket “uliteg” ti naaramat a pangtukoy ken Jonatan maipapan ti relasionna ken David. Ngem gapu iti dua a panangtukoy ti Kasuratan iti kaanakan ni David nga agnagan Jonatan, mabalin a naaramat ditoy ti sao nga addaan nalawlawa a kaipapananna a “kabagian,” a kayatna a sawen “anak ti kabsat” wenno “kaanakan.” (Ro; AS, ftn; NW) No kasta, isu met laeng ti Num. 4.

8. Maysa kadagiti panguluen ti militar nga adda iti tay-ak idi pinarmek ni Nabucodonosor ti Jerusalem idi 607 K.K.P.; anak ni Carea ken kabsat ni Johanan. Kalpasan a naipaaywan ken Gedalias dagiti umili a nabati iti daga, napan kenkuana ni Jonatan ken ti dadduma pay a panguluen ti militar manipud iti tay-ak ket naipasigurado manen a natalgedda. (Jer 40:7-10) Nabatad a karaman met ni Jonatan kadagidiay napan nangpakdaar ken Gedalias ngem saan nga ikankano ni Gedalias ti pangta a panangpapatay kenkuana.​—Jer 40:13-16.

9. Maysa kadagiti dua nga annak ni Jada ken kaputotan ni Juda babaen kada Hezron ken Jerameel. Natay nga awanan annak ti kabsatna a ni Jeter, ngem adda dua nga annak ni Jonatan, isu da Peleth ken Zaza.​—1Cr 2:3, 25, 26, 28, 32, 33.

10. Maysa nga Israelita a nagtaud iti pamilia ni Adin a ti anakna a ni Ebed ket nagsubli idiay Jerusalem manipud Babilonia a kadua ni Esdras idi 468 K.K.P.​—Esd 8:1, 6.

11. Anak ni Asael a nalabit nangbusor iti singasing ni Esdras a pagtalawen dagiti nagsubli a Judio ti ganggannaet nga assawada. Nupay kasta, naikuna a saan a ti singasing ni Esdras ti binusorna no di ket ti pamay-an a panangitungpal iti dayta.​—Esd 10:15, Rbi8 ftn.

12. Anak ni Joiada ken apoko ti Nangato a Padi a ni Eliasib. (Ne 12:10, 11) Naikuna a ti rumbeng koma a mabasa iti bersikulo 11 ket “Johanan” imbes a “Jonatan” gapu ta ti Nehemias 12:22, 23 tuktukoyenna ni Johanan kas “anak ni Eliasib” ket ti “anak” mabalin a kaipapananna ti “apoko.”​—Kitaenyo ti JOHANAN Num. 7.

13. Maysa a padi a pannakaulo ti sangakabbalayan ni Malluki iti dasig ti amana idi kaaldawan ti Nangato a Padi a ni Joiaquim.​—Ne 12:12, 14.

14. Anak ni Semaias a kameng ti pamilia ni Asaf ken ama ni Zacarias, maysa a padi a tumutrumpeta idi naaramid ti panagmartsa iti rabaw ti naibangon manen a pader ti Jerusalem.​—Ne 12:31, 35, 36.