LEBADURA

Maysa a sangkap a mainayon iti bellaay wenno iti likido tapno mangpaalsa wenno mangpaalsem; nangnangruna a tumukoy iti maysa a paset ti pangpaalsa a bellaay a nailasin maipaay iti panagluto iti tinapay. Daytoy a kita ti sangkap a panglebadura ket espesipiko a nadakamat babaen iti Hebreo a sao a seʼorʹ (“naalsem a bellaay”; Ex 12:15) ken babaen iti Griego a sao a zyʹme (“lebadura”; Lu 13:21). Ti nalebaduraan a banag ket naawagan iti Hebreo a sao a cha·metsʹ.​—Le 2:11.

Ti tao nabayagen a pagaammona ti arak, ti napaalsem a tubbog ti ubas wenno dadduma pay a bunga. Siempre, ti arak umalsem uray di maikkan iti lebadura.

Nagaramid dagiti nagkauna nga Egipcio iti serbesa, nga agkasapulan iti sangkap a pangpaalsem, ket naglutoda agpadpada iti nalebaduraan ken di nalebaduraan a tinapay. Nalabit pagaammo dagiti Hebreo ti “serbesa a trigo.” (Isa 1:22; Os 4:18, NW; Lexicon in Veteris Testamenti Libros, da L. Koehler ken W. Baumgartner, Leiden, 1958, p. 646) Ti atap a bubod a mabalin a magun-odan iti sumagmamano a babassit a nagtubo a fungus ket mabalin a nagserbi kas maysa kadagiti sangkap a pangpaalsem kadagitoy a produkto. Kadagiti panagkabakab idiay Egipto, adda nasarakan a nawarakawak a tinapay a naglaon kadagiti natay a selula ti bubod. Naikuna met a nagusar dagiti Egipcio iti natron (sodium carbonate) iti panagaramidda iti tinapay. Ti sodium carbonate ket naiduma iti naalsem a bellaay, ta saanna a paalsaen ti tinapay no di ket mangpataud kadagiti gas a lebbuak a mamagbussog iti tinapay. Idiay Egipto, kas iti Israel, ti kangrunaan a pamay-an iti panagaramid iti tinapay ket isu ti panangidulin iti bassit a bellaay manipud iti maysa a masa, mabay-an nga umalsa, ket ti napataud a naalsem a bellaay mausar a panglebadura iti maysa a baro a masa.

Iti Linteg ti Dios iti Israel. No dagiti Israelita agidatagda ken Jehova iti daton a bukbukel a mapuoran, saan maaramid dagita iti “nalebaduraan a banag.” (Le 2:11) Nupay kasta, ti lebadura mabalin a mausar mainaig kadagiti pakikaykaysa a daton iti panagyaman, nga iti dayta ti agidatdaton siboboluntario nga agidatag buyogen ti espiritu ti kinamanagyaman gapu iti adu a pamendision ni Jehova. Rumbeng koma a naragsak dayta a pannangan; gagangay a makan ti nalebaduraan a tinapay kadagiti naragsak nga okasion. Karaman iti naidaton a karne (ti animal) ken iti di pinaalsa a tintinapay, ti agidatdaton mangyeg kadagiti nagtimbukel a bibingka ti nalebaduraan a tinapay, a saan a maikabil iti altar no di ket kanenna dagita a kaduana ti agan-annong a padi.​—Le 7:11-15.

No maidatag ti umuna a bungbunga ti panagapit iti trigo, iti aldaw ti Pentecostes, ti nangato a padi mangilili iti sanguanan ni Jehova iti dua a nalebaduraan a trigo a tinapay. (Le 23:15-21) Makapainteres nga idi aldaw ti Pentecostes, 33 K.P., dagiti kaunaan a kameng ti kongregasion Kristiano, awan sabali, dagiti adalan ni Jesu-Kristo a naala manipud kadagiti Judio, napulotanda iti nasantuan nga espiritu. Ni Jesu-Kristo, kas naindaklan a Nangato a Padi ni Jehova, nabalinanna nga idatag iti sanguanan ti Dios ti kaunaan kadagiti nayanak iti espiritu a kakabsatna. Naala dagitoy iti managbasol a sangatauan. (Ara 2:1-4, 41) Agarup tallo a tawen ken uppat a bulan kalpasanna, dagiti kaunaan a di nakugit a Gentil a nakomberte a Kristiano (ni Cornelio ken ti sangakabbalayanna) napulotanda iti nasantuan nga espiritu, iti kasta naidatagda iti sanguanan ti Dios. Naggapu met dagitoy iti managbasol a sangatauan.​—Ara 10:24, 44-48; Ro 5:12.

Ti Piesta dagiti Di Pinaalsa a Tinapay sinaklawna ti pito nga aldaw kalpasan ti aldaw ti Paskua, a dayta ket Abib, wenno Nisan, 15-21. Bayat dagidiay nga aldaw, awan a pulos masarakan a nalebaduraan wenno aniaman a naalsem a bellaay iti balbalay dagiti Israelita wenno saan koma a “makita” dayta kadakuada. (Ex 12:14-20; 13:6, 7; 23:15) Nagserbi daytoy kas pammalagip kadakuada iti naganat a pannakaispalda manipud Egipto babaen iti ima ni Jehova, idi awanen tiempoda a manguray nga umalsa ti bellaayda no di ket inawitda dayta agraman dagiti paggamayanda gapu ta agdardarasda.​—Ex 12:34.

Simboliko a Kaipapanan. Iti Biblia, ti “lebadura” ket masansan a naaramat a mangipasimudaag iti basol wenno kinarinuker. Imbaga ni Jesu-Kristo kadagiti adalanna: “Siputanyo ti lebadura dagiti Fariseo ken dagiti Saduceo,” ken, “Siputanyo ti lebadura dagiti Fariseo, nga isu ti panaginsisingpet.” Idi damo, saan a naawatan dagiti adalan a ni Jesus ar-aramatenna ti lebadura kas simboliko, ngem kamaudiananna nailasinda a pakpakdaaranna ida nga agaluadda maibusor iti ulbod a doktrina ken iti pammarang nga ar-aramid, “ti sursuro dagiti Fariseo ken dagiti Saduceo,” nga adda mamagrinuker nga epekto ti sursuroda. (Mt 16:6, 11, 12; Lu 12:1) Dinakamatna met ni Herodes (nabatad nga agraman dagiti pasurot ti gunglona) iti maysa kadagiti pammakdaarna, a kunkunana: “Pagtalinaedenyo a silulukat dagiti matayo, siputanyo ti lebadura dagiti Fariseo ken ti lebadura ni Herodes.” (Mr 8:15) Ni Jesus situtured a kinondenarna dagiti Fariseo kas managinsisingpet a maseknan iti makinruar a langa. (Mt 23:25-28) Impatuldona ti di umiso a patpatien dagiti Saduceo. Imbutaktakna ti kinamanaginsisingpet ken napolitikaan a pananggulib dagiti pasurot ti gunglo ni Herodes.​—Mt 22:15-21; Mr 3:6.

Inaramat ni apostol Pablo ti isu met laeng a simbolismo idi binilinna ti kongregasion Kristiano idiay Corinto nga ilaksidda ti maysa nga imoral a lalaki manipud iti kongregasion, ket kinunana: “Dikay aya ammo a ti bassit a lebadura paalsaenna ti intero a masa? Ikkatenyo ti daan a lebadura, tapno agbalinkayo a baro a masa, sigun iti pannakawayawayayon iti pannakapaalsa. Ta, pudno unay, ni Kristo a paskuatayo naisakripision.” Kalpasanna silalawag nga impakitana no ania ti kayatna a sawen ti “lebadura”: “Iti kasta ngilinentayo ti piesta, saan a buyogen ti daan a lebadura, wenno buyogen ti lebadura ti kinadakes ken kinakillo, no di ket buyogen dagiti di pinaalsa a tinapay ti kinapasnek ken kinapudno.” (1Co 5:6-8) Isalsalaysay idi ni Pablo ditoy ti mangiladawan a kaipapanan ti Judio a Piesta dagiti Di Pinaalsa a Tinapay, a dagus a simmaruno iti rambak ti Paskua. No kasano a ti bassit a naalsem a bellaay nadaras a malebaduraanna ti intero a masa ti tinapay, kasta met a ti kongregasion kas maysa a bagi agbalin a narugit kadagiti mata ni Jehova no saanda nga inikkat daytoy a makadadael nga impluensia daydiay nga imoral a lalaki. Masapul nga agtignayda tapno maikkatda ti “lebadura” iti tengngada, no kasano nga awanan idi dagiti Israelita iti lebadura iti uneg ti balbalayda bayat ti piesta.

Ti lebadura ket nainaig iti panagrinuker, saan laeng a kadagiti Hebreo no di ket uray iti pampanunot ti dadduma pay a tattao idi ugma. Kas pagarigan, ni Plutarch a Griego a biograpo, dakamatenna dayta kas “mismo a gapuanan ti panagrinuker, ken mamataud iti panagrinuker iti bellaay a nakailaokanna.”​—Moralia, IV, “The Roman Questions,” 109.

Nabuyogan ti panangbabalaw nga imbaga ni Jehova iti managsalungasing nga Israel idi kaaldawan ni Amos: “Manipud iti nalebaduraan mamagasukkayo iti sakripisio ti panagyaman, ket mangiwaragawagkayo kadagiti boluntario a daton.” (Am 4:5) Ibagbaga kadakuada ti Dios nga amin a panagdaydayawda idiay Bethel ken idiay Gilgal ket panagsalungasing a maibusor kenkuana, isu nga awan panagkedked nga ituloyda lattan ti ar-aramidenda ket mangidatonda iti nalebaduraan kasta met iti di nalebaduraan a tinapay iti rabaw ti altar. Kaskasdi a kinaubbaw amin dayta agsipud ta nagbasolda iti idolatria.