MALTA

Maysa nga isla iti Mediteraneo nga adda iti agarup 100 km (60 mi) iti abagatan ti Sicilia ken agarup 246 km kuad (95 mi kuad) ti kalawana. Idiay Malta a narba ti barko a nagluganan ni apostol Pablo, ket nagtalinaed sadiay iti tallo a bulan. Iti daytoy a tiempo, pinaimbagna ti ama ni Publio ken ti dadduma pay nga addaan iti saksakit.​—Ara 28:1, 7-9, 11.

Iti naglabas a tiempo, kuna ti dadduma a ti Griego a sao a naipatarus a “Malta” (Me·liʹte) ket nainaig iti Mljet (wenno, Meleda ti Italia) nga adda iti asideg ti makinlaud nga aplaya ti Peninsula ti Balkan, gapu ta idi un-unana, daytoy nga isla ket naawagan iti Melita. Ngem ipakita ti nabayagen a patpatien ken ti pammaneknek ti Kasuratan nga idiay Malta ti nakarbaan ti barko a nagluganan ni Pablo. Ti termino a “baybay ti Adria,” a naikuna nga ayan ti barko idi asidegen iti Malta, ket saklawenna ti dandanum ti Mediteraneo iti daya ti Sicilia ken laud ti Creta, isu a maikuna a daytoy a baybay ti beddeng ti Malta.​—Ara 27:27.

Narba ti Barko a Nagluganan ni Pablo. Adda tiempo kalpasan ti Aldaw ti Panangabbong (iti Setiembre wenno Oktubre), ti barko a nagluganan ni Pablo kas maysa a balud ket pimmanaw iti sangladan ti Creta a naawagan iti Nasayaat a Sasangladan. Kalpasanna, ti barko ket dinalapus ti nakapigpigsa nga angin (Euroaquilo), a nabatad a naggapu iti daya nga amianan-a-daya. Gapuna, naiduron ti barko manipud iti kosta ti Creta nga agturong idiay Cauda, isu a nagbuteng dagiti marino amangan no maisadsadda iti “Sirte,” nga ayan dagiti kurruoy iti igid ti baybay ti makin-amianan nga Africa. (Ara 27:8, 9, 13-17) Imposible a ti angin manipud daya nga amianan-a-daya ti nangiduron iti barko nga agturong iti Mljet, nga agarup 1,000 km (600 mi) iti amianan nga amianan-a-laud ti Cauda. Nabatad a kalpasan a nayan-anud ti barko iti agarup dua a lawas, naisadsad iti Malta, nga agarup 870 km (540 mi) iti laud nga amianan-a-laud ti Cauda.​—Ara 27:33; kitaenyo ti EUROAQUILO.

Ti maaw-awagan ita iti St. Paul’s Bay, nga adda iti makin-amianan a daya a deppaar ti Malta, ket mabalin a madanon babaen iti laud nga amianan-a-laud a ruta a saanen a kasapulan a madalanan ti sabali pay a paset ti isla ti Malta. Nalabit impapan dagiti lumalayag nga asidegdan iti takdang idi mangngeg dagiti nasanayen a lapayagda dagiti allon a mayabla-ablat iti nabato a Qawra (Koura) Head, a dimmawadaw iti Mediteraneo manipud makindaya a deppaar ti St. Paul’s Bay. Ti natukodda a kaadalem a “duapulo a deppa” ken “sangapulo ket lima a deppa” (ti maysa a deppa katupagna ti 1.8 m; 6 pie) ket kapada dagiti natukod idi ngalay ti maika-19 a siglo iti lugar ti St. Paul’s Bay.​—Ara 27:27, 28.

Mabalin a gapu ta sabali a pagsangladan ti Malta ti ammo dagiti marino, isu nga uray idi agbannawagen saanda a nailasin nga addadan idiay Malta. Ti kalawaan ken kalatakan a pagsangladan ti isla ket adda idiay Valletta, 13 km (8 mi) iti abagatan a daya ti St. Paul’s Bay.​—Ara 27:39.

Adda dua a pagserkan iti igid ti makinlaud a deppaar ti St. Paul’s Bay. Nalabit namnamaen dagiti lumalayag a ‘maisadsad ti barangayda’ iti maysa kadagitoy, ngem saan a napasamak daytoy gapu ta (sigun iti literal a Griego a teksto) ‘naipanda iti ayan ti dua a baybay.’ Mabalin a kayat a sawen daytoy a natupar ti barko ti “maysa a disso a pagsabtan ti dua a baybay” (AS) wenno ti maysa a ‘baknad a ti agsinnumbangir nga igidna ket ab-ablatan ti dalluyon ti baybay.’ (NW) Wenno, nayanud ti barko iti nagbaetan dagiti agsinsinnabat nga ayus sa naisadsad. (Idiligyo ti JB, NE.) Nailumlom ti purua ti barko isu a di makaalis, nalabit gapu iti lan-ak ken pitak a ti kaunegna ket tallo a deppa kadagiti paset ti St. Paul’s Bay, idinto ta ti kutitna ket linasanglasang dagiti dalluyon.​—Ara 27:39-41.

Kapadasan ni Pablo idiay Malta. Iti daytoy a gundaway, inkeddeng dagiti soldado a papatayenda ni Pablo ken ti dadduma pay a balud. Mabalin a gapu daytoy iti nainget a namilitariaan a disiplina ti Roma a manungsungbat dagiti guardia no makalibas dagiti balud nga ay-aywananda. (Idiligyo ti Ara 12:19; 16:27.) Yantangay linapdan ti opisial ti buyot (senturion) ti panggep dagiti soldado maigapu ken Pablo, naglangoy dagiti balud agingga iti takdang wenno sitatalged a nakadanon iti takdang ti dadduma babaen ti panagaramatda kadagiti tabla ken dadduma pay a banag a tumpaw manipud iti narba a barko, isu a nakalasat amin dagidiay nakalugan, nga agdagupda iti 276.​—Ara 27:37, 42-44.

Naidumduma a natauan a kinamanangngaasi kadagiti nakalasat ti impakita dagiti agnanaed iti Malta a saan a Griego ti pagsasaoda, ta impasgedanda pay ida iti apuy tapno makapaginudoda. Idi nangikabil ni apostol Pablo iti sangareppet a ruting iti apuy, adda rimmuar a karasaen ket pimmulipol iti imana. Gapu ta nasdaawda a saan nga imbal wenno natay ni Pablo, imbilang dagiti umili ti Malta nga isu ket maysa a dios.​—Ara 28:1-6.

Ita awanen ti masarakan a karasaen idiay Malta. Dakkelen ti namalbaliwan daytoy a lugar sipud pay idi umuna a siglo K.P. Nupay ti Malta iti agdama ket maysa kadagiti aduan populasion a pagilian iti lubong, nga agarup 1,280 a tattao iti kada km kuad (3,330 iti kada mi kuad), mabalin nga adda idin dagiti nalawa a kakaykaywan idi tiempo ni Pablo. Gapu ta immadu ti populasionna, makitan ti dakkel nga epektona kadagiti lugar a pagbibiagan dagiti atap nga animal. Mabalin a daytoy ti makagapu a nagpukawen dagiti amin a karasaen, kas iti napasamak idiay Arran, maysa nga isla iti asideg ti makin-abagatan a laud a kosta ti Scotland. Nupay kasta, idi 1853 ti kaudian a pannakaipadamag ti maysa a karasaen a nakita iti asideg ti St. Paul’s Bay.