KINAEMMA

Kinaalumamay ti kababalin, awanan kinatangsit wenno kinapasindayag. Kasasaad nga iti dayta ti maysa a tao bigbigenna nga isu addaan kadagiti limitasion; kasta met, kinadalus wenno personal a kinasin-aw.

Kinaalumamay ti Kababalin. Ti wagas ti panagpampanunot a babaen iti dayta ti maysa a tao mabaelanna nga ibturan ti pannakadangran buyogen ti kinaanus, a saan nga agrurod, masair, agluksaw, wenno bumales. Asideg ti pannakainaig dayta iti dadduma pay a nasayaat a kababalin a kas iti kinapakumbaba, kinababa iti panagpampanunot, ken kinaalumamay, ken manmano a naisina kadagita a kababalin. (Kitaenyo ti KINAALUMAMAY; KINAPAKUMBABA.) Ti Hebreo a sao a naipatarus a “naemma” (ʽa·nawʹ) ket nagtaud iti sao nga ʽa·nahʹ, a ti kaipapananna ket “parigaten, pagpakumbabaen, ibabain.”

Iti Biblia, naipaganetget ti kinaemma kas kababalin ti isip, umuna iti amin, agpaay iti Dios, kalpasanna agpaay iti pada a parparsua. Kas pagarigan, adda a naisurat: “Dagidiay naemma pudno unay a paaduendanto ti panagrag-oda ken Jehova a mismo.” (Isa 29:19) Ti naemma a tattao ket nalaka a maisuro​—ni Jehova ‘isuronanto ti dalanna kadagidiay naemma’ (Sal 25:9)​—ken situtulokda a mangibtur iti disiplina manipud iti ima ti Dios, nupay makapaladingit ti kasta bayat a maipapaay dayta. (Heb 12:4-11) Ti kinaemma tignayenna ti tattao nga aguray ken Jehova nga ilintegna dagiti di umiso ken dagiti pannakadangran a di nainkalintegan a sagsagabaen, imbes nga agpudotda buyogen ti unget. (Sal 37:8-11) Saan a maupay ti kakasta a tattao, ta daydiay dinutokan ni Jehova, ti “saringit manipud iti pungdol ni Jesse,” mangipaayto iti pannubngar buyogen ti kinalinteg “maigapu kadagidiay naemma iti daga.”​—Isa 11:1-4.

Ni Moises. Kasta ni Moises, “ti kaemmaan pay laeng iti amin a tattao nga adda iti rabaw ti daga,” maysa a tao a kabalinanna nga awaten ti pammabalaw a di agluksaw. (Nu 12:3) Daytoy a komento maipapan iti kinaemmana ket napataud idi tiempo a nagtanabutob da Miriam ken Aaron maibusor ken Moises. Iti kinapudnona, awan pakaibatayan daydi a reklamo maibusor ken Jehova​—reklamo a sidadaras a tinamingna ken tinubngarna.​—Nu 12:1-15.

Irupir ti sumagmamano a komentarista a ti panangilanad ni Moises iti daytoy a panangtukoyna iti mismo a kinaemmana ket di nainkalintegan a panangipadayawna iti bagina. Ibagbaga ti dadduma a kritiko nga adda nanginayon iti dayta a sasao idi agangay, idinto ta kunaen met ti dadduma a daytoy ket pammaneknek a saan met laeng a ni Moises ti nangisurat iti Pentateuko. Nupay kasta, kuna ti Commentary ni Cook maipapan kadagitoy a sasao: “No dagita nga insawang ni Moises ket ibilangtayo a saan a ‘proprio motu [kabukbukodanna a nakem],’ no di ket inwanwan ti Nasantuan nga Espiritu nga adda kenkuana (idiligyo ti xi. 17), masinunuo nga adda kinaagpayso dagita, a mangpaneknek la ketdi a pudno ken naipaltiing dagita. Kadagitoy a sao, a kas met laeng kadagiti teksto a sibabatad a nangilanadan ni Moises kadagiti bukodna a biddut (idiligyo ti xx. 12 sqq.; Ex. iv. 24 sqq.; De. i. 37), makita ti kinasimple daydiay mangipampanayag iti pammaneknek maipapan iti bukodna a bagi, ngem saan a maipaay iti bagina (idiligyo ti San Mateo xi. 28, 29). Naipasngat dagidiay a sasao tapno ilawlawag no apay nga awan inaramid ni Moises nga addang a mangalangon iti bagina, ken no apay a madagdagus a bimmallaet ti Apo maigapu iti dayta.”

Ni Jesu-Kristo. Imparangarang ni Jesus ti kinaemma babaen ti panangibturna iti isuamin a kita ti personal a pannakadangran a di pulos nagreklamo, nga impalubosna pay ketdi nga isu maiturong iti pagpartian a kas iti maysa a kordero a saanna a ngangaen ti ngiwatna kas isusupiat. (Fil 2:5-8; Heb 12:2; Ara 8:32-35; Isa 53:7) Daytoy a Dakdakkel ngem ni Moises inrekomendana pay ti bagina iti sabsabali kas maysa a naemma wenno naalumamay ti kababalinna a tao. (Mt 11:28, 29, AS, KJ, ED, NW, Ro) Kas naipadto iti Isaias 61:1, isu napulotan iti espiritu ni Jehova “a mangibaga iti naimbag a damag kadagidiay naemma.” Kalpasan ti panangibasana iti daytoy a padto iti sinagoga ti ilina a Nazaret, indeklara ni Jesus: “Ita nga aldaw daytoy a kasuratan a kangkangngegyo natungpalen.” (Lu 4:16-21) Ngarud, iti panangibaonna iti dungdungnguenna nga Anak tapno isurona kadagiti naemma ti maipapan iti pannakaisalakan, ti Dios pudno nga ipapaayanna ida iti naisangsangayan unay a parabur.​—Sal 149:4; Pr 3:34.

Mangyeg kadagiti gunggona. Mayaw-awis pay laeng kadagiti naemma a tattao iti daga ti sasao ni Mammadto Sofonias: “Sapulenyo ni Jehova, dakayo amin a naemma iti daga, a nangannurot iti bukodna a hudisial a pangngeddeng. Sapulenyo ti kinalinteg, sapulenyo ti kinaemma [wenno, kinapakumbaba]. Nalabit maitalimengkayo iti aldaw ti unget ni Jehova.” (Sof 2:3, Rbi8 ftn) Malaksid iti dayta, adda dadduma pay a nakaskasdaaw a kari a naipaay iti kakasta a tattao. Kas pagarigan: “Dagidiay naemma tagikuaendanto ti daga, ket pudno a maragsakandanto iti napalalo iti kinaruay ti talna.” (Sal 37:11) Agpadpada iti naespirituan ken literal a kaipapanan, “dagidiay naemma mangandanto ket mapnekda.”​—Sal 22:26.

Gapuna, saan a kas kadagiti nadangkes a mangyaw-awan kadagiti naemma ken mangikagumaan a mangdadael kadakuada (Am 2:7; 8:4), ni Jehova imdenganna dagiti naimpusuan a tarigagayda babaen ti panangsungbatna kadagiti kararagda; saan a mapaay ti pananginanamada ken Jehova. (Sal 10:17; 9:18) Pudno ti proverbio a, “Nasaysayaat ti agbalin a napakumbaba iti espiritu a kadua dagidiay naemma ngem iti pannakibingay iti samsam kadagidiay nangitan-ok iti bagbagida.”​—Pr 16:19.

Panangbigbig iti Kaadda ti Bukod a Limitasion; Kasta Met, Kinadalus Wenno Personal a Kinasin-aw. Iti Mikias 6:8, ti Hebreo a berbo a tsa·naʽʹ ket naipatarus nga ‘agbalin a naemma,’ ti kakaisuna a nagparanganna. Ti nainaig a pangiladawan a sao a tsa·nuʹaʽ (naemma) agparang iti Proverbio 11:2, a sadiay naigidiat dayta iti kinadursok. Nupay patien ti sumagmamano nga agdama-aldaw nga eskolar a ti anag daytoy a sao ket “agbalin a naannad, agbalin a masirib,” ibilang ti adu a ti kaipapananna ket “agbalin a naemma.” Kas pagarigan, kunaen ti A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament (da Brown, Driver, ken Briggs, 1980, p. 857) a ti anag daytoy a sao ket maipapan iti maysa a managbabain, naemma, wenno napakumbaba. Ti “kinaemma” ket maysa a pakaipatarusan ti Griego nga ai·dosʹ. (1Ti 2:9) Ti ai·dosʹ, no maaramat mainaig iti moral, adda anagna a mangipasimudaag iti panagraem, panagamanga, panangikabilangan iti rikna wenno kapanunotan ti sabsabali wenno iti mismo a konsiensia ti maysa, ket ngarud ipamatmatna ti panagbain, panagraem iti bagi, panangpadayaw, panagparbeng, ken kinatimbeng. (A Greek-English Lexicon da H. Liddell ken R. Scott, rinebisar ni H. Jones, Oxford, 1968, p. 36) Ti leksikograpo a ni Richard Trench idiligna ti ai·dosʹ iti ad-adda a gagangay a Griego a sao maipaay iti ‘bain’ (ai·skhyʹne; 1Co 1:27; Fil 3:19), ket kunaenna a ti ai·dosʹ isu daydiay “nataktakneng a sao, ken ipasimudaagna ti nataktakneng a motibo. Nairaman iti dayta ti nainkasigudan a moral a pannakasimron iti panagaramid iti nakababain a tignay, a dayta a moral a pannakasimron gistay di makita iti [ai·skhyʹne] wenno awan pay ketdi a pulos iti dayta.” Kunaenna a ti “[ai·dosʹ] kanayon a medmedanna ti nasayaat a tao tapno saan nga agaramid iti di maiparbeng a tignay, idinto ta ti [ai·skhyʹne] no dadduma nalabit daydiay agar-aramid iti dakes ti medmedanna.” (Synonyms of the New Testament, London, 1961, p. 64, 65) Gapuna, nangnangruna a nairaman ti konsiensia iti mangmedmed nga epekto a naipasimudaag iti ai·dosʹ.

Iti sanguanan ti Dios. Maipapan iti kinaemma, a ti anagna ket umiso a panangtingiting ti maysa iti mismo a bagina, adu a pammatigmaan ti ipaay ti Kasuratan. “Ti sirib adda kadagidiay naemma,” kuna ti proverbio. Daytoy ket gapu ta ti tao a mangiparparangarang iti kinaemma liklikanna ti pannakaibabain a kakuykuyog ti kinadursok wenno kinapasindayag. (Pr 11:2) Sursurotenna ti dana nga anamongan ni Jehova, ket ngarud isu masirib. (Pr 3:5, 6; 8:13, 14) Ayaten ni Jehova ti kasta a tao ken ipaayanna iti sirib. Ti maysa kadagiti makalikaguman iti pananggun-od iti anamong ni Jehova isu ti ‘panagbalin a naemma iti pannakipagna kenkuana.’ (Mik 6:8) Ramanen daytoy ti umiso a panangmatmat iti saad ti maysa iti sanguanan ti Dios, a bigbigenna ti managbasol a kasasaadna kas maisupadi iti kinanaindaklan, kinasin-aw, ken kinasanto ni Jehova. Kaipapananna met a ti maysa a tao rumbeng a bigbigenna ti bagina kas maysa a parsua ni Jehova, a naan-anay nga agpampannuray Kenkuana ken agpaspasakup iti kinasoberanona. Maysa ni Eva a di nangbigbig iti daytoy. Simiasi tapno naan-anay a makapagwaywayas ken makaikeddeng a bukbukodna. Nakatulong koma kenkuana ti kinaemma tapno maiwaksina iti panunotna ti panagbalin a “kas iti Dios, a makaammo iti naimbag ken dakes.” (Ge 3:4, 5) Namatigmaan ni apostol Pablo maibusor iti nalabes a panagtalek iti bagi ken iti kinadursok, a kinunana, “Itultuloyyo nga itrabaho ti bukodyo a pannakaisalakan buyogen ti buteng ken panagpigerger.”​—Fil 2:12.

No ania ti ipasindayag. Ti kinapasindayag isu ti kasungani ti kinaemma. Ti pagannurotan ket: “Ti sangsangaili, ket saan a ti bukodmo a ngiwat, ti mangidaydayaw koma kenka; ti ganggannaet, ket saan a dagiti bukodmo a bibig, ti mangaramid koma iti kasta.” (Pr 27:2) Ti mismo a sasao ni Jehova ket: “Ti masirib a tao saan koma nga agpangas maipapan iti bagina gapu iti siribna, ket ti nabileg a lalaki saan koma nga agpangas maipapan iti bagina gapu iti kinabilegna. Ti nabaknang a tao saan koma nga agpangas maipapan iti bagina gapu iti kinabaknangna. No di ket daydiay agpangpangas maipapan iti bagina agpangas koma maipapan iti bagina gapu itoy mismo a banag, ti kaadda ti pannakatarus ken ti kaadda ti pannakaammo kaniak, a siak ni Jehova, Daydiay mangwatwatwat iti naayat a kinamanangngaasi, kinahustisia ken kinalinteg iti daga; ta kadagitoy a banag maragsakanak.”​—Jer 9:23, 24; idiligyo ti Pr 12:9; 16:18, 19.

Ti panangipateg ti Dios kadagidiay naemma. Ipakita ni apostol Pablo ti panangipateg ti Dios kadagidiay naemma ken dakamatenna met ti mismo a kababalinna iti kongregasion kas mapagwadan iti kasta a naemma a kababalin. Insuratna kadagiti Kristiano idiay Corinto: “Ta makitayo ti panangayabna kadakayo, kakabsat, a saan nga adu a mamasirib iti nainlasagan a pamay-an ti naayaban, saan nga adu a mannakabalin, saan nga adu a natan-ok pannakayanakna; no di ket ti Dios pinilina ti minamaag a bambanag ti lubong, tapno maibabainna dagiti masirib a tattao; ket ti Dios pinilina ti nakapuy a bambanag ti lubong, tapno maibabainna ti napigsa a bambanag; ket ti Dios pinilina ti awan mamaayna a bambanag ti lubong ken ti bambanag a maum-umsi, ti bambanag nga awan, tapno pukawenna ti bambanag nga adda, tapno iti kasta awan ti lasag a makapagpasindayag iti imatang ti Dios . . . kas iti adda a naisurat: ‘Ti agpasindayag, agpasindayag koma mainaig ken Jehova.’ Ket gapuna, idi immayak kadakayo, kakabsat, saanak nga immay a buyogen ti nadaeg a panagsasao wenno sirib a mangidekdeklara kadakayo ti sagrado a palimed ti Dios. Ta inkeddengko a saan nga ammuen ti aniaman a banag kadakayo malaksid ken Jesu-Kristo, ken isuna a nailansa. Ket immayak kadakayo a sikakapuy ken sibubuteng ken buyogen iti kasta unay a panagpigerger; ket ti panagsasaok ken ti inkaskasabak saan a nabuyogan ti makaguyugoy a sasao ti sirib no di ket nabuyogan ti panangiparangarang iti espiritu ken pannakabalin, tapno ti pammatiyo adda koma, saan nga iti sirib dagiti tattao, no di ket iti pannakabalin ti Dios.”​—1Co 1:26–2:5.

“Dikay lumbes iti bambanag a naisurat.” Iti suratna idi agangay, impaganetget ni Pablo a ti kinaemma nasken nga ipakita ti isuamin, no kasano nga imparangarangna ti kinaemma, awan sabali, ti umiso a panangtingitingna iti bagina. Dagiti taga Corinto natnagda iti silo a panangipasindayag iti sumagmamano a tattao, kas iti panangipasindayag ken Apolos, kasta met ken Pablo a mismo. Inlinteg ida ni Pablo, nga imbagana kadakuada a nainlasaganda, saanda a naespirituan, gapu iti panangaramidda iti kastoy, ket kinunana: “Ita, kakabsat, dagitoy a banag inyallatiwko tapno maipakatko iti bagik ken ni Apolos maipaay iti pagimbaganyo, tapno iti kasomi masursuroyo koma ti paglintegan: ‘Dikay lumbes iti bambanag a naisurat [kayatna a sawen, dikay lumbes kadagiti pagbedngan nga impasdek ti Kasuratan maipaay iti tattao no maipapan iti kababalinda iti maysa ken maysa kasta met iti bagbagida],’ tapno saankayo koma nga agtangsit tunggal maysa a pabor iti maysa maibusor iti sabali. Ta siasino ti mamagbalin kenka a naiduma iti sabali? Kinapudnona, ania ti adda kenka a dika inawat? No, ita, pudno nga inawatmo dayta, apay nga agpasindayagka a kasla dika inawat dayta?” Babaen iti pananglaglagip iti daytoy, ti maysa malapdan nga agtangsit ken agpasindayag mainaig iti bagina wenno iti sabsabali pay no maipapan iti nagtaudan a pamilia, puli, maris ti kudil wenno nasionalidad, pisikal a kinalibnos, abilidad, pannakaammo, kinasaririt, ken dadduma pay.​—1Co 4:6, 7.

Ti ulidan ni Jesu-Kristo. Ni Jesu-Kristo ti kasayaatan nga ulidan ti kinaemma. Imbagana kadagiti adalanna a saanna a kabalinan nga aramiden ti maysa a banag iti bukodna a nakem, no di laeng ti makitana nga ar-aramiden ti Ama, ket ti Amana dakdakkel ngem isu. (Jn 5:19, 30; 14:28) Nagkedked ni Jesus nga umawat kadagiti titulo a saan a maiparbeng kenkuana. Idi inawagan ti maysa nga agturay iti “Naimbag a Mannursuro,” insungbat ni Jesus: “Apay nga awagannak iti naimbag? Awan asinoman a naimbag, malaksid iti maysa, ti Dios.” (Lu 18:18, 19) Ket imbagana kadagiti adalanna a, kas ad-adipen ni Jehova, saanda koma a makarikna iti panagtangsit gapu iti bambanag a nagapuananda iti panagserbi iti Dios wenno gapu iti pategda iti Dios. Imbes ketdi, no naaramiddan ti amin a bambanag a naipaannong kadakuada, kunaenda koma, “awan kaes-eskanmi nga ad-adipen. Ti naaramidanmi isu ti rebbeng nga aramidenmi.” (Lu 17:10) Kasta koma ti kababalin nga iparangarangda.

Kanayonanna pay, ni Apo Jesu-Kristo, kas perpekto a tao ditoy daga, natantan-ok ngem kadagiti imperpekto nga adalanna ken addaan met iti dakkel nga autoridad manipud ken Amana. Nupay kasta, iti pannakilangenna kadagiti adalanna, inkabilanganna dagiti limitasionda. Nangipakita iti kinaannad iti panangsanayna kadakuada ken nabuyogan panagraem ti pannakisaona kadakuada. Saan a nangipabaklay kadakuada iti saanda a kabaelan nga ibaklay iti daydi a tiempo.​—Jn 16:12; idiligyo ti Mt 11:28-30; 26:40, 41.

Iti kawes ken dadduma pay a sanikua. Ni Pablo, idi binilinna ni manangaywan a Timoteo maipapan iti panangsigurado a maannurot ti umiso a kababalin iti kongregasion, kinunana: “Tarigagayak a dagiti babbai arkosanda ti bagbagida iti naimbag-pannakaurnosna a kawes, buyogen ti kinaemma ken kinasimbeng ti panunot, saan a kadagiti estilo a panangsallapid iti buok ken balitok wenno kadagiti perlas wenno nangina unay a lupot, no di ket iti wagas a maitutop kadagiti babbai nga agkunkuna nga agraemda unay iti Dios, awan sabali, babaen iti naimbag nga ar-aramid.” (1Ti 2:9, 10) Ditoy, ti apostol saan a mamatpatigmaan maibusor iti kinadalus ken iti naimbag, makaay-ayo a langa, ta irekomendana ti “naimbag-pannakaurnosna a kawes.” No di ket ipakpakitana a di maiparbeng ti napasindayag ken naparammag a panagkawkawes, kayatna a sawen, ti panangipasindayaw iti bagi wenno iti sanikua a pagbiag. Karaman met ditoy ti kinaemma a nainaig iti panagraem iti rikrikna ti sabsabali ken iti panagraem iti mismo a bagi ken iti panangpadayaw. Ti panagkawkawes ti Kristiano saan koma a maikaniwas iti kinatakneng, kadagiti rikrikna ti kongregasion no iti moral, a pakasairan ti dadduma. Daytoy a pammatigmaan maipapan iti kawes mangipaay iti kanayonan a lawag maipapan iti panangmatmat ni Jehova mainaig iti umiso a panangmatmat ken panangusar iti dadduma pay a namaterialan a sanikua a mabalin nga ik-ikutan ti maysa a Kristiano.​—Kitaenyo ti KINAPAKUMBABA.