URNO
Banag a nadisenio kangrunaanna a (1) paglutuan wenno paglitsonan kadagiti taraon (2) pagtunawan kadagiti naba, (3) paglunagan manen kadagiti datin a natunaw a metal tapno masukog wenno mapapudot dagitoy sakbay a mapanday, ken (4) panggebbaan kadagiti damili ken dadduma pay a seramika a banag.
Urno a Paglutuan iti Taraon. Nadumaduma a kita ti urno ti inusar dagiti Hebreo ken ti dadduma pay.—LADAWAN, Tomo 2, p. 952.
Dagiti panakkelen nga urno, a maysa a nagbukel nga abut iti daga, ket naaramat iti Makintengnga a Daya agingga kadagiti agdama a tiempo, a ti dadduma kadagitoy ket addaan iti kauneg nga agingga iti 1.5 wenno 1.8 m (5 wenno 6 pie) ken addaan iti diametro a gistay 1 m (3 pie). Mabalin ti aglitson iti sibubukel a karnero iti kastoy kadakkelna nga urno, babaen ti panangibitin iti dayta iti batog ti napudot a batbato wenno beggang.
Ti urno a sukog-malukong ket naaramat kadagidi kaaldawan ti Biblia ken nalabit umasping iti inaramat dagiti mannalon a Palestino kadagiti agdama a tiempo. Maiparabaw dagiti tinapay iti babassit a batbato sa maitakkab ti dakkel a damili a sukog-malukong. Mapapudot ti sukog-malukong nga urno babaen ti panangsungrod iti rabawna ken aglawlawna, ket maluto ti tinapay.
Nalabit addaan iti mabagka-bagkat a karamba nga urno ti tunggal pagtaengan dagiti Hebreo, a maar-aramat pay laeng idiay Palestina agingga ita. Dakkel a damili a karamba dayta, agarup 0.9 m (3 pie) ti katayagna, nga adda wangawangan iti rabawna ken umakaba nga agpababa. Mapapudot dayta babaen ti panangsungrod iti unegna iti kayo wenno ruot, nga adda abut a pangikkatan kadagiti dapo. Makaluban ti wangawangan iti rabawna, ket no napudoten ti karamba, maipinas ti bellaay iti uneg wenno iti ruar. Nakaing-ingpis ti tinapay a maluto iti kastoy a pamay-an.
Nakaad-adu nga abut nga urno ti nakali dagiti arkeologo. Nabatad a dagitoy ket simmayaatanen ti sigud a karamba nga urno. Daytoy a kita ket naikali iti uneg ti daga ti kagudua a pasetna, naaramid iti pila ken interamente a napalitadaan. Immakikid nga agpangato, ket masungrodan iti unegna. Ipakitada dagiti monumento ken dagiti naipinta a ladawan a dagiti Egipcio ikabilda ti bellaay iti ruar dagitoy nga urno. Dagiti Hebreo a kastoy ti urnoda ket agusarda iti nagango a babassit a sanga wenno ruruot kas sungrod. (Idiligyo ti Mt 6:30.) Mabalin met ti aglitsonen ti karne iti kasta nga urno.
Makapainteres ta dagiti urno a paglutuan iti tinapay nga us-usaren ita dagiti mannalon iti Palestina ket naiduma bassit kadagidiay nasarakan iti kadaanan a rebrebba wenno kadagidiay nailadawan kadagiti timmambukor a kitikit ken kadagiti naipinta a ladawan ti Asiria ken Egipto. Iti kadaanan a Caldea, dagiti urno ket adda kadagiti paraangan dagiti pagtaengan, ket ita masarakan dagita iti babassit a panaderia kadagiti arubayan dagiti pribado a balay, nupay adda paset ti purok a maymaysa ti ayan dagiti urno. Maar-aramat pay laeng ti dadakkel nga urno nga usaren ti publiko.
Gagangay idi nga adda urno iti pagtaengan dagiti Israelita ken dagiti Egipcio iti daga ti Egipto. Gapuna, simmang-at dagiti tukak uray pay kadagiti urnoda ken kadagiti paggamayanda idi napasamak ti maikadua a saplit.—Ex 8:3.
Ti “Torre dagiti Paglutuan nga Urno” iti Jerusalem ket natarimaan babaen ti panangiwanwan ni Nehemias bayat ti pannakaibangon manen dagiti pader ti siudad. (Ne 3:11; 12:38) Saan a masigurado ti nagtaudan dayta a nagan, ngem naikuna a napanaganan iti kasta dayta a torre gapu ta sadiay ti nagibangonan dagiti negosiante a panadero kadagiti urnoda.
Pagtunawan ken Paggebbaan nga Urno. Dagitoy a kita ti urno idi panawen ti Biblia ket naaramid iti ladrilio wenno bato. Dagiti nagsirkulo nga urno a pagtunawan iti gambang ket addan sipud pay idi periodo ti Uk-ukom a nasarakan idiay Tell Qasileh kadagiti makin-amianan a pagbedngan ti Tel Aviv-Yafo ken idiay Tell Jemmeh (Tel Gamma), abagatan ti Gaza. Dagitoy nga urno ket addaan iti dadakkel a pagserkan ti angin a naaramid iti pila a ladrilio a nadisenio a mangyubuyob iti ayan ti apuy. Dagiti pagtunawan a banga a naglaon iti gambang ket maiparabaw kadagiti baldosa a bato a naikabil iti rabaw ti dapo ti apuy iti uneg ti urno.
Ti tallo a matalek a Hebreo a kakadua ni Daniel ket impaipalladaw ni Nabucodonosor iti gumilgil-ayab nga urno gapu iti panagkitakitda nga agruknoy iti sanguanan ti nabalitokan a ladawan nga impatakder ti ari. (Da 3) Saan nga ibaga ti rekord no daytoy ket naisangsangayan nga urno a nairanta iti dayta a panggep wenno no maysa dayta nga urno a gagangay laeng ti usarna.
Mangiladawan nga Usar. Naaramat ti urno iti sasao ni Jehova iti Levitico 26:26 tapno ipasimudaagna iti kinakirang, a kastoy ti mabasa: “Inton natukkolkon maipaay kadakayo dagiti ungkay nga iti aglikmutda naibitin dagiti nagtimbukel a tinapay, iti kasta pudno a sangapulo a babbai ti manglutonto iti tinapayyo iti maymaysa nga urno ket isublida ti tinapayyo a tinimbang; ket mangankayto ngem saankayto a mapnek.” Kadagiti normal a kasasaad, agkasapulan ti tunggal babai iti maysa nga urno tapno inaldaw a makapagluto. Nupay kasta, impatuldo ti Levitico 26:26 a dumteng ti tiempo a nakirangton ti taraon a magun-odan ta umanayen ti maysa nga urno a paglutuan ti sangapulo a babbai. Ken iti Oseas 7:4-7 nayasping dagiti mannakikamalala nga Israelita iti maysa nga urno ti panadero, gapu ta nalawag a gumilgil-ayab iti unegda dagiti dakes a tarigagayda.
Iti piguratibo a pamay-an, ti Egipto a nangtengngel iti Israel babaen ti naulpit a sangol ti pannakaadipen ket naidilig iti urno a landok. (De 4:20) Kasta met, ti pannakaiparukpok ti unget ti Dios iti balay ti Israel ket nayasping iti panangrunaw iti metal iti maysa nga urno. (Eze 22:18-22) Maipaay iti dadduma pay a pannakausar daytoy a sao kas panangidilig wenno pangngarig, kitaenyo ti Proverbio 17:3; 27:21; Salmo 12:6 (“pagtunawan nga urno”).—Kitaenyo ti PASUDIEN, MANANGPASUDI; PUGON.