Ti Kaiyulogan dagiti Damdamag
“Di Rirriribuken ti Gubat, Ti Babilonia Matmaturog”
Iti dayta a paulo ti The New York Times nabiit pay a sinalaysayna ti maipapan ti daddadael ti kadaanan a Babilonia idiay moderno-aldaw nga Iraq. Nupay ti awan sardengna a gubat ti Iraq/lran agtultuloy iti aglawlawna, “amin naulimek idiay Babilonia . . . Awan giya, awan guardia, ngangngani awan uray maysa a bisita.” Yantangay dadduma kadagiti kadaanan a siudad—ti Roma, Atenas, Alexandria—kaskasdi umarimbangawda, apay a ti Babilonia maysa laeng a bunton dagiti dadael nga awanen ti agtataengna? Ania a leksion ti maadalyo manipud itoy?
Malagip dagiti estudiante ti Biblia ti Jeremias 50:38 ken Jer 51:64 a sadiay ti nakaipadtuan ti pannakatnag ti Babilonia iti agnanayon a pannakadadael. Mabasatayo: “Ti tikag adda kadagiti dandanumna, ket mamagaandanto. Ta isu ti daga dagiti ladladawan a kinitikitan.” “Kastoyto ti ilelenned ti Babilonia ket dinto bumangon manen maipuon iti dakes nga iyegkonto [Jehova] kenkuana.”
Ti Babilonia idi ti sentro ti immuna a napolitikaan nga imperio ti tao, nga imbangon ni Nimrod. Iti kamaudiananna, nagbalin a pannakabalin ti lubong, manipud 632 K.K.P. ingganat’ 539 K.K.P. Di pay nabayag sakbay panagpatinggana imparammag ni Nabucodonosor II maipapan dayag ti siudad: “Saan aya a daytoy ti Dakkel a Babilonia a binangonko?” (Daniel 4:30) Dagiti agbitbitin a minuyonganna maibilbilangda kas maysa kadagiti pito a pagsidsiddaawan iti kadaanan a lubong. Daytat’ maysa a narelihiusuan unay a siudad, nga addaan di kumurang 53 a templo. Nupay maikukuenta dagiti paderna a di maituang, di naispal dayta wenno dagiti ulbod a didiosenna ken templona manipud panangparmek dagiti Medos ken Persas idi 539 K.K.P. Idi agangay daytat’ natnag iti pannakadadael, kas naipadto iti Sao ti Dios ket nagtalinaed a kasta agingga itatta.
Adu nga ulbod a narelihiusuan a sursuro a namunganay idiay Babilonia iti naiyallatiw iti adu a relrelihion ti Kakristianuan ken iti di Kristiano a nasnasion. Dagitoy a relihion maiyanatup ti pannakaawagda “Babilonia a Dakkel,” a kuna ti Apocalipsis 18:21 a “marbekto, ket saanto a masarakanen.” Numan pay ti aktual a siudad ti kadaanan a Babilonia adda a nadadael, nasayaat no ipangagtayo ti bilin maipapan iti narelihiusuan nga imperio ti moderno a Babilonia a Dakkel: “Rummuarkay kenkuana, O tattao, tapno dikay mairaman kadagiti basbasolna, ken tapno saanyo nga awaten dagiti saplitna.”—Apocalipsis 18:2-4.
Dagiti Kasukat nga Inna
Maysa a kaso ti natauan nga artipisial nga inseminasion ti nairekord nanipud pay laeng idi 1799. Ngem iti nabiit pay a tawtawen daytoy ti ad-adda a maar-aramid a nasaksaknap. Sigun iti The New York Times, maysa a babai a naikkan ti semilia iti artipisial a pamayan ket naganak iti ubing a maipaay iti sabali a babai, kas kasukatna, ti maaw-awagan maysa a kasukat nga ina. Ti lupes nga asawa a babai ken ni lakayna ti immanamong iti daytoy nga urnos, ket idi nagipasngay ti kasukat nga ina iti ubing isu dayta iti tinagibi ti agassawa. Ti semilia iti daytoy a kaso mabalin a naggapu manipud iti asawa a lalaki ti pagassawaan wenno manipud iti sabali a nagidonar.
Nupay ti kasta nga urnos mabalin nga anamongan dagiti adu iti lubong, nainkalintegan laeng a saludsoden ti Kristiano no daytat’ maitunos iti linlinteg ti Dios. Ti Biblia, idiay Levitico 18:20, nalawag itoy a punto idi a kinunana: “Ket sika dikanto ited ti semiliam iti asawa ti padam a tao, ta mamulitanka kenkuana.” Ti artipisial nga inseminasion ti maysa a babai babaen ti maysa a mangidonar a naiduma iti legal a lakayna, ti mamagbalin kenkuana a mannakikamalala, a maysa a basol iti Dios. (Deuteronomio 5:18) Ti semilia a naidonar ken ti kasukatna a babai saan a pinagtipon ida ti Dios iti panagasawa.—Mateo 19:4-6.
Ti Bulsek a Narelihiusuan a Pammati
“Ti kangrunaan a pakagutugotan ti gubat ket saanen a ti agum no di ket ti relihion,” kuna ni H. Gordon Green, a nagsurat idiay The Toronto Star. Intuloy nga insitar ni Green no ania ti adda iti likudan ti gubgubat idiay Iran, Irlandia ken iti Makintengnga a Daya. Kinunana a dagiti kanal iti agay-ayus ti dardara “agsipud ta dagiti tattao kumbinsidoda iti agnanayon a ti pammati ti maysa a tinawidna manipud inapona isu ti maymaysa a pudno a pammati ket amin dagiti dadduma errado ken ar-aramid ni Satanas.”
Daytoy a narelihiusuan a kapanunotan ti mangdagdag ti tattao nga agpipinnatay ti maysa ken maysa no naiduma ti pammatida, kuna ni Green. Ti agtutubo a lallaki a mangar-aramid iti dayta a panagpipinnatay ti sinursuruan dagiti narelihiusuan a papanguloda a ti kasta a panangpapatay pagayatan ti Dios, ket ti gunggonada ti panangaramid iti dayta isut’ agnanayon a ragsak idiay langit. Ni Ayatollah Khomeini, kuna ni Green, ti nangiladawan kadagiti agtutubo a martir a makidangdangadang a maipaay iti pammatida kas “mannakigubat ti Dios,” ket iti tunggal maysa kadakuada ’ïnikkanna iti maysa a bassit a metal a tulbek nga itugtugot iti pannakilabanda—maysa a tulbek a sigurado a manglukat iti ruruangan dayta a langit.”
Nupay kasta, dayta kadi a kita ti “pammati” ti mangiturong kadagiti tattao iti dalan iti agnanayon a pammendision iti Dios? Laglagipenyo, kuna ni Jesus kadagiti narelihiusuan a papangulo idi kaaldawanna: “Bulsekda a mangidalan kadagiti bulsek. Ket no ti bulsek idalanna ti bulsek, agpadpadadanto a matnag iti apuy.” Namakdaar ni Jesus: “Bay-anyo ida.” (Mateo 15:14) Ti umiso a pannakaammo iti Biblia mangtulong kadatayo a mangliklik iti bulsek a narelihiusuan a pammati ken tapno makapagserbi ken Jehova a Dios a buyogen ti nadalus nga im-ima ken nadalus a puso.—Salmo 24:3, 4.