Ti “Puso” iti Sao ti Dios, ti Biblia

SAANEN a pagduaduaan a ti puso ti tao immawat iti ad-adu nga atension iti pampanunot dagiti tattao ngem iti aniaman a sabsabali nga organo ti bagi. Aglaplapusanan agpadpada iti dandaniw ken sursurat ti panangtukoyda iti dayta. Ngarud saanen a nakaskasdaaw a ti puso ti prominente iti Sao ti Dios. Kinapudnona, daytat’ nadakawat iti ngangngani sangaribo a daras iti maysa wenno iti dadduma pay a pamay-an. Ngarud, aniat’ intay matarusan, babaen iti sao a “puso”?

Iti Biblia, saanen a karkarna para iti maysa a sao a mausar iti nagduduma a pamay-an nga addaan nadumaduma met a kaipapanan. Alaentayon, kas pangarigan, ti panangusar ti Biblia iti termino a “langlangit” ken “espiritu.” No maminsan, ti “langlangit” tuktukoyenna ti law-ang, wenno atmospera, iti ngato ti daga a pagtaytayaban dagiti tumatayab. (Genesis 1:26) Ti intero a pisikal nga uniberso, agraman bitbituen makita ken di makita, no maminsan madakdakawat met kas langlangit. (Salmo 19:1) Idiay 2 Pedro 3:7 ti reperensia agparang a tuktukoyenna dagiti napolitikaan a langlangit. Nupay kasta, ti “langlangit” no maminsan tukoyenna ti mismo a pagtaengan ti organisasion ni Jehova dagiti espiritu a parsua. (Apocalipsis 12:12) Mabalin met a tukoyen dayta ti nailangitan a Pagarian, a kas idiay 2 Pedro 3:13.

Daytat’ umas-asping iti termino nga “espiritu.” No maminsan ni Jehova a Dios, ni Jesu-Kristo ken dagiti anghel madakdakawatda kas dagiti espiritu a persona. (Juan 4:24; 1 Corinto 15:45; Hebreo 1:13, 14) Ti puersa ti biag a mamagtigtignay ti amin a sibibiag ti madakdakawat met kas “espiritu.” (Eclesiastes 12:7) Ti mamagtignay a puersa iti maysa a persona maaw-awagan met “espiritu,” kas idiay Proverbio 25:28. Ken, kas masansan, ti aktibo a puersa ni Jehova a Dios madakdakawat kas “espiritu” wenno “nasantuan nga espiritu.”​—Genesis 1:2; Zacarias 4:6; Marcos 13:11.

Ngarud, ania met ngay, ti “puso”? Idiay Exodo 28:30 ti Hebreo a sao para iti “puso” dakdakawatenna ti literal nga organo. Ditoy imbilin ni Jehova a Dios a ti pictoral ti panangukom ti maisaad iti rabaw ti puso ni Aaron. Dayta isu ti pisikal a puso ti tao. Ket nalawag nga adda literal nga aplikasion ti Salmo 45:5, a mabasa: “Dagiti panpanam natiradda . . . iti puso dagiti kabkabusor ti ari.”

Sa manen, ti puso maus-usar met a mangtukoy iti sentro, wenno tengnga, ti maysa a banag. Idiay Ezequiel 27:25-27 tallo a daras a masarakantayo ti balbalikas a “iti puso dagiti baybay,” awan duadua kaipapananna iti mismo a tengnga ti baybay. Kasta met, impadto ni Jesus nga isunto ti adda iti “puso” ti, iti tengnga, ti daga iti tallo nga aldaw ken tallo a rabii.​—Mateo 12:40.

Ti puso ti nainaig met kadagiti panagrikriknatayo ti rag-o ken ti ladingit, wenno panagsennaay. Mabasatayo idiay 1 Ar-ari 8:66 nga idi naidedikar ti templo ni Salomon, ‘ti amin nga Israel nagragsak ken nagrag-o iti puso gapu kadagiti amin a kinaimbag a ni Jehova impakitana ken David nga adipenna ken iti Israel.’ Idiay Nehemias 2:2 makitatayo a ni Ari Artaxerxes im-imtuodenna ken ni Nehemias no apay nga isut’ naliday idinto a di met masakit. “Daytoy saan a sabali no di ket sakit ti puso,” kinunana.

Ti puso mainaig iti nemnemtayo, ti kababalintayo, no daytat’ nangato, natangsit, wenno nababa, napakumbaba. Kuna ti Proverbio 16:5 nga “isuamin a natangsit ti pusona makarimon ken ni Jehova.” Iti kasumbabangirna, idiay Mateo 11:29 kuna ni Jesus: “Siak naemmaak ken napakumbabaak iti panagpuspusok.”

Dagiti moral a kualidad​—ti kinaimbag, birtud, kinadakes ken kinadangkes​—ti makunkuna nga agtataengda iti puso. Kas pangarigan, idiay Jeremias 7:24 mabasatayo maipapan kadagiti Israelitas a “nagnada iti bukodda a pammagbaga ken iti kinatangken ti dakes a pusoda.” Impakita ni Jesus idiay Mateo 12:34, 35 nga agpadpada dagiti naimbag ken dakes a bambanag masarakanda iti puso.

Ti pammati ramanenna ti puso, ta kunaen ni Pablo kadatayo idiay Roma 10:10: “Ta buyogen ti puso no mamati ti tao, tapno makagun-od iti kinalinteg, ket iti ngiwat ti panangaramid ti panangipaduyakyak iti publiko maipaay iti pannakaisalakan.”

Ti puso ti pagsaadan ti pakatignayan. Ilawlawag ti Exodo 35:21 a dagidiay mangmangted ti kontribusion para iti tabernakulo “immayda, tunggal maysa a natignay ti pusona.” Sigun iti Hebreo 4:12, 13 ti sao ni Jehova kas natadem a kampilan, a kabaelanna ti “agilasin kadagiti panunot ken panagem iti puso.” Wen, ti puso ti maysa a tao isut’ gubuayan ti pakatignayanna, a pangimpluensia ti isip a maipaay iti naimbag wenno iti dakes. Ti maysa a pangarigan iti panangtignay ti puso iti ili ti Dios tapno agtignay iti kinasirib isut’ masarakan idiay Exodo 31:6, a mabasa: “Kadagiti puspuso dagiti amin a nanakman a puspuso inkabilkon ti sirib, tapno maaramidda amin nga imbilinko kenka.”

Ngem, kangrunaanna, dagiti emosion ti ayat ken gura mainaigda iti puso. Dagiti Israelitas nabilinda: “Dikanto guraen iti napusuan ni kabsatmo.” (Levitico 19:17) Intay met mabasa iti puso dagiti Egipcio a manggurgura kadagiti Israelitas. (Salmo 105:25) Iti kasumbabangirna, kunaen ni Pablo kadatayo: “Ngem ti pakaipaayan ti bilin isu ti ayat nga agtaud iti puso a nadalus.” (1 Timoteo 1:5) Ken balakadannatayo met ni Pedro: “Idinto a ginuguranna dagiti kararuayo iti kinatulnogyo iti kinapudno . . . agayan-ayatkayo iti nasged a buyogen ti nadalus a puso.”​—1 Pedro 1:22.

Ti Kasuratan sawenna met dagiti nasudi a kapkapadasan kas nailemmengda iti puso. Gapuna mabasatayo idiay Lucas 2:51 a ni Maria, ti ina ni Jesus, “sinalimetmetanna iti pusona amin dagitoy [maipapan ken ni Jesus] a masasao.”​—Today’s English Version; New International Version; The New English Bible.

Anian a nagadu a nakaskasdaaw a bilang ti nagduduma nga ar-aramid ken kabaelan ti maipabiang iti puso! Agtataeng kadi amin dagitoy iti literal a puso? Kasla narigat a kasta. Daytoy ti ipamatmat dagidiay pagsasao a nalawag a mamaggidiat iti nailasagan a puso ken ti makailadawan a puso. Kas pangarigan, agpadpada a dagiti Insik ken Hapones agus-usarda ti dua a karakter, a kaipapananna “puso-organo,” nga agpaay iti literal a puso. Ngem iti panangiladawanna kadagiti kualidad nga aggapgapu iti puso, ti laeng umuna kadagitoy a karakter ti maus-usar, a maitipon kadagiti dadduma nga el-elemento, a mangbukel iti paset iti ad-adda a narikrikut a karakter, kadagiti sasao kas ti ayat, gura, panggep ken panagibtur. (Kitaenyo iti naipakuyog a kahon.) Gapuna nalawag ti panaggidiat iti pisikal nga organo ken dagiti pakatigtignayan ti maysa a tao ken kadagiti emosional a kualidad, nupay ti relasion dagiti dua ti mataginayon.

Makaay-ayo pay met a makita no kasano a dagiti dadduma nga organo ti bagi matuktukoyda iti Kasuratan. Gapuna masarakantayo nga adda aginggat’ 20 a daras a ti literal a batbato matuktukoyda iti Kasuratan a Hebreo, kaaduanna iti Pentateuco. Maulit-ulit a mabasbasatayo “ti dua a bekkel ken ti taba” a mainaig kadagiti datdaton nga animal a masapul iti sidong ti Linteg. (Exodo 29:13, 22; Levitico 3:4, 10, 15; 4:9; 7:4) Awan duadua a tuktukoyen daytoy dagiti literal a bekkel wenno batbato. Ket awan duadua ni salmista David tuktukoyenna dagiti literal a bekkel idi a nagsurat: “Ta sika ti nangbukel kadagiti lalaemko; sika ti nangbungon kaniak idiay aanakan ni inak.”​—Salmo 139:13.

Nupay kasta, tuktukoyen kadi ni mammadto Jeremias dagiti literal a batbato idi a kinunana, idiay Jeremias 11:20, a ni Jehova “ti mangsuot iti bato ken ti puso”? Mainayon pay, tuktukoyen kadi ni David dagiti literal a batbato idi a kinunana: “Wen, bayat iti rinabii dagiti bekkelko isursuronak”? (Salmo 16:7) Nalawag a dagiti literal a batbatotayo ket saandatay a maisuro. Ania ngarud ti tuktukoyenna? Ti kadi Jeremias 12:2 mangted lawag iti dayta a tema? Mabasa: “Sika immulam ida; wen, nagramutda. Dumakkelda; wen, agbungada. Asidegka iti ngiwatda, ngem adayoka manipud iti bekkelda.” Saan kadi a naipamatmat ditoy a dagiti “bekkel” isut’ kaunggan a rikrikna ti tao? Daytoy a kasuratan ti kasla katupag iti Isaias 29:13, a nagadawan ni Jesus, kas nailanad idiay Mateo 15:7, 8: “Dakayo managinsisingpet, naimbag ti panangipadto ni Isaias, iti maipapan kadakayo, idi a kinunana: ‘Daytoy nga umili dayawennak kadagiti bibigda, ngem ti pusoda adda iti adayo kaniak.’” Awan duadua a ditoy dakdakawaten ni Jesus no ania a kita a tattao dagitoy a managdakdakes iti unegda.

Ti maysa pay a pangarigan a mabalin a maited isut’ sao a Griego a maipaay iti bagis, splag’khna. Daytat’ nausar iti literal a kaipapananna idiay Aramid 1:18, a sadiay mabasatayo maipapan ken Judas: “Daytoy a tao nakaala iti maysa a talon iti bayat ti kinadakesna, ket idi a natnag nga immuna ti ulona bimtak a naggudua ket naiwara dagiti amin a bagisna.” Nupay kasta, nupay nagparang daytoy a sao 11 a daras iti Kristiano a Griego a Kasuratan, iti daytoy laeng a kanito a tuktukoyen dayta dagiti literal a bagis. Daytat’ naipatarus kas “nasnek a panangaasi idiay Lucas 1:78 ken kas “dungngona” idiay 2 Corinto 6:12; 7:15; Filipos 2:1; Colosas 3:12 ken idiay Filemon 7. Idiay Genesis 43:30 ken 1 Ar-ari 3:26 ti ra-chamim’, ti katupagna a sao a Hebreo, ti naipatarus a “lalaem” idiay Authorized Version, nupay aktual a tuktukoyen dayta dagiti “makin-uneg a rikrikna,” ken kasta met ti panangipaulog ti New World Translation.

Kasta met laeng kadagiti sasao a Hebreo ken Griego a naipaulog a “puso” kadagiti Bibliatayo. Addada met kanito, ngem sumagmamano laeng, a matuktukoy ti literal a puso, kas pangarigan idiay Exodo 28:30 ken Salmo 45:5. Nupay kasta, iti ngangngani sangaribo a dadduma a pannakadakawat ti “puso” iti Biblia, ti “puso” ti kaawatan maus-usar iti makailadawan a kaipapananna. Saanmi nga ibagbaga nga awan ti koneksion iti pisikal ken iti makailadawan a puso. Adda. Kas pangarigan, ti emosional a panagdandanag ti mabalin addaan iti makadadael nga epekto iti literal a puso, a daytat’ mangpataud ti panagsakit ken uray pay ti ipapatay. Ngem, nalawag, a masapul a mapaggidiat ti organo a puso ken ti piguratibo a puso. Kas kinuna ni W. E. Vine, “Ti puso maus-usar a piguratibo a maipaay iti nakalemmeng nga ubbog ti personal a biag.”​—An Expository Dictionary of New Testament Words, Tomo II, pinanid 206-7.

Manipud kadagiti amin a napalabas nabatad a ti sasao a Hebreo ken Griego a maipaay iti “puso” ti inus-usar dagiti mannurat ti Biblia a mangtukoy iti sumagmamano kadagiti emosional ken moral a kualidad a mangbukel iti makin-uneg a tao. Nalawag, babaen ti panangpakdaarna kadatayo iti kinapateg ti panangsiput kadagiti tartarigagaytayo, ken dagiti pakatigtignayantayo, tultulongannatayo ti Sao ti Dios nga “agserbi kenkuana iti naan-anay a puso.” Daytat’ mangkabkabal kadatayo maipaay iti amin a naimbag nga ar-aramid. (1 Cronica 28:9; 2 Timoteo 3:17) Adu a nasasayaat a balbalakad maipapan iti daytoy ti linaon iti Sao ti Dios.

[Tsart iti panid 6]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Dagiti karakter nga Insik a kaipapananna ti puso

[Artwork​—Karakter nga Insik] puso, masansan a makailadawan

[Artwork​—Karakter nga Insik] puso-organo, pisikal

Kitaenyo no kasano a ti karakter agparang kadagiti kualidad a nainaig iti puso:

[Artwork​—Karakter nga Insik] ayat

[Artwork​—Karakter nga Insik] gura

[Artwork​—Karakter nga Insik] pammakawan

[Artwork​—Karakter nga Insik] ladingit

[Artwork​—Karakter nga Insik] aburido

[Artwork​—Karakter nga Insik] ranta

[Artwork​—Karakter nga Insik] unget

[Artwork​—Karakter nga Insik] panagibtur

[Ladawan iti panid 5]

Ti puso ket nainaig kadagiti rikrikna, kababalin, pammati, pakatigtignayan ken emosion ti tao