Papanglakayen, Siinget nga Ibaklayyo ti Responsabilidadyo a Panangipastor
“Ipastoranyo ti arban ti Dios nga adda kadakayo.”—1 PEDRO 5:2.
1. Apay a maiyanatop unay a mausar dagiti karnero a mangisimbolo kadagiti tattao nga inanamongan ti Dios?
ANIAN a maiyanatop unay a ti karnero ti nausar a mangisimbolo kadagiti tattao a pinaraburan ni Jehova a Dios! Dagiti karnero ket naamoda a parsua nga agtignayda iti timek ti pastorda ken sisasaganada a sumurot kenkuana. Umas-asping met dagiti kimmarnero a tattao ti Dios palpalubosanda ti bagbagida nga iturong ti Naimbag a Pastorda, ni Jesu-kristo. Isu ti am-ammoda, sumungbatda iti timekna, ket siraragsak nga aw-awatenda ti panangidadaulona. (Juan 10:11-16) Siempre, no awan ti maysa a naimbag a pastor, dagiti literal a karnero ti insigida a managbutbutengda ken awan gawgawayda. Ngarud, saanen a pagsiddaawan, a ni Jesu-Kristo naasian kadagiti tattao ta “nalidayda ken nawarawarada a kasla la karkarnero nga awan ti pastorda.”—Mateo 9:36.
2. Kasanot’ panangmatmat ni Jehova kadagidiay kimmarnero nga agsagsagaba iti sidong dagiti di naayat a “papastor ti Israel”?
2 Ni Jehova a Dios interesado unay iti naespirituan a kasasaad dagiti nasingpet-panagpuspusona a tattao a sigun iti Kasuratan nadisignaranda kas “karkarnero.” Kas pangarigan, babaen ken mammadto nga Ezequiel, inyebkas ti Dios ti panangay-ayna “kadagiti pastor ti Israel,” dagiti responsable a lallaki a binussogda dagiti bagbagida ngem liniwayanda dagiti karnero. Ngem di palubosan ni Jehova dagiti kimmarnero a tattao nga agsagaba nga awan iti aniaman a pakabang-aran, ta kinunana: “Sapulekto daydiay napukaw, ket iyawidkonto daydiay napapanaw, ket bedbedakto daydiay nabungtol ket papigsaekto daydiay masakit.”—Ezequiel 34:2-16.
3. Kasanot’ panangipakita ni Jesu-Kristo ti pannakaseknanna kadagiti karnero?
3 Ti Naimbag a Pastor, a ni Jesu Kristo, ti addaan umas-asping a pannakaseknan kadagiti kimmarnero a tattao. Sakbay ti iyuulina sadi langit, ngarud, inyebkas ni Jesus ti tarigagayna a dagiti karnero umawatdanto ti umiso a pannakaaywan. Kinunana ken apostol Pedro, ‘Pakanem dagiti karnerok, ipaarabmo dagiti karnerok, pakanem dagiti karnerok.’ (Juan 21:15-17) Ket tapno maipasiguro ti agtultuloy a naayat a panangaywanna kadagiti karnero, “dadduma (inted ni Jesus) kas papastor” a maipaay iti pannakaibangon “ti bagi ni Kristo.”—Efeso 4:11, 12.
4. Ingunamgunam ni apostol Pablo kadagiti nadutokan iti espiritu a “panglakayen” a mangaramid iti ania?
4 Yantangay ta ti Dios ken ni Kristo addaanda ti kasta a napasnek a panagayat ken pannakaseknan kadagiti kimmarnero a tattao, ti panagbalin kas maysa a nababbaba a pastor dagiti karnero ti Dios ket maysa a responsable unay nga akem. Gapuna ingunamgunam ni apostol Pablo kadagiti nadutokan iti espiritu a “panglakayen” iti Efeso nga “ipastoranda ti kongregasion ti Dios,” nga ipaayanda dayta ti umiso a panangaywan. (Aramid 20:17, 28) Gapuna kasano a siuumiso a maaywanan dagiti nadutokan a panglakayen daytoy a responsabilidad?
Umawat ti Pannakaiwanwan dagiti Papastor
5. Ania a balakad ti inted ni Pedro kadagiti padana a manangaywan?
5 Ni apostol Pedro, nga isut’ ninamnama a mangpakan kadagiti karnero ni Jesus, kunana kadagiti padana a manangaywan: “Ipastoranyo ti arban ti Dios nga adda kadakayo, nga akmenyo ti panangaywan saan a mapilpilit, no di ket siaayat kas maiyannurot iti pagayatan ti Dios; saan met nga iti naalas a panagsapul, no di ket iti nasiglat a nakem; saankayo met a kasla agturay kadagiti naikumit kadakayo, no di ket agbalinkayo koma a pagulidanan dagiti arban.” (1 Pedro 5:1-3) Kitaentayo no kasano dagiti panglakayen, a nadutokan babaen iti nasantuan nga espiritu, ket mabalinanda a sipepennek a matungpal daytoy a balakad.
6. Iti ania a kababalin nga agserbi koma dagiti panglakayen “iti arban ti Dios”?
6 Ingunamgunam ni Pedro kadagiti padana a panglakayen: “Ipastoranyo ti arban ti Dios nga adda kadakayo, nga akmenyo ti panangaywan, saan a mapilpilit, no di ket siaayat.” Dagidiay naaddaan ti pribilehio nga agserbi kas naespirituan a papastor saanda koma nga aramiden dayta a mapilpilit, a kasla maidurduronda a mangaywan kadagiti karnero. Saanda koma a kasla mapupuersa, a kasla daytoy ket maysa a langa ti babantot wenno kasla dagiti dadduma ti mangdagdagdag kadakuada a mangipastor iti arban. Imbes ketdi, rebbeng nga agserbi koma dagiti panglakayen nga addaan sibubulos nga espiritu. (Idiligyo iti Salmo 110:3.) No ti maysa a tao ket situtulok a mangaramid ti naimbag nga agpaay kadagiti sabsabali, masansan aramidenna dayta iti amin-puso, nga isu ti agbannog ken rummuar pay iti dalanna tapno maserbian dagiti interesesna. Ti nabulos nakemna a panglakayen ti mangted a siwayawaya iti panawen ken pigsana. Ammona no maminsan nga iyaw-awan dagiti karnero, ket tarigagayanna a tulongan ida, a tultuladen ti pannakaseknan ti Dios kadagiti kimmarnero a tattao. Apay, nagdakkel ti pannakaseknan ni Jehova a maipaay kadagiti Israelitas a naiyaw-awan a dagiti sasaona ket: “‘Adtoyak, adtoyak!’ kinunak iti maysa a nasion a saan a nanagan iti naganko”!—Isaias 65:1.
7, 8. (a) (a) Aniat’ kayatna a sawen ti panangitungpal iti trabaho a panangipastor nga awan panagayatna iti sinisuitik a gunggona? (b) Ti panagserbi iti nasiglat a nakem kaipapananna ti panagaramid iti ania?
7 Kinuna ni Pedro a ti trabaho a panangipastor ket rebbeng a maaramid “saan met nga iti naalas a panagsapul, no di ket iti nasiglat a nakem.” Dagiti nadutokan a panglakayen ket dida tarigagayan ti agbalin a babantot kadagiti karnero. Daytat’ kababalin ni apostol Pablo, ta kinunana kadagiti Kristiano idiay Tesalonica: “Ta malagipyo, kakabsat, ti bannog ken rigatmi. A nagtartrabahokami idi iti rabii ken aldaw, tapno dikami agbalin nga awit ti uray siasino kadakayo, inkaskasabami kadakayo ti naimbag a damag ti Dios.” Pinalagipanna pay met ida: “Ta dikami nagna iti nakulkol iti tengngayo ket dikami met kinnan ti tinapay ti siasinoman a tao nga awan bayadna. No di ket nagtrabahokami a nagbannog ken binuyog ti narigat a panagtrabaho iti rabii ken aldaw tapno dikami makapadagsen iti siasinoman kadakayo.”—1 Tesalonica 2:9; 2 Tesalonica 3:7, 8.
8 Umas-asping iti dayta, dagiti matalek a papastor ti arban ti Dios itatta dida met siaagum a tarigagayan ti adda kadagiti karnero wenno padpadasen ti agaramid iti nakillo a gunggona nga agpaay a pakaparigatanda. (Lucas 12:13-15; Aramid 20:33-35) Impakita ni Pablo a dagidiay makakualipikar nga agbalin a manangaywan ‘saanda koma a naagum iti sinasaur a ganansia.’ (Tito 1:7) Imbes ketdi, masapul nga agserbida koma a sigagagar, nga addaan naragsak nga interes iti trabahoda ken sapsapulen iti pagimbagan dagiti karnero a naitalek iti panangaywanda. (Filipos 2:4) Iti daytoy a pamay-an, ipakpakita dagitoy a papastor ti awan imutna a pannakaseknan kadagiti karnero nga umas-asping iti impakita da Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo, nga Anakna.
9. Apay a ti Kristiano a pastor ‘di koma kasla agturay kadagiti naikumit kenkuana’?
9 Imbaga pay met ni Pedro a dagiti panglakayen ket ipastoranda ti ili ni Jehova “a saankayo met a kasla agturay kadagiti naikumit kadakayo, no di ket agbalinkayo koma a pagulidanan dagiti arban.” Ti naayat a pastor ket naannad a dina abusaren ti kinaturayna babaen iti aglablabes a panangitan-okna ti bagina ket kasla iturturayanna dagiti karnero. Ti natangsit nga espiritu ket saan a nakristianuan ket masapul a liklikan amin dagidiay nga agtarigagay a mangay-ayo ken Jehova. Kuna ti Proverbio 21:4: “Ti nangato a panagkitkita ken ti natangsit a puso, uray pay ti pagsilawan ti nadangkes, basol.” Ket imbaga ni Jesus kadagiti pasurotna: “Ammoyo a dagiti panguluen dagiti nasnasion agturayda kadakuada ket dagiti natan-ok agbilinda a situturay kadakuada. Ngem kadakayo saanto a kasta; no di ket ti siasinoman nga agtarigagayto nga isu ti kadakkelan kadakayo, isunto ti agserbi kadakayo, ket ti siasinoman nga agayatto nga isu ti umuna kadakayo, isunto ti adipenyo.” (Mateo 20:25-27) Pudno unay, masapul a laglagipen dagiti panglakayen a dagidiay mangbukel ti arban ket karnero ida ti Dios ket saan koma a pakilangenan ida a sigugubsang.
10. (a) Aniat’ ar-aramiden dagiti dadduma a papastor iti ili idi kaaldawan ni Ezequiel? (b) Kasano a dagiti nasungdo a manangaywan isudat’ naimbag nga ulidan iti arban?
10 Kadagiti naagum a papastor idi kaaldawan ni Ezequiel, kinuna ni Jehova: “Dagiti nakapuy saanyo a pinapigsa, ket dikayo met inagasan daydiay masakit, ket saanyo met a binedbedan daydiay nabungtol, dikayo met inyawid daydiay napapanaw, saanyo met a biniruk daydiay napukaw, ngem babaen iti panangipapilit ken panangparigat nagturaykayo kadakuada.” Intuloy pay a kinuna ti Dios a dagiti nagubsang a papastor ket ‘sinangdoda amin dagiti agkakapsut agingga iti naiwarada.’ (Ezequiel 34:4, 20, 21) Ngem saan a kasta kadagiti naayat a papastor “ti arban ti Dios” itatta. Saanda a pagpasikat wenno pagparammag ti kinaturayda ket naannadda a saanda a makaitibkol iti asinoman kadagiti karnero. (Idiligyo iti Marcos 9:42.) Imbes ketdi, dagita a panglakayen mangipaayda ti naayat a tulong ken pammaregta. Mainayon pay, sikakararag nga agpannurayda ken Jehova ken agtrabaho a sigagaget nga agbalin a nasayaat nga ulidan “iti panagsao, iti kababalin, iti ayat, iti pammati, iti kinadalus.” (1 Timoteo 4:12) Gapuna, dagiti karnero kontentoda ken natalged panagrikriknada, ta pagaammoda nga isudat’ maay-aywanan babaen kadagiti naayat, managbuteng-Dios a papastor.
Dagiti Peggad a Naipasango kadagiti Karnero
11. Apay a dagiti moderno-aldaw a papastor masapul nga aywananda a naimbag ti arban ti Dios tapno natalged ti panagrikrikna ti karnero?
11 Dagiti kimmarnero a tattao itatta kasapulan a mariknada ti kinatalged, nga ipasiguro kadakuada ti nasayaat a panangaywan dagiti panglakayen a mangmangted iti pannalaknib iti arban. (Isaias 32:1, 2) Nangnangruna itatta a dagiti Kristiano maipasangoda kadagiti adu a peggad kadagitoy “panawen a napeggad” a mangtanda “kadagiti maud-udi nga al-aldaw.” (2 Timoteo 3:1-5) Naipasango met ni salmista a David kadagiti peggad, ngem naikunana: “Ni Jehova isu ti Pastorko. . . . Uray magnaak iti ginget ti sipnget ni patay, diakto agbuteng iti dakes, ta sikukuyogka kaniak.” (Salmo 23:1-4) Dagiti moderno-aldaw a papastor iti arban ti Dios aywananda met koma a naimbag dagiti karnero a, kas ken David, marikna dagitoy kimmarnero a tattao nga asidegda ken ni Jehova. Masapul a mariknada met a natalgedda kas paset ti organisasion ti Dios.
12. Manipud ania nga agdama a pagannayasan ti masapul a pakasalakniban dagiti karnero, ket kasano a dagiti panglakayen ti makatulong iti daytoy a banag?
12 Maysa pay a peggad a masapul a pakasalakniban dagiti adda iti arban ti Dios isu dagiti agdama-aldaw a pagannayasan nga agturong iti awan prinsipiona, imoral a kababalin. Kangrunaanna gapu kadagiti agdama a langa ti paglinglingayan, babaen iti telebision wenno kadagiti dadduma pay a pamay-an, adu a tattao ti nakapatanoren ti estilo ti panagbiag a naregta a direkta a maisuppiat kadagiti pagwadan a naibalabala iti Sao ti Dios. Itatta, ti mapasamaken iti uray ania a kababalin daytoy a lubong, agraman ti napalalo a seksual a kinadakesna, ti masapul a makontra babaen iti nasin-aw a Nainkasuratan a balakad a maipapaay iti uneg ti kongregasion. Gapuna dagiti papastor iti arban masapul nga ammuenda a naimbag ti isursuro ti Biblia kadagiti bambanag maipapan iti imoralidad. Mainayon pay rebbeng nga isangoda a kankanayon kadagiti karnero ti responsabilidadda nga agtalinaed a nadalus no maipaay iti serbisio ni Jehova.—Tito 2:13, 14.
13. (a) Maibusor iti ania a peggad a nangted ti surat ni Judas iti nasin-aw a balakad? (b) Ania a saad ti masapul nga alaen dagiti panglakayen maipapan kadagiti apostata?
13 Addada met peggad manipud kadagiti apostata. Laglagipenyo a 19 siglo ti napalabasen, dadduma kadagiti “nadangkes a tattao” nga isuda dagiti ulbod a mannursuro ti nakastrek iti kongregasion. Isuda dagiti napeggad a “batbato a nalemmeng iti uneg ti dandanum,” dagiti ulbod a papastor a mangbussog laeng iti bagbagida, animalistiko a lallaki a mangpataud iti panagsisinasina ken awanan espiritualidad. Ti surat ni Judas ti nangted kadagiti nasin-aw a balakad a makatulong kadagiti panglakayen, ken amin dagiti matalek, a “makidangadang a sibibileg gapu iti pammati.” (Judas 3, 4, 12, 19) Awan duadua, masapul a dagiti panglakayen ti mangala iti natibker a posision a maipaay iti asinoman a birukenna ti mangpataud iti panagsisinasina, ta insurat ni Pablo: “Kitaenyo dagiti adda a mangpataud kadagiti panagsisina ken pakaitibkolan a maisalungasingda iti sursuro nga inadalyo, ket umadayokayo koma kadakuada.” (Roma 16:17) Ngarud dagiti papastor addaanda ti responsabilidad a mangsalaknib iti arban manipud kadagitoy ken kadagiti dadduma pay a ‘lobo a sikakawes kas karnero.’—Mateo 7:15.
Dadduma Pay a Pamay-an a Pangtulong kadagiti Karnero
14, 15. Kasano a matulongan koma dagiti panglakayen dagiti kapammatianda a mangtrato iti maysa ken maysa iti di naasi a pamay-an?
14 Ti panangipastor “ti arban ti Dios” ti mabalin a kasapulanna ti panangtulong kadagiti karnero kadagiti nadumaduma a parikut a rumsua iti uneg ti kongregasion. No maminsan, ti karnero mabalin a labananna pay ti padana a karnero. Gapu kadagiti babassit a pasamak, mabalin a dadduma rugianda pay a tratuen ti maysa ken maysa iti di naasi a pamay-an. Dagitoy nga indibidual ti mabalin pay a mangpardaya iti maysa ken maysa ket iti kamaudiananna isardengdan ti makitimtimpuyog iti dati a kaduada iti serbisio ni Jehova, nga agpaay iti mismo a nagdakkelan a naespirituan a pagkapuyanda.—Proverbio 18:1.
15 Masapul a dagiti naespirituan a papastor alistoda koma a mangtulong kadagiti kakasta a kapammatianda. Kas pangarigan, mabalin a kasapulan ti panangitudo dagiti panglakayen no kasano ti kinadakes iti panangpardaya iti maysa ken maysa ken no kasano nga amin dagiti nasungdo a Kristiano agtrabahoda koma a mangtaginayon ti panagkaykaysa ti kongregasion. (Levitico 19:16-18; Salmo 133:1-3; 1 Corinto 1:10) Mabalin pay a makatulong dagiti panglakayen babaen iti panangitudoda iti pakdaar ni Pablo: “Ta . . . no agkikinnagat ken agiinnalun-onkayo, alwadanyo ta dikay koma agiinnibus.”—Galacia 5:13-15; Santiago 3:13-18.
16. Aniat’ masapul nga aramiden dagiti panglakayen no makitada ti aniaman a di nasalun-at a pagannayasan ti kongregasion?
16 Dakayo a panglakayen, laglagipenyo a ti Diablo ket “kasla leon a ngumerngernger, magmagna iti sibayyo nga agsapsapul ti alun-onenna.” (1 Pedro 5:8) Amin a pudno a Kristiano addaanda iti pannakidangadang, saan a maibusor iti lasag ken dara, no di ket maibusor kadagiti nadangkes a puersa dagiti espiritu. (Efeso 6:10-13) Pudno unay a dagiti matalek a papastor dida kayat a dagiti karnero ti parukmaen ni Satanas. Gapuna no dadduma kadagiti kasla kimmarnero a tattao mangrugidan a maikapis kadagiti Nakristianuan a panaggigimong, rebbeng a padasen dagiti managayat a panglakayen a maammuan no ania ti rason ket mangipaay iti nawadwad a naespirituan a tulong. Masapul a maammuan dagiti papastor ti langa ti arban ket alistoda koma a makakita iti aniaman a di nasalun-at a pagannayasan ti kongregasion. (Proverbio 27:23) No makitada nga adda ti pagannayasan dagiti dadduma a liwayan ti ministerio iti tay-ak, a liwayanda ti personal a panagadal, wenno aglablabesen ti pannakairamanda kadagiti panaglinglingay wenno materialistiko a bambanag, dagitoy responsable a lallaki masapul a sapulenda ti panangremedio koma iti adda a kasasaad. Kas panangtulad ken ni Jehova ken ti Naimbag a Pastor, ni Jesu-Kristo, dagiti naayat a panglakayen “iti arban ti Dios” maiyanatop a mangitukonda ti personal a tulong wenno, no maminsan, mangted kadagiti kasapulan a balakad kadagiti panaggigimong. (Galacia 6:1) Kadagitoy ken dadduma pay a pamay-an ipakpakita dagiti naayat a panglakayen nga ibakbaklayda a sisiserioso dagiti responsabilidadda iti panagpastor.—Aramid 20:28.
Ti Panangipastor Maysa a Serioso a Banag
17. Aniat’ kasapulan tapno makakualipikar kas maysa a panglakayen?
17 Ti panangipastor “iti arban ti Dios” kas maysa a panglakayen ket dakkel sapulenna wenno delikado a trabaho. Dagiti nangato a pagalagadan a ragpaten ti maysa tapno makakualipikar iti kasta a pribilehio ti nalawag a naibalabalada idiay 1 Timoteo 3:1-7, Tito 1:5-9, ken 1 Pedro 5:1-4. Saan a basta asinoman a kabsat a lalaki ti makapagserbi iti daytoy a kapasidad, ta dagiti laeng naespirituan a lallaki ti maiyanatop a mangibaklay iti daytoy a responsabilidad. (1 Corinto 2:6-16) Adu a lallaki a di agserserbi itan kas panglakayen ti makakualipikar iti daytoy a pribilehio, ngem umuna masapul a ‘ragpatenda ti saad ti manangaywan.’ Rebbengna a maysada koma a naanep nga estudiante ti Sao ti Dios tapno maaddaanda ti nauneg a pannakaawat iti dayta. Pudno unay, masapul nga ipakitada ti bagbagida a maikari iti rekomendasion gapu iti pannakaragpatda kadagiti Nainkasuratan a pagannurotan a maipaay iti pannakadutok kas papanglakayen, a maikari kas papastor “iti arban ti Dios.”
18. Kasanot’ panagrikna ni Pablo kadagiti kongregasion, ket addaanda met aya dadduma nga addaan iti daytoy a panagrikna?
18 Ti maysa nga agserserbi iti sidong ni Jehova a Dios isu ti ulo ti kongregasion Kristiano, ti Naimbag a Pastor, ni Jesu-Kristo. (Juan 10:11; 1 Corinto 11:3; Efeso 5:22, 23) Ket anian a pannakaay-ayo ni Jesus a maaddaan kadagiti nababbaba a papastor iti arban a mangidadaulo ken mangsalsalaknib kadagiti karnero iti umiso a pamay-an! Dagitoy a naespirituan a lallaki naragpatda dagiti nangato a Nainkasuratan a kualipikasion a naiwayat para kadagiti Kristiano a panglakayen. Mainayon pay, addaanda ti nauneg a panagagawa a maipaay kadagiti karnero kas impamatmat ni apostol Pablo, a nangisurat: “Mainayon pay kadagiti bambanag [dagiti rigrigat ken panagsagaba] iti ruar, ti mamarigat kaniak nga inaldaw, isu ti panangaywanko a sidadanag kadagiti isuamin a kongregasion. Siasino ti kumapuy, ket diak makipagrikna? Siasino ti maikulbo, ket diak bumara iti pungtot?” (2 Corinto 11:23-29) Nasaknap ti dinaliasat ni Pablo, ket inaldaw nga isut’ naglak-am “a sidadanag kadagiti isuamin a kongregasion,” kas met laeng kadagiti agdaldaliasat a manangaywan itatta. Umas-asping iti dayta, dagiti met nadutokan a panglakayen kadagiti indibidual a kongregasion aglaklak-amda ti panagdandanag a maipaay kadagiti karnero iti uneg ti arban a naitalek iti panangaywanda kas dagiti naespirituan a papastor.
19. Aniat’ ibungana no maiyap-aplikar ti Hebreo 13:17 ken no agtultuloy nga ibaklay dagiti panglakayen a sisiserioso dagiti responsabilidadda?
19 Ti panangipastor “iti arban ti Dios” ket nadagsen a trabaho, ngem makagunggona unay. Gapuna, dakayo a papastor iti arban, annadanyo a naimbag ti nasudi unay a pribilehioyo. Aywananyo a naimbag dagiti karnero ti Dios. Ket sapay koma ta amin dagiti kimmarnero a tattao makitunosda a naan-anay kadagiti nababbaba a papastor a dinutokan ti nasantuan nga espiritu. “Agtulnogkayo kadagiti mangidalan kadakayo ket paiturayankayo,” ingunamgunam ni Pablo, “ta igagada dagiti kararuayo a kasla isuda ti mangidatagto iti Dios.” (Hebreo 13:17) Bayat nga amin dagidiay naimpusuan a debosionado ken ni Jehova ket agtrabahoda a sangsangkamaysa, dadakkel a naespirituan a bendision ken gunggona ti agtultuloy a maibunga manipud iti matalek a serbisio dagiti Nakristianuan a panglakayen a mangibakbaklay a sisiserioso kadagiti responsabilidadda a panangipastor.
Mailawlawagyo Aya?
◻ Apay a rebbeng nga agserbi a situtulok dagiti naespirituan a papastor?
◻ Apay a masapul a siwayawaya dagiti panglakayen manipud ayat iti sinisuitik a gunggona?
◻ Apay a di umiso para kadagiti panglakayen a pagturayan iti arban ti Dios?
◻ Apay a masapul a dagiti manangaywan agbalinda a pagulidanan iti arban?
◻ Aniat’ sumagmamano a peggad a kasapulan a pangsalakniban dagiti papastor “iti arban ti Dios”?