Silulukatkay Aya kadagiti Baro nga Ideya?
DADDUMA a tattao serraanda ti pampanunotda iti aniaman a baro nga ideya. Laksidenda dayta agsipud ta maigiddiat iti punto de bistada. Kas pangarigan, maysa a babai a taga Denmark ket nagsurat iti linawas a pagiwarnakan a Hjemmet ket kinunana: “Masansan a bisbisitaendakami dagiti Saksi ni Jehova iti ruruanganmi. Isuda ti makariribuk unay kaniak, ngem diak ammo no kasanot’ panangpapanawko kadakuada. . . . Saan kadi a maiparit ti linteg ti panangpespesteda?”
Kadagiti Hapones idi tengnga ti maika-19 a siglo, ti panagtuktok iti ruanganda babaen ti Laud ket minatmatanda met kas “panangpespeste.” Iti panangmatmat ti adu kadakuada, isuamin a maipapan kadagiti manangsinga ket awan mamaayna wenno makadangran pay ketdi. Kas kunaen ti proverbio ti Oriente, “Ti panagsuspetsa ti mangpataud kadagiti kapre iti kasipngetan.” Ti kapampanunotan ti adu a Hapones ket nagsayaat pannakaiyilustrarna iti krukisda a mangiladladawan ken ni Commodore Perry. Kadagiti agangay 50 a nabatbati pay, 2 wenno 3 laengen ti mangipakpakita kenkuana kas gagangay laeng a naval nga opisial ti E.U. Ti dadduma ti mangiladladawan kenkuana kas atiddog-agongna nga ansisit wenno nabessag-rupana a kapre, kas nailadawan ditoy.
Iti panaglukat ti pagilianda, nupay kasta, nailasin dagiti silulukat-pampanunotda a Hapones a dagiti ganggannaet ket saanda a barbaro. Iti kaso ti sumagmamano nga adda iti immuna a mision a Hapones idiay Estados Unidos, arigna a kasla nagtennag dagiti siksik manipud matmatada idi makitada a personal ti Makinlaud a kultura. Dagiti nangangato nga opisiales ti kanayon nga agrekreklamo maipapan ti kinabastos dagiti Americano manipud panangmatmat ti maysa a Hapones. Ngem ti agtutubo a kaputotan ti nakaaramid ti natimtimbeng a panangmatmat iti baro a kultura.
Maysa a 19-años nga ayudante ti nangato nga opisial ti nangisurat kamaudiananna: “Kaaduan kadagiti 70 a delegados iti daytoy a mision binusorda wenno kinagurada [dagiti Americano]. Nupay kasta, iti pannakitada kadagiti pudpudno a kasasaad, dagiti indibidual kadakami ti nakabigbig a nagbiddutda ket nagbabbabawianda ti kasta a rikriknada. Ti panangibilang kadagiti ganggannaet a nakababbaba kas aso wenno kabalio ken ti panangin-insulto kadakuada ti mangpataud laeng ti kinalatak ti kinaawan-asitayo ken kinakillotayo.” Addaankay aya ti silulukat-panunot a kababalin a mangmatmat kadagiti baro a kapanunotan nga awan panagil-ilemna kas iti daytoy agtutubo nga ayudante?
Ti Ulidan dagiti Taga Berea
Idi umuna a siglo K.P., adu kadagiti Judio ti agimulmula ti di nainkalintegan a panagil-ilem kontra kadagiti pannursuro a Kristiano. Iti sumagmamano a pamay-an, kaasping dayta ti panagil-ilem dagiti managpakpakni a Hapones kontra iti makinruar a lubong. “Iti uray sadino [ti Kinakristiano] ket makonkontra,” kuna dagiti Judio idiay kadaanan a Roma. (Aramid 28:22) Maipapan ti sumagmamano a Kristiano idiay siudad ti Tesalonica, inyikkis dagiti adda panangidumdumana a Judio: “Dagitoy a mangriribuk ti lubong immayda met ditoy.”—Aramid 17:6.
Nupay kasta, addada met tattao a mayat a kumita iti labes ti panagil-ilemda. Kas pangarigan, kasanot’ panangabrasa dagiti taga Berea iti naimbag a damag nga inkaskasaba ni apostol Pablo ken ni Silas a kaduana? Maipapan kadagiti taga Berea, kuna ti mannurat ti Biblia a ni Lucas: “Ket dagitoy nataktaknengda ngem dagiti adda idiay Tesalonica, ta inawatda ti sao a nadardaras unay, nga inaldaw a sinuksukimatda dagiti Sursurat no pudno dagitoy a banag.” (Aramid 17:11) ‘Nataktaknengkayo’ aya kas kadagiti taga Berea?
Pangngaasiyo ta usigenyo ti kaso ni Masaji. Naminsan, nagpigsa ti gurana iti Kinakristiano. Isut’ arigna dagiti managpakpakni a nangbusor ti pannakailukat ti Japan. Idi a ti asawana, a ni Sachiko, nangrugi a makipagadal ti Biblia, sirurungsot a binusbusorna. Pinanunotna pay a papatayen ti intero a pamiliana ken kalpasanna isu metten ti agbekkel. Gapu iti kinaranggasna, ti pamiliana ket nagkamang iti balay ti manong ni Sachiko idiay umamianan a Japan.
Kamaudiananna, naikeddeng ni Masaji a lukatan bassit ti panunotna ket sinukimatna ti relihion ni baketna. Kalpasan panangbasana ti sumagmamano a pagbasaan ti Biblia, nakitana ti pannakasapul ti panagbalbaliw. Bayat ti panagad-adalna ti Kasuratan, nagbalbaliw metten ti naranggas a kababalinna agturong iti maysa a mangisarsarmingen iti bunga ti espiritu ti Dios. (Galacia 5:22, 23) Nagalikaka ni Masaji a tumabuno ti gimong dagiti Saksi ni Jehova gaput’ amakna a bumales dagiti Saksi gaput’ kinaranggasna kadakuada. Ngem idi iti kamaudianan napan met laengen idiay Kingdom Hall, isut’ inabrasada a kasta unay kinabara nga isut’ nagsangitanna.
Wen, ti panangparmek iti panagil-ilem ken ti panangsukimat kadagiti baro nga ideya ket makapalawa iti pannakaawattayo ken magunggonaannatayo iti dadduma a pamay-an. Nupay kasta, kayat kadi a sawen dayta a masapul nga agbalintay a silulukat iti tunggal baro nga ideya a maiyasideg kadatayo?
Manangpilikay Koma!
Iti panagpatingga ti panagpakpakni ti Japan, nagsaknap dagiti baro nga ideya iti pagilian. Dadduma kadagitoy ti nanggunggona kadagiti Hapones, ngem nasaysayaatda pay koma no awan dagiti dadduma. “Kontra kadagiti pinanggep ni Commodore Perry,” kuna ti heneral ti E.U. a ni Douglas MacArthur apaman nga inawatna ti isusuko ti Japan kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, “pinagbalin ti Japan ti pannakaammo manipud Laud nga instrumento ti panangirurumen ken panangadipen.” Babaen iti panangtuladna kadagiti mannursuro a Lumaud, nangrugi ti Japan iti maysa a kurso a nangiturong kenkuana iti agsasaruno a gubat. Daytoy ti nakagteng iti Gubat Sangalubongan II, nga iti udina dua a bomba atomika ti naitennag iti teritoria a Hapones.
Aniat’ maadaltayo iti daytoy? Rebbeng a manangpilitayo koma maipapan iti panangawat kadagiti baro nga ideya. Nasayaat no tuladentay dagiti taga Berea nga “inaldaw a sinuksukimatda dagiti Sursurat no pudno dagitoy a banag [nga insursuro ni Pablo].” (Aramid 17:11) Ti sao a Griego a naipaulog ditoy a “sinuksukimat” kayatna a sawen “panangaramid ti naannad ken eksakto a panangsirarak kas iti legal a pamay-an.” (Word Pictures in the New Testament, ni A. T. Robertson) Imbes a sibubulsek nga awaten tunggal baro nga ideya a maiparang kadatayo, kasapulan ti intay panangaramid ti naannad ken apagpag-isu a panagsirarak, kas ar-aramiden ti maysa a hues no dengdenggenna ti maysa a legal a kaso.
No manangpilitayo, saantayo a paal-allukoy iti tunggal aglabas a moda wenno babaen kadagiti baro nga ideya a pudpudno a makadangran. Kas pangarigan, daydiay makunkuna a baro a moralidad kadagiti 1960’s ti kasla makaay-ayo a baro nga ideya kadagiti dadduma. Ngem ti naannad a panangsukimat ti nangipalgak koma iti dayta a makadangran a daanen nga imoralidad nga addaan laeng baro a nagan. Kasta met, idiay mariribukan ti ekonomia nga Alemania kadagiti 1920’s, awan duadua adut’ nangmatmat iti Nazismo kas nakaay-ayat a baro nga ideya, ngem anian nga ut-ot ti pinataudna!
Makaparagsak, ta ti Dios nangted ti pangrukodan a mausar a pangsuot kadagiti baro nga ideya. Isu dayta ti naipaltiing a Saona, ti Biblia. Ti panangiyaplikar kadagiti pagannurotanna maipapan iti panagbiag ti pamilia ken natauan a relasion ket tulongannatayo a mangsitar kadagiti adu a baro nga ideya a mangmangngegan itatta manipud kadagiti sociologo, sikologo, ken dadduma pay nga agkunkuna a nalalaingda kadagitoy a banag. (Efeso 5:21–6:4; Colosas 3:5-14) Ti balakad ti Biblia maipapan ti pannakirelasiontayo iti Dios ken iti padatayo a tattao ket mangted pamay-an kadatayo a mangsitar ti adu kadagiti natakneng nga ideya nga agsaksaknap itan iti tema maipapan ti relihion. (Marcos 12:28-31) Ti umiso a pannakaammo iti Biblia ti mangkabal kadatayo a mangdeterminar no ti baro nga ideya ket pudno nga addaan pategna wenno awan. Matulongantayo a ‘mangsigurado kadagiti isuamin a bambanag ken salimetmetan a sititibker ti naimbag.’—1 Tesalonica 5:21.
Sarsarungkaran dagiti Saksi ni Jehova ti kakaarrubada tapno paregtaen ida a mangammo ti Biblia ket iti kasta makednganda a siuumiso dagiti baro nga ideya. Itudtudo met dagiti Saksi ti kapampanunotan ti Biblia a baro kadagiti adu. Maysa kadagitoy isut’ kinapudno maipapan kadagiti panawenen a pagbibiagantayo ken no aniat’ salsalimetmetan ti masanguanan agpaay iti sangatauan. (Mateo 24:3-44; 2 Timoteo 3:1-5; Apocalipsis 21:3, 4) Gapuna dikay koma mangal-ala ti kababalin a managpakpakni no sumarungkar dagiti Saksi kadagiti pagtaenganyo. Imbes ketdi, apay a dikay ilukat dagiti ruanganyo ket denggenyo no aniat’ maikunada? Dikay serserraan ti isipyo kadagiti ideya a makaipaay ti agnanayon a pakagunggonaan kadakayo.
[Picture Credit Line iti panid 5]
Ladawan ti Library of Congress LC-USC62-7258