Tattao a Nawaya Ngem Agsungsungbat

“Maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno luk-atannakayto.”​—JUAN 8:32.

1, 2. (a) Kasano a naitampok ti wayawaya iti historia ti tao? (b) Asino laeng ti pudpudno a nawaya? Ilawlawagyo.

WAYAWAYA. Anian a nagbileg a sao dayta! Inibturanen ti sangatauan ti di mabilang a gubat ken rebolusion kasta met ti di marukod a riribuk ti kagimongan gapu iti tarigagay dagiti tattao nga agbalin a nawaya. Pudno unay, kunaen ti The Encyclopedia Americana: ‘Iti ebolusion ti sibilisasion, awan kapanunotan a napatpateg ti akemna ngem ti wayawaya.’

² Nupay kasta, mano a tattao ti napaypayso a nawaya? Mano ti makaammo no ania ti wayawaya? Kunaen ti The World Book Encyclopedia: “Tapno dagiti tattao maaddaanda iti naan-anay a wayawaya, masapul nga awan panangipawil no kasano ti panagpanunot, panagsao, wenno panagtignayda. Masapul a siaammoda no ania dagiti pagpilianda, ken masapul nga addaanda iti pannakabalin a mangeddeng kadagidiay a pagpilian.” Maigapu itoy, adda kadi ammoyo a tao a pudpudno a nawaya? Asinot’ makaibaga nga “awananda kadagiti pannakapawil no kasanot’ panagpanunot, panagsao, wenno panagtignayda”? Kinapudnona, maysa laeng a persona iti intero nga uniberso ti tumutop iti dayta a panangiladawan​—ni Jehova a Dios. Isu laeng ti addaan iti naan-anay a wayawaya. Isu laeng ti makaaramid iti aniaman a panagpili a tarigagayanna ket kalpasanna itungpalna dayta agpapan pay amin nga ibubusor. Isu “ti Mannakabalin-amin.”​—Apocalipsis 1:8; Isaias 55:11.

3. Iti ania a kondision a kaaduanna a tagiragsaken dagiti tattao ti wayawaya?

³ Para kadagiti nakurapay a tattao, ti wayawaya ket relatibo laeng. Masansan nga ipaay wenno ipasigurado daytoy dagiti dadduma nga autoridad ken nainaig daytoy iti panagpasakoptayo iti dayta nga autoridad. La ketdi, iti ngangngani amin a kaso, sa la mawayawayaan ti maysa a tao no bigbigenna ti autoridad ti mangipasigurado iti wayawayana. Kas pangarigan, dagiti indibidual nga agnanaed iti “nawaya a lubong” tagiragsakenda dagiti adu a gunggona, kas iti wayawaya ti panagtignay, wayawaya ti panagsao, ken wayawaya ti relihion. Aniat’ mangipasigurado kadagitoy a wayawaya? Ti linteg ti pagilian. Sa la matagiraksak ida ti maysa nga indibidual no pagtultulnoganna ti linteg. No abusuenna ti wayawayana ken labsingenna ti linteg, isu ket agsungsungbat kadagiti autoridad, ket mabalin a masinga ti wayawayana babaen iti dusa a pannakaibalud.​—Roma 13:1-4.

Nadiosan a Wayawaya​—Buyogen Panagsungbat

4, 5. Ania a wayawaya ti tagiragsaken dagiti managdayaw ni Jehova, ken maipaay iti ania a pagsungbatenna ida?

⁴ Idi umuna a siglo, nagsao ni Jesus maipapan iti wayawaya. Kunana kadagiti Judio: “No agtalinaedkayo iti saok, pudno a dakayo dagiti adalak, ket maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno luk-atannakayto.” (Juan 8:31, 32) Isu ket saan nga agsasao maipapan iti wayawaya ti panagsao wenno wayawaya ti relihion. Isu ket saan la ketdi nga agsasao maipapan iti pannakawayawaya manipud panangparigat ti Roma, nga inil-iliw unay dagiti Judio. Saan, daytoy ket maysa a banag nga adayo a napatpateg, maysa a wayawaya a naited, saan a babaen kadagiti linteg ti tao wenno iti arapaap ti dadduma a natauan nga agturay, no di ket babaen iti katan-okan a Soberano ti uniberso, ni Jehova. Dayta ket wayawaya manipud an-anito, wayawaya manipud narelihiusuan a kinakuneng, ken ad-adu pay. Ti wayawaya nga ipaay ni Jehova ket napaypayso a wayawaya, ket agpaut dayta iti agnanayon.

⁵ Kuna ni apostol Pablo: “Ni Jehova ket maysa nga Espiritu; ket no sadino ti ayan ti espiritu ni Jehova, adda idiay ti wayawaya.” (2 Corinto 3:17) Kadagiti siniglo nakilangenen ni Jehova iti sangatauan tapno dagiti matalek tagiragsakendanto inton agangay ti kasayaatan ken kadakkelan a kita ti natauan a wayawaya, “ti nadayag a wayawaya dagiti annak ti Dios.” (Roma 8:21) Kabayatanna, ipaayannatayo ni Jehova iti maysa a rukod ti wayawaya babaen iti kinapudno ti Biblia, ket pagsungbatennatayo no abusuentayo dayta a wayawaya. Insurat ni apostol Pablo: “Awan aniaman a parsua a saan a sipapanayag iti imatangna, no di ket dagiti isuamin a banag addada a silalamolamo ken agdadata kadagiti mata daydiay pagidatagantayo.”​—Hebreo 4:13.

6-8. (a) Aniada a wayawaya ti tinagiragsak da Adan ken Eva, ken iti ania a kondision a masalimetmetanda dagidiay a wayawaya? (b) Aniat’ napukaw da Adan ken Eva ken dagiti annakda?

⁶ Ti panagsungbat ken Jehova ket naitampok idi a ti immuna a natauan a nagannaktayo, da Adan ken Eva, ket sibibiagda pay. Pinarsua ida ni Jehova buyogen napateg a sagut ti wayawaya nga agpili. Agingga nga inaramatda dayta a wayawaya nga agpili iti umiso a pamay-an, tinagiragsakda dagiti sabsabali a bendision, kas iti wayawaya manipud buteng, wayawaya manipud sakit, wayawaya manipud ipapatay, ken ti wayawaya nga umadani iti nailangitan nga Amada buyogen nasin-aw a konsiensia. Ngem idi inabusoda ti wayawayada nga agpili, nabaliwan amin dagita.

⁷ Inkabil ni Jehova da Adan ken Eva idiay minuyongan ti Eden, ken maipaay iti ragsakda intedna kadakuada ti bunga dagiti amin a kayo idiay minuyongan​—malaksid iti maysa. Daytat’ para laeng kenkuana; isu dayta “ti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes.” (Genesis 2:16, 17) Babaen iyaadayo manipud pannangan iti bunga dayta a kayo, mabigbig da Adan ken Eva a ni laeng Jehova ti siwayawaya a mangituyang kadagiti pagalagadan no ania ti naimbag ken dakes. No nangipangagda ken immadayoda manipud pannangan iti naiparit a bunga, itultuloy ni Jehova nga ipasigurado dagiti sabsabali pay a wayawayada.

⁸ Makapaladingit, dimngeg ni Eva iti nasikap a singasing ti Uleg a rebbeng a ‘maammuanna ti naimbag ken dakes.’ (Genesis 3:1-5) Immuna isu, ket kalpasanna ni Adan, ti nangan iti naiparit a bunga. Kas resultana, idi dimteng ti Dios tapno makisao kadakuada idiay minuyongan ti Eden, nagbainda ken naglemmengda. (Genesis 3:8, 9) Managbasolda itan a nakapukaw iti pateg ti wayawaya ti iyaadani iti Dios a nagtaud manipud nadalus a konsiensia. Gapu itoy, napukawda met ti wayawaya manipud sakit ken ipapatay, agpada agpaay kadagiti bagbagida ken kadagiti annakda. Kuna ni Pablo: “Baeten iti maysa a tao [ni Adan] simrek ti basol ditoy lubong ken ti ipapatay baeten iti basol, ket ngarud ti ipapatay nagwaras iti amin a tao gapu ta nagbasolda amin.”​—Roma 5:12; Genesis 3:16, 19.

9. Asino dagidiay pagaammon a nasayaat panangusarda iti rukod ti wayawaya a tinagiragsakda?

⁹ Nupay kasta, naaddaan pay laeng ti sangatauan iti wayawaya nga agpili, ket iti panaglabas ti panawen, dadduma nga imperpekto a tattao inusarda daytoy iti umiso a pamay-an tapno agserbida ken Jehova. Ti nagnagan ti sumagmamano kadakuada ket naitalimeng tapno di aglumen agpaay kadatayo. Dagiti lallaki kas kada Abel, Enoc, Noe, Abraham, Isaac, ken Jacob (maaw-awagan met Israel) ket pangarigan kadagiti indibidual a nangaramat iti rukod ti wayawaya a tinagiragsakda pay latta tapno aramidenda ti pagayatan ti Dios. Ket nangibunga dayta ti nasayaat kadakuada.​—Hebreo 11:4-21.

Ti Wayawaya ti Pinili ti Dios nga Ilina

10. Ania idi dagiti kiddawen ti tulag nga inaramid ni Jehova iti naisangsangayan nga ilina?

¹⁰ Idi panawen ni Moises, winayawayaan ni Jehova dagiti annak ti Israel​—minilion idi ti bilangda​—manipud pannakaadipen idiay Egipto ken nangaramid iti maysa a tulag kadakuada a nagbalinanda a naisangsangayan nga ilina. Iti sidong daytoy a tulag, naaddaan dagiti Israelitas iti kinapadi ken maysa a sistema dagiti daton nga animal a nangabbong kadagiti basolda iti saan a naan-anay a pamay-an. Ngarud, naaddaanda iti wayawaya nga umadani iti Dios iti panagdayaw. Naaddaanda met iti sistema dagiti linteg ken pagalagadan tapno maiyadayoda manipud kadagiti ar-aramid ti an-anito ken ulbod a panagdayaw. Inton agangay, awatendanto ti Naikari a Daga kas maysa a tawid, buyogen pammasiguro ti nadiosan a tulong maikontra kadagiti kabusorda. Ti pasetda iti tulag ti nangipakumit kadagiti Israelitas a salimetmetanda ti Linteg ni Jehova. Sitatallugod nga inawat dagiti Israelitas daytoy a kondision, a kunkunada: “Isuamin a sinao ni Jehova situtulok nga aramidenmi.”​—Exodo 19:3-8; Deuteronomio 11:22-25.

11. Aniat’ nagbanaganna idi napaay ti Israel a mangsalimetmet iti dasigna iti tulagna ken Jehova?

¹¹ Iti nasurok a 1,500 a tawen, dagiti Israelitas ket addada iti dayta a naisangsangayan a pannakirelasion ken Jehova. Ngem no manen mapaayda a mangsalimetmet iti tulag. Naulit-ulit a ginargari ida ti ulbod a panagdayaw ken dimtengda iti pannakaadipen iti idolatria ken an-anito, isu a pinalubosan ida ti Dios a maadipen iti pisikal kadagiti kabusorda. (Oc-ocom 2:11-19) Imbes a tagiragsakenda dagiti mangwayawaya a bendision nga agtaud manipud panangsalimetmetda iti tulag, nadusada gapu iti panagsalungasingda iti dayta. (Deuteronomio 28:1, 2, 15) Idi agangay, idi 607 K.K.P., impalubos ni Jehova a ti nasion ket maadipen idiay Babilonia.​—2 Cronicas 36:15-21.

12. Aniat’ nagbalin a nalatak idi agangay maipanggep iti tulag ti Mosaiko a Linteg?

¹² Daytoy ket nadagsen a leksion. Rebbeng a naadalda koma manipud iti daytoy ti kinapateg ti panangsalimetmet iti Linteg. Nupay kasta, idi a, kalpasan ti 70 a tawen, nagsubli dagiti Israelitas iti bukodda a daga, napaayda pay laeng a mangalagad a siuumiso iti Linteg ti tulag. Ngangngani sangagasut a tawen kalpasan panagsublida, kuna ni Jehova kadagiti papadi ti Israel: “Ngem dakayo​—simmiasikayo iti dalan. Pinaitibkolyo dagiti adu iti linteg. Dinadaelyo ti tulag ni Levi.” (Malakias 2:8) La ketdi, uray ti kapapasnekan kadagiti Israelitas saan a makapudno iti perpekto a Linteg. Imbes nga agbalin a bendision, nagbalin dayta, kadagiti sasao ni apostol Pablo, a “maysa a lunod.” (Galacia 3:13) Nalawag, kasapulan ti ad-adda pay ngem ti Mosaiko a Linteg tapno iyegna dagiti imperpekto, matalek a tattao iti nadayag a wayawaya dagiti annak ti Dios.

Ti Kita ti Nakristianuan a Wayawaya

13. Ania a nasaysayaat a pakaibatayan ti wayawaya ti naipaay idi agangay?

¹³ Dayta nga ad-adda pay ket isu ti daton a subbot ni Jesu-Kristo. Agarup idi tawen 50 K.P., nagsurat ni Pablo iti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano idiay Galacia. Inladawanna no kasano a winayawayaan ida ni Jehova manipud pannakaadipen iti Linteg ti tulag ket sa kunana: “Maipaay iti kasta a wayawaya a linuk-atannatayo ni Kristo. Agtalinaedkayo ngarud a sititibker, ket dikay paisangol manen iti sangol ti pannakaadipen.” (Galacia 5:1) Kadagiti ania a pamay-an a linuk-atan ni Jehova dagiti tattao?

14, 15. Kadagiti ania a nakaskasdaaw a pamay-an a linuk-atan ni Jesus dagiti manamati a Judio ken di-Judio?

¹⁴ Kalpasan ipapatay ni Jesus, dagiti Judio a nangawat kenkuana kas ti Mesias ken nagbalin nga adalanna ti dimteng iti sidong ti baro a tulag, a nangsukat iti daan a Linteg ti tulag. (Jeremias 31:31-34; Hebreo 8:7-13) Iti sidong daytoy a baro a tulag, isuda​—ken dagiti di-Judio a manamati a dimmanggay kadakuada idi agangay​—nagbalinda a paset ti maysa a baro, naespirituan a nasion a nangsukat iti nainlasagan nga Israel kas naisangsangayan nga ili ti Dios. (Roma 9:25, 26; Galacia 6:16) Kas kakasta, tinagiragsakda ti wayawaya nga inkari ni Jesus idi a kunana: “Ti kinapudno luk-atannakayto.” Malaksid iti panangluk-atna kadakuada manipud iti lunod ti Linteg ni Moises, ti kinapudno winayawayaanna dagiti Kristiano a Judio manipud amin a makapadagsen a tradision nga impabaklay kadakuada dagiti narelihiusuan a papangulo. Ken linuk-atanna dagiti saan a Judio a Kristiano manipud iti idolatria ken an-anito manipud iti dati a panagdayawda. (Mateo 15:3, 6; 23:4; Aramid 14:11-13; 17:16) Ken ad-adu pay.

¹⁵ Ni Jesus, idi agsasao maipapan iti mangluk-at a kinapudno, kunana: “Pudno, pudno kunak kadakayo, Tunggal maysa nga agaramid ti basol ket tagabo ti basol.” (Juan 8:34) Yantangay nagbasol da Adan ken Eva, tunggal indibidual a nagbiag ket managbasolen ket ngarud maysa nga adipen ti basol. Ti kakaisuna a naidumduma isu ni Jesus a mismo, ket ti daton ni Jesus winayawayaanna dagiti manamati manipud iti dayta a pannakaadipen. Pudno, makapagbabawida kadagiti basbasolda ken makapagkiddawda ti pammakawan maibatay iti daton ni Jesus, nga agtaltalekda a mangngegan dagiti dawdawatda. (1 Juan 2:1, 2) Maibatay iti daton a subbot ni Jesus, ti Dios imbilangna ida a nalinteg, ket makaasidegda kenkuana buyogen nadalusan a konsiensia. (Roma 8:33) Kasta pay met, yantangay ti subbot linukatanna ti namnama ti panagungar agturong iti biag nga awan inggana, ti kinapudno urayna la winayawayaan ida manipud buteng iti ipapatay.​—Mateo 10:28; Hebreo 2:15.

16. Kasano a ti Nakristianuan a wayawaya ket ad-adut’ ipaayna ngem iti aniaman a wayawaya nga idatag ti lubong?

¹⁶ Iti nakaskasdaaw a pamay-an, ti Nakristianuan a wayawaya ket nailukat kadagiti lallaki ken babbai aniaman ti sasaadenda, iti natauan a panagsao. Dagiti nakurapay a tattao, balud, uray paad-adipen, ket makapagbalin a nawaya. Iti sabali a bangir, dagiti natatan-ok a tattao kadagiti nasnasion a nangiwalin iti mensahe maipapan ken Kristo ket addada pay laeng iti pannakaadipen iti an-anito, basol, ken ti buteng iti patay. Rebbeng a ditay pulos agsardeng a pagyamanan ni Jehova gapu itoy a wayawaya a tagtagiragsakentayo. Awan maited ti lubong a makapadpad iti daytoy.

Nawaya Ngem Agsungsungbat

17. (a) Kasano a dadduma idi umuna a siglo napukawda ti Nakristianuan a wayawaya? (b) Apay a rebbeng a saantayo a maallilaw babaen iti agparang a kasla wayawaya iti lubong ni Satanas?

¹⁷ Idi umuna a siglo, mabalbalin kaaduan kadagiti napulotan a Kristiano nagrag-oanda ti wayawayada ken tinaginayonda ti kinatarnawda aniaman ti mapasamak. Makapaladingit, nupay kasta, dadduma rinamananda ti Nakristianuan a wayawaya buyogen amin dagiti bendisionna sa kalpasanna inwaksida dayta, a nagsublida iti pannakaadipen ditoy lubong. Apay a kasta? Awan duadua a ti pammati ti adu ket kimmapuy, ket basta ‘naiyay-ayusda laeng.’ (Hebreo 2:1) Dagiti sabsabali ‘inwalinda ti pammati ken naimbag a konsiensia ket napasaranda ti pannakarba maipapan iti pammatida.’ (1 Timoteo 1:19) Nalabit natnagda iti materialismo wenno imoral nga estilo ti panagbiag. Anian a nagpateg a saluadantayo ti pammatitayo ken patibkerentayo dayta, nga agtultuloytayo nga okupado iti personal a panagadal, pannakitimpuyog, panagkararag, ken Nakristianuan nga aramid! (2 Pedro 1:5-8) Sapay koma ta nikaanoman ditayo agsardeng a mangapresiar iti Nakristianuan a wayawaya! Pudno, mabalin a dadduma ti magargari gapu iti kinaaleng-aleng a makitada iti ruar ti kongregasion, a pampanunotenda a dagidiay adda iti lubong ket nawaywayada ngem datayo. Pudno unay, nupay kasta, a ti agparang a kasla wayawaya iti lubong ket gagangayen nga isu ti kinairesponsable. No datayo ket saan nga adipen ti Dios, adipennatayo ti basol, ket dayta a pannakaadipen dakdakkel ti supapakna.​—Roma 6:23; Galacia 6:7, 8.

18-20. (a) Kasano a dadduma nagbalinda a “kabusor ti kayo a pagtutuokan”? (b) Kasano a dadduma ‘inikutanda ti wayawayada a pangabbong iti kinadakes’?

¹⁸ Ad-adda pay, iti suratna kadagiti taga Filipos, insurat ni Pablo: “Ta aduda, isuda nga imbagak a namin-adu kadakayo ket ita ibagak manen ida a sisasangit kadakayo, dagidiay magmagna kas kabusor ti kayo a pagtutuokan ni Kristo.” (Filipos 3:18) Wen, adda idi dagiti Kristiano a nagbalin a kabusor ti pammati, nalabit nagbalinda nga apostata. Anian a nagpateg a ditay sursuroten ti kursoda! Mainayon pay, insurat ni Pedro: “Agwayawayakayo, ngem ikutanyo ti wayawayayo, saan a pangabbong iti kinadakes, no di ket kasla ad-adipen ti Dios.” (1 Pedro 2:16) Kasano a mabalin nga ikutan ti maysa nga indibidual ti wayawayana kas pangabbong iti kinadakes? Babaen panagaramid kadagiti nadagsen a basol​—nalabit sililimed​—bayat a makitimtimpuyog latta iti kongregasion.

¹⁹ Laglagipenyo ni Diotrefes. Kuna ni Juan maipapan kenkuana: “Ni Diotrefes, a kayatna ti manggundaway [idiay kongregasion], dinakam inawat. . . . Isu saanna met . . . nga awaten dagiti kakabsat, ken dagidiay mayat nga umawat kadakuada pagtalawenna ida idiay kongregasion.” (3 Juan 9, 10) Inaramat ni Diotrefes ti wayawayana kas pangabbong iti bukodna nga agimbubukodan nga ambision.

²⁰ Insurat ni adalan a Judas: “Ta adda dadduma a tattao a simrekda a di nadnadlaw dagidiay sigud a dinutokan dagiti Kasuratan maipaay itoy a pannakaukom, nadangkes a tattao a pagbalinenda a derrep ti di kaikarian a kinamanangaasi ti Diostayo ken paglikudanda ti kakaisuna nga Agtagikua ken Apotayo, ni Jesu-Kristo.” (Judas 4) Bayat a makitimtimpuyogda iti kongregasion, mangrugit nga impluensia dagitoy nga indibidual. (Judas 8-10, 16) Idiay Apocalipsis mabasatayo a kadagiti kongregasion ti Pergamo ken Tiatira, adda sektarianismo, idolatria, ken imoralidad. (Apocalipsis 2:14, 15, 20-23) Anian a di umiso a panangusar iti Nakristianuan a wayawaya!

21. Aniat’ agur-uray kadagidiay mangabuso iti Nakristianuan a wayawayada?

²¹ Aniat’ agur-uray kadagidiay mangabuso iti Nakristianuan a wayawayada iti kastoy a pamay-an? Laglagipenyo ti napasamak iti Israel. Ti Israel isu ti nasion a pinili ti Dios, ngem kamaudiananna isut’ inlaksid ni Jehova. Apay? Agsipud ta dagiti Israelitas inusarda ti pannakirelasionda iti Dios kas pangabbong iti kinadakes. Impasindayagda nga annak ida ni Abraham ngem linaksidda met ni Jesus, ti Bin-i ni Abraham ken ti pinili ni Jehova a Mesias. (Mateo 23:37-39; Juan 8:39-47; Aramid 2:36; Galacia 3:16) “Ti Israel ti Dios” kas pakabuklanna dinto met agbalin a di matalek. (Galacia 6:16) Ngem asinoman nga indibidual a Kristiano a mamataud iti naespirituan wenno moral a pannakatulaw inton agangay sanguennanto ti pannakadisiplina, uray pay nakaro a pannakaukom. Amintayo ket agsungsungbat no kasano ti panangusartayo iti Nakristianuan a wayawayatayo.

22. Ania a rag-o ti sumangbay kadagidiay mangusar iti Nakristianuan a wayawayada tapno agpaadipen iti Dios?

²² Anian a nasaysayaat nga amang ti agpaadipen iti Dios ket ngarud agbalin a napaypayso a nawaya. Ni laeng Jehova ti makaipaay iti pudpudno a napateg a wayawaya. Kunaen ti proverbio: “Anakko, agsiribka, ket paragsakem toy pusok, tapno masungbatak ti mangumsi kaniak.” (Proverbio 27:11) Aramatentayo ti Nakristianuan a wayawayatayo iti pannakaalangon ni Jehova. No aramidentayo ti kasta, ti biagtayo maaddaan iti kaipapanan, makaiyegtayo ti pakaay-aywan iti nailangitan nga Amatayo, ken inton agangay maysatayonto kadagidiay mangtagiragsak iti nadayag a wayawaya dagiti annak ti Dios.

Mailawlawagmo Kadi?

◻ Asino laeng ti pudpudno a nawaya?

◻ Aniada a wayawaya ti tinagiragsak da Adan ken Eva, ken apay a napukawda ida?

◻ Aniada a wayawaya ti tinagiragsak dagiti Israelitas idi sinalimetmetanda ti tulagda ken Jehova?

◻ Aniada a wayawaya ti simmangbay kadagidiay nangawat ken Jesus?

◻ Kasano a dadduma idi umuna a siglo napukawda wenno inabusoda ti Nakristianuan a wayawayada?

[Ladawan iti panid 13]

Ti wayawaya nga inted ni Jesus ket adayo a nasaysayaat ngem iti aniaman a wayawaya a maited ti tao