Apay a Nakalaklaka ti Agulbod?
AWAN ti mayat a maulbodan. Kaskasdi, iti intero a lubong agiinnulbod dagiti tao gapu iti nagduduma a rason. Impalgak ti maysa a surbey a nagparang iti libro a The Day America Told the Truth, da James Patterson ken Peter Kim, a 91 porsiento kadagiti umili ti America ti masansan nga agulbod. Kunaen dagiti autor: “Saan nga agbiag ti kaaduan kadatayo iti makalawas no saan nga agulbod. Maysa iti tunggal lima ti agul-ulbod iti tunggal aldaw—ket ti tuktukoyentayo isu ti ginagara, implano a panagulbod.”
Gagangay ti panagulbod iti gistay amin a benneg ti moderno-aldaw a panagbiag. Ulboden dagiti napolitikaan nga agtuturay dagiti umili ken ti maysa ken maysa. Masansan nga agparangda iti telebision a mangiliblibak iti aniaman a pannakainaig kadagiti nakababain nga aramid a nakairamananda. Iti librona a Lying—Moral Choice in Public and Private Life, kunaen ni Sissela Bok: “Iti linteg ken iti panagiwarnak (journalism), iti gobierno ken kadagiti social science, kanunonganda ti panangallilaw no ibilang dagidiay managulbod ken agannayas a mangaramid kadagiti pagannurotan a nainkalintegan dayta.”
Iti panangtukoyna iti napolitikaan a panagulbod idiay Estados Unidos, kinuna ti Common Cause Magazine a Mayo/Hunio 1989: “Saan a maatiw ti Watergate ken Vietnam iti Iran-contra no iti panangallilaw ti gobierno ken di panagtalek dagiti umili. Isu nga ania ti naisangsangayan iti panagtakem ni Reagan? Adu ti nagulbod, ngem manmano ti nagbabawi.” Isu met la a di agtalek dagiti umili kadagiti napolitikaan a papanguloda.
Iti internasional a relasion, awan panagtalek ti kakasta a papangulo iti maysa ken maysa. Kinuna ti pilosopo a Griego a ni Plato: “Dagiti agtuturay ti Estado . . . ti mapalubosan nga agulbod agpaay iti pagimbagan ti Estado.” Maipapan iti internasional a relasion, kunaen ti padto ti Biblia idiay Daniel 11:27: “Agsaodanto kadagiti ulbod iti maysa a lamisaan.”
Iti benneg ti negosio, gagangay ti panagulbod no maipapan kadagiti produkto ken serbisio. Masapul a naannad dagiti gumatgatang a sumrek kadagiti kontrata, nga amirisenda a nalaing dagiti linaon ti kontrata. Addaan dagiti dadduma a pagilian kadagiti ahensia iti gobierno a mangsalaknib kadagiti umili manipud palso a pablaak, makadangran a produkto a maiparparang kas makagunggona wenno di makadangran, ken panangallilaw. Iti baet dagitoy a panagregget, agsagaba latta dagiti tao iti pinansial gapu kadagiti naulbod a negosiante.
Kadagiti dadduma a tao, nakalaklaka ti agulbod ta naruamdan. Kaaduanna a napudno dagiti dadduma, ngem agulbodda no maipitda. Manmano ti di pulos agulbod iti aniaman a kasasaad.
Ti kinaulbod ket nadepinar kas “1. ulbod a sao wenno tignay, kangrunaanna tapno mangallilaw . . . 2. aniaman a mangted wenno nairanta a mangted iti ulbod nga impresion.” Ti panggepna isu ti panangipapati kadagiti dadduma iti maysa a banag nga ammo ti managulbod a saan a pudno. Babaen ti panagulbod wenno di panangipudno ti amin, ikagumaanna nga allilawen dagidiay maikari a makaammo iti kinapudno.
No Apay nga Agulbodda
Adu ti makagapu nga agulbod dagiti tattao. Ipagarup dagiti dadduma a masapul nga agulbodda no maipapan kadagiti abilidadda tapno agballigida iti daytoy mannakisalisal a lubong. Dagiti dadduma abbonganda dagiti biddut wenno basol babaen ti panagulbod. Ket dagiti dadduma pay palsipikarenda dagiti report tapno pagparangen nga inaramidda ti maysa a banag a dida met inaramid. Sa adda dagidiay agulbod tapno madadael ti dayaw ti maysa, tapno maliklikan ti pannakaibabain, tapno ikalintegan dagiti napalabas a panagulbod, wenno tapno saurenda dagiti tattao.
Ikalintegan dagiti dadduma nga adda dagiti gundaway a nasken ti agulbod tapno masalakniban ti sabali a tao. Ibilangda daytoy a bassit a panaglangsut (white lie) gapu ta ipagarupda nga awan met ti madangran. Ngem pudno aya nga awan dakes nga epekto dagitoy makunkuna a white lie?
Panunotenyo dagiti Epekto
Dagiti “white lie” mabalin nga ipasdekda ti maysa a padron a mangiturong iti masansan a panagulbod a mabalin a pakairamanan dagiti mas serioso a banag. Kunaen ni Sissela Bok: “Di mabalin a palabsen lattan dagiti makunkuna a ‘white lie.’ Ngamin, saan a pudno a di makadangran ti panagulbod. Ti matmatan ti managulbod a di makadangran wenno makagunggona pay ketdi ket maisupadi iti panangmatmat daydiay tao a naallilaw.”
Makadadael iti nasayaat a relasion dagiti tattao ti panagulbod, uray no kasla awan pagdaksanna. Madadael ti kredibilidad ti managulbod, ket mabalin nga awan pulosen ti agtalek kenkuana. Insurat ti nalatak a mannurat iti salaysay a ni Ralph Waldo Emerson: “Saan laeng a ti managulbod ti dadaelen ti panagulbod, no di pay ket ti salun-at ti natauan a kagimongan.”
Nakalaklaka para iti maysa a managulbod ti agsao iti ulbod maipapan iti sabali a tao. Nupay awan maiparangna a pammaneknek, mangparnuay ti kinaulbodna iti panagduadua, ket adu ti mamati a dagus kenkuana. Gapuna madadael ti dayaw ti awan basolna a tao, ket marigatan a mangpaneknek iti kinainosentena. Makapaladingit ngarud no patien dagiti tao ti managulbod imbes a ti awan basolna a tao, ket madadael ti relasion ti awan basolna a tao ken ti managulbod.
Nalaka la a mairuam nga agulbod ti managulbod. Ti maysa a kinaulbod masansan a mangiturong iti sabali pay a kinaulbod. Kinuna ni Thomas Jefferson, maysa kadagiti immuna nga estadista nga Americano: “Awan ti bisio a dakes unay, nakaayay-ay unay, makarimon unay; ket daydiay agulbod iti maminsan, nalaklakananto a sunotan ti agulbod agingga a maruam.” Isu dayta ti dalan nga agturong iti moral a pannakadadael.
No Apay a Nakalaklaka ti Agulbod
Nangrugi ti panagulbod idi nagulbod ti maysa a rebelioso nga anghel iti immuna a babai, nga imbagana kenkuana a saan a matay no agsukir iti Namarsuana. Nagbanag dayta iti di matukod a pannakadangran ti intero a natauan a rasa, a nangyeg ti kinaimperpekto, sakit, ken ipapatay kadagiti amin.—Genesis 3:1-4; Roma 5:12.
Nanipud idi tiempo da nasukir nga Adan ken Eva, nangpataud ti nasikap nga impluensia daytoy ama ti kinaulbod iti maysa a lubong a mangiparparegta iti panagulbod. (Juan 8:44) Maysa dayta a dakes a lubong a ti kinapudno ket relatibo laeng. Kinuna ti The Saturday Evening Post a Setiembre 1986 a ti parikut ti panagulbod “apektaranna ti negosio, gobierno, edukasion, panaglinglingay, ken ti simple nga inaldaw-aldaw a relasion dagiti umili ken kaarruba. . . . Inakseptartayo ti teoria ti relatibismo, ti maymaysa a dakkel a kinaulbod nga agkunkuna nga awan dagiti naan-anay a kinapudno.”
Kasta ti panangmatmat dagiti naruamen nga agulbod, nga awanan iti aniaman a pannakipagrikna kadagidiay allilawenda. Nakalaklaka kadakuada ti agulbod. Isu dayta ti wagas ti panagbiagda. Ngem mabalin nga agulbod dagiti di naruam a managulbod gapu iti buteng—mabutengda a masukalan, madusa, ken dadduma pay. Maysa dayta a pagkapuyan ti imperpekto a lasag. Kasano a masuktan daytoy a pagannayasan iti determinasion nga agsao iti pudno?
Apay nga Agbalinkay Koma a Napudno?
Ti kinapudno isu ti pagalagadan nga inted ti naindaklan a Namarsuatayo agpaay iti amin. Kunaen ti naisurat a Saona, ti Biblia, idiay Hebreo 6:18 a “di mabalin ti Dios ti agulbod.” Daytoy met la a pagalagadan ti intandudo ti Anakna, ni Jesu-Kristo, ti personal a pannakabagi ti Dios ditoy daga. Kinuna ni Jesus kadagiti relihiuso a papangulo a Judio nga addaan gandat a mangpapatay kenkuana: “Ita agawaandak a papatayen, toy tao a nagsao kadakayo iti pudno a nangngegko iti Dios. . . . Ket no kunak koma a diak ammo kaslaak koma kadakayo, a naulbod.” (Juan 8:40, 55) Isut’ nangituyang ti pagwadan kadatayo ta “saan a nagaramid iti basol, ket awan ti nasarakan nga allilaw iti ngiwatna.”—1 Pedro 2:21, 22.
Ti Namarsuatayo, a ti naganna ket Jehova, kagurana ti panagulbod, kas nalawag a kunaen ti Proverbio 6:16-19: “Adda innem a banag a guraen ni Jehova; wen, pito dagiti makarimon iti kararuana: natangsit a matmata, naulbod a dila, ken im-ima a mangibuyat iti dara nga awan basolna, puso nga agpakpakinakem kadagiti nadangkes a panggepen, saksaka a nakarting a tumaray iti panangranggas, natiri a saksi nga agbalikas iti ulbod, ken ti agmula iti riri kadagiti agkakabsat.”
Kalikaguman kadatayo daytoy napudno a Dios a salimetmetan dagiti pagalagadanna tapno anamongannatayo. Ibilin kadatayo ti naipaltiing a Saona: “Saankayo nga agiinnulbod. Uksobenyo ti daan a kinatao agraman dagiti aramidna.” (Colosas 3:9) Dina anamongan dagiti di sumardeng nga agulbod; saanda nga awaten ti sagutna a biag. Kinapudnona, sipaprangkesa a kunaen ti Salmo 5:6 a “dadaelento [ti Dios] dagidiay agsao iti tinitiri.” Kunaen pay ti Apocalipsis 21:8 a ti bingay dagiti “amin a managulbod” isu ti “maikadua nga ipapatay,” agnanayon a pannakadadael. Isu a ti panangawattayo iti panangmatmat ti Dios iti panagulbod ikkannatayo iti natibker a rason nga agsao iti pudno.
Ngem aniat’ rumbeng nga aramiden iti maysa a situasion no ti panangipudno mabalin a mangparnuay iti nakababain a situasion wenno madi a rikrikna? Saan a ti panagulbod ti solusion, ngem no dadduma makatulong ti panagulimek. Apay nga agsaokayo iti ulbod a mangdadael iti kredibilidadyo ken mamagpungtot iti Dios?
Gapu iti buteng ken natauan a kinalap-it, mabalin a masulisog ti maysa nga agkamang iti kinaulbod. Dayta ti kalakaan nga aramiden wenno di umiso a kinamanangaasi. Timmulok ni apostol Pedro iti kasta a sulisog idi namitlo nga inlibakna ni Jesu-Kristo. Kalpasanna, naduyok ti pusona gaput’ panagulbodna. (Lucas 22:54-62) Pinakawan ti Dios gaput’ pudpudno a panagbabawina, kas paneknekan ti pannakaparaburna idi agangay iti adu a pribilehio iti serbisio. Ti panagbabawi a napakuyogan iti determinasion a sumardeng nga agulbod mangyeg iti nadiosan a pammakawan gaput’ panangaramid iti kagura ti Dios.
Ngem imbes a dawaten ti pammakawan kalpasan ti panagulbod, salimetmetanyo ti nasayaat a pannakirelasion iti Namarsuayo ken taginayonenyo ti kredibilidadyo kadagiti dadduma babaen ti panangisao iti pudno. Laglagipenyo ti kunaen ti Salmo 15:1, 2: “O Jehova, asino ti sangailinto ita tabernakulom? Asino ti agnaedto ita nasantuan a bantaymo? Dayta a magmagna a nalinteg ken agaramid iti kinalinteg ken agsao ti kinapudno iti pusona.”