Awan iti Panunotda ti Makikompromiso!

TINULONGAN ni Jehova dagiti immuna a pasurot ni Jesu-Kristo. (Aramid 11:21) Babaen ti badang ti Dios, simamatalek a sinurotda ti nalinteg a panagbiag. Nagdinamag met iti historia ti naulpit ken nakaro a pannakaidadanes a linak-amda.

Nagdinamag ti kinatarnaw dagiti immuna a matalek a pasurot ni Kristo. Uray pay no mapukaw ti biagda, dida inkompromiso ti pammatida. Ngem apay a nadawel unay ti pannakatratoda?

Nagura nga Awan Gapgapuna

Kas ken Jesus, saan a nakiraman dagiti pudno a Kristiano kadagiti gandat ken pammati daytoy a lubong. (1 Juan 4:4-6) Malaksid iti dayta, ti irarang-ay ti Kinakristiano “ket nakaparpartak, ken nakaskasdaaw ti panagballigina, isut’ gapuna a di naliklikan ti nakaal-alingget a panagdupagda [iti imperial a puersa ti Roma],” kuna ni historiador Edmond de Pressensé.

Iti naminsan, inyaplikar ni Jesus iti bagina ti propetiko a salmo, a kunkunana: “Ginuradak nga awan ti gapuna.” (Juan 15:25; Salmo 69:4) Sakbay nga imbagana daytoy kadagiti adalanna, nangballaag: “Saan a dakdakkel ti adipen ngem ti apona. No indadanesdak, idadanesdakayto met.” (Juan 15:20) Saan a nalaka a suroten dagiti addangna. Ngamin, dagiti relihiuso a papangulo dagiti Judio ibilangda dagiti Judio nga adalan ni Jesus a kas apostata iti Judaismo. Nupay kasta, idi namandaran dagiti pasurot ni Jesus a didan agsasao ti maipapan kenkuana, nagkedkedda nga agtulnog ket iti kasta di naikompromiso ti pammatida.​—Aramid 4:17-20; 5:27-32.

Iti testimonia a naidatag iti Judio a Sanhedrin di nagbayag kalpasan ti Pentecostes 33 K.P., naakusar ni adalan nga Esteban a “nagsao kadagiti tabbaaw a maikaniwas ken Moises ken iti Dios.” Nupay awan pakaibatayan dagiti pammabasol, naubor agingga ken patay. Kas resultana, “naaramid ti dakkel a pannakaidadanes iti kongregasion nga adda idiay Jerusalem,” ket “naiwarawarada amin kadagiti dagdaga ti Judea ken Samaria, malaksid dagiti apostol.” (Aramid 6:11, 13; 8:1) Adu ti naibalud.

Inanup dagiti Judio dagiti pasurot ni Jesus a “buyogen ti nabara a pungtot,” kuna ti libro a Christianity and the Roman Empire. Ay ket, masansan nga aggunay ti gobierno a Romano a mangsalaknib kadagiti Kristiano! Kas pangarigan, insalakan dagiti soldado a Romano ni apostol Pablo kadagiti Judio a nangpanggep a mangpapatay kenkuana. (Aramid 21:26-36) Kaskasdi, ti relasion dagiti Kristiano ken Romano nagtalinaed a narigat.

Dinegdegan ti Roma ti Panangidadanes

Agarup siam a tawen kalpasan ti ipapatay ni Esteban, impapatay ti Romano nga agturay a ni Herodes Agripa I ni apostol Santiago tapno maay-ayona dagiti Judio. (Aramid 12:1-3) Iti dayta a tiempo, nagsaknapen aginggat’ Roma ti pammati ken Kristo. (Aramid 2:10) Idi 64 K.P., dakkel a paset dayta a siudad ti nauram. Simmaruno ti nakaap-aprang a pannakaidadanes dagiti Kristiano kalpasan nga impabasol ni Nero ti didigra kadakuada iti panangipamuspusanna a mangpasardeng kadagiti sayangguseng nga isut’ akingapuanan iti uram. Pinuoranna kadi ti siudad tapno makaibangon iti napimpintas ken mapanaganan iti Neropolis gapu kenkuana? Wenno naimpluensiaan kadi ni Poppaea nga emperatresna, maysa a proselita a Judio nga agdinamag nga antipatiko kadagiti Kristiano, ti desisionna a mangpabasol kadakuada? Saan a masinunuo dagiti managsirarak, ngem nakabutbuteng ti epektona.

Kuna ti Romano a historiador a ni Tacitus: “Napakuyogan ti rabrabak ti ipapatay; nakawesanda kadagiti lalat ti animal, [dagiti Kristiano] pinispisang dagiti aso; nailansada kadagiti krus; naisaganada a mapuoran, ta no awanen ti init, agserbida a kas silaw,” aluten a tattao a manglawag kadagiti hardin ti emperador. Ni Tacitus, a saan a gayyem dagiti Kristiano, innayonna: “Nupay napabasolda, a maikari iti nadagsen a dusa, maiparbengda a kaasian, ta madadaelda, saan a maipaay iti paglaingan ti publiko, no di ket maigapu iti kinadangkok ti maysa a tao,” ni Nero.

Dagiti Nalawag a Paggidiatan

Nupay nagimbagan ti panggep ni Nero a nangipabasol kadagiti Kristiano ti pannakadadael ti Roma, dina pulos pinawilan ida wenno imparit ti Kinakristiano a kas relihion ti Estado. Isu nga apay nga immanamong dagiti Romano iti panangidadanes? Agsipud ta “rirriribuken dagiti babassit a Kristiano a komunidad ti managayat iti ragragsak a pagano a lubong gapu iti kinasanto ken naimbag nga ug-ugalida,” kuna ni historiador a Will Durant. Naiduma unay ti Kinakristiano no idilig iti panagibuyat ti dara kadagiti gladiatorial a salisal ti Roma. Saan a palabsen dagiti Romano ti gundaway a mangikisap kadagiti Kristiano tapno mapalag-anan dagiti konsiensiada.

Kas sangalubongan a pannakabalin, kasla di maparmek ti Roma. Patien dagiti Romano a ti maysa a makagapu iti kinabilegda iti militar isu ti panagdaydayawda kadagiti amin a didiosen. No kasta dida maawatan ti panagdayaw dagiti Kristiano iti maymaysa a Dios ken ti panangilaksidda kadagiti amin a sabsabali a didios, agraman ti panagdayaw iti emperador. Saan a nakaskasdaaw nga imbilang ti Roma ti Kinakristiano a kas maysa nga impluensia a mangpakapuy kadagiti pundasion ti imperio.

Ti Sukat ti Panangsaksi

Idi agpatinggan ti umuna a siglo K.P., naidistiero ni apostol Juan idiay isla ti Patmos ‘gaput’ panagsaona maipapan iti Dios ken iti panangsaksi ken Jesus.’ (Apocalipsis 1:9) Maipagarup a ni emperador Domitian ti Roma ti akingapuanan iti daytoy. Nupay kasta, iti laksid ti pannakaparigat dagiti pasurot ni Jesus, idi agbaliw ti siglo, nagsaknapen ti Kinakristiano iti intero nga Imperio ti Roma. Kasano a posible daytoy? Kuna ti A History of the Early Church a ti Kinakristiano “nagtalinaed a natibker babaen ti ministeriona.” Kas ken ni Juan, saan nga inkompromiso dagiti naidadanes nga immuna a Kristiano ti pammatida no di ket inrupirda a sireregta ti nagsao maipapan iti Dios ken nangsaksi ken ni Jesus.​—Aramid 20:20, 21; 2 Timoteo 4:2.

Adda sabali a parupa ti pannakaidadanes dagiti Kristiano idi 112 K.P., dua a tawen kalpasan ti panangdutok ni Emperador Trajan ken ni Pliny a kas gobernador ti Bitinia (amianan a laud ti Turkey itan). Nalukay ti naglabas nga administrasion sadiay, a nagbanag iti riribuk. Gistay nabaybay-an dagiti templo, ket kimmirang ti magatang a kanen dagiti maidaton nga animal. Pinabasol dagiti komersiante ti simple a panagdayaw dagiti Kristiano, gapu ta saanda nga agusar kadagiti daton nga animal ken didiosen.

Impamuspusan ni Pliny nga isubli ti pagano a panagdaydayaw, bayat nga impusta dagiti Kristiano dagiti biagda ta nagkedkedda a mangidaton ti arak ken insienso iti sanguanan ti rebulto ti emperador. Nagbanaganna, binigbig dagiti agtuturay a Romano a dagiti Kristiano “nasisingpet[da] a tattao, ngem di mailawlawag ti gurada iti daan a narelihiusuan a tradision,” kuna ni Propesor Henry Chadwick. Nupay nagtultuloy a ti panagbalin a Kristiano ket madusa iti ipapatay, awan iti panunot dagiti pudno a pasurot ni Jesus ti makikompromiso.

Nagresulta met iti gura “ti suron dagiti pamilia a pagano gapu iti pannakakumberte dagiti indibidual a kamengda,” kuna ni Propesor W. M. Ramsay. “Narigat ti makilangen no ti kaarrubam ket madi a sumurot iti kadawyan a kustombre gapu ta ipapanna dayta kas panangbigbig kadagiti pagano a didiosen,” kuna ni Dr. J. W. C. Wand. Di pakasdaawan nga adu ti mangmatmat kadagiti immuna a Kristiano kas bumusbusor iti sangatauan wenno naibilangda nga ateista.

Nangyeg iti Nakarkaro a Pannakaidadanes ti Irarang-ay

Ni Policarpio, a naipadamag nga inadalan ni apostol Juan, nagbalin a mararaem a panglakayen idiay siudad ti Smirna (Izmir itan). Gapu iti pammatina isut’ napuoran iti kayo idi 155 K.P. Inummong ti Romano a gobernador ti probinsia a ni Statius Quadratus dagiti umariwekwek. Napno ti estadium kadagiti narungsot a pagano a nanglais ken ni 86-años a Policarpio gapu ta pinatamnayna ti panagdayaw kadagiti didiosenda, ket dagiti panatiko a Judio sidadaan a nagurnongda kadagiti pagsungrod [a pangpuor ken ni Policarpio], nupay inaramidda daydi iti dakkel nga Aldaw a Panaginana.

Kalpasanna naidissuor ti panangidadanes kadagiti Kristiano iti intero a Roma. Iti sidong ni Emperador Marcus Aurelius, ad-adu pay ti Kristiano a napapatay. No makipagilida iti Roma, matayda iti kampilan; no saan, maipakanda kadagiti animal kadagiti ampiteatro. Aniat’ basolda? Gapu laeng ta Kristianoda a madi a mangikompromiso wenno mangtallikud iti pammatida.

Naggapu ti moderno a Pranses a siudad ti Lyons iti Romano a kolonia ti Lugdunum, maysa a kangrunaan a sentro ti panangituray ken kakaisuna a Romano a garison iti nagbaetan ti Roma ken Rhine River. Idi 177 K.P., adda napigsa a komunidad dagiti Kristiano a nakaro a binusor dagiti umili a pagano. Nangrugi daytoy idi naparitan dagiti Kristiano kadagiti publiko a lugar. Nangiyusuat dagiti managderraaw iti riribuk ket nagbanag iti nakaro a pannakaidadanes, isut’ gapuna nga awan Kristiano a mayat a rummuar kadagiti balayda. Imbilin ti Romano a gobernador ti pannakaanup ken pannakapapatay dagiti Kristiano.

Ti Gunggona

Babaen ti ipapatay dagiti apostol ni Jesus ken ti panaglabas ti bilegda a mangigawid, nangrugi nga agraira ti apostasia kadagiti agkunkuna a Kristianoda. (2 Tesalonica 2:7) Idi aggibus ti maikapat a siglo K.P., nagbalin ti apostata a Kristiano a relihion ti Estado. Iti daydi a tiempo, nagbalin dayta a rinuker ken sidadaan a makikompromiso ken mangipabigbig iti bagina a kadua ti lubong​—banag a di pulos inaramid ni Jesus ken dagiti immuna nga adalanna. (Juan 17:16) Immun-una ngem dayta, nupay kasta, nakompleton ti katalogo ti Biblia, a nangirekord iti Nakristianuan a pammati.

Awan kadit’ kaes-eskanna ti panagsagaba ken ipapatay dagiti rinibo a nagkauna a Kristiano? Adayo a kasta! Gapu ta awan iti panunotda ti panangikompromiso iti pammatida, ‘nagtalinaedda a matalek agingga ken patay ket naited kadakuada ti balangat ti biag.’ (Apocalipsis 2:10) Sagsagabaen pay laeng dagiti adipen ni Jehova ti bara ti pannakaidadanes, ngem ti pammati ken kinatarnaw dagiti immuna a kapammatianda nagtultuloy a gubuayan ti dakkel a pammabileg kadakuada. Gapuna, dagiti moderno-aldaw a Kristiano iwaksida met iti panunotda ti pannakikompromiso.

[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]

Ni Nero

Modelo ti imperio ti Roma

Ti altar a nairanta iti panagdayaw ken ni Cesar

[Credit Line]

Nero: Iti pammalubos ti British Museum

Museo della Civiltà Romana. Roma

[Ladawan iti panid 10]

Ni Marcus Aurelius

[Credit Line]

The Bettmann Archive