Ti Nagkauna a Kinakristiano ken ti Estado

SUMAGMAMANO nga oras sakbay ti ipapatayna, kinuna ni Jesus kadagiti adalanna: “Saankayo a paset ti lubong, no di ket pinilikayo manipud iti lubong, gapu iti daytoy ti lubong guraennakayo.” (Juan 15:19) Nupay kasta, kayat kadi a sawen daytoy a bumusor dagiti Kristiano kadagiti agtuturay daytoy a lubong?

Saan a Nailubongan Ngem Saan a Bumusor

Kinuna ni apostol Pablo kadagiti Kristiano nga agnanaed idiay Roma: “Tunggal kararua paiturayan koma kadagiti nangatngato nga agtuturay.” (Roma 13:1) Umasping iti dayta, insurat ni apostol Pedro: “Maigapu iti Apo agpasakopkayo iti tunggal natauan a parsua: uray pay iti ari a kas nangatngato wenno kadagiti gobernador a kas imbaonna tapno ipatayda ti pannusa kadagiti managaramid iti dakes ngem mangidayaw kadagiti managaramid iti naimbag.” (1 Pedro 2:13, 14) Nabatad a maysa a maawat a prinsipio kadagiti nagkauna a Kristiano ti panagpasakup iti Estado ken kadagiti nadutokan a pannakabagina. Inkagumaanda ti agbalin a managtulnog-linteg nga umili ken agbiag buyogen ti kinatalna kadagiti amin a tattao.​—Roma 12:18.

Iti sidong ti topiko a “Simbaan ken Estado,” kuna ti The Encyclopedia of Religion: “Kadagiti immuna a tallo a siglo AD naisina unay idi ti Nakristianuan nga iglesia manipud iti opisial a kagimongan ti Roma . . . Nupay kasta, dagiti Nakristianuan pangulo . . . insuroda ti panagtulnog iti linteg ti Roma ken kinasungdo iti emperador, iti sidong dagiti pagbeddengan nga impasdek ti Nakristianuan a pammati.”

Padayawan, Saan a Dayawen

Saan a bimmusor dagiti Kristiano iti Romano nga emperador. Rinaemda ti autoridadna ken pinadayawanda maigapu iti saadna. Kabayatan ti panagturay ni Emperador Nero, insurat ni apostol Pedro kadagiti Kristiano nga agnanaed iti nagduduma a paset ti Imperio ti Roma: “Padayawanyo dagiti amin a kita ti tattao, . . . padayawanyo ti ari.” (1 Pedro 2:17) Nausar ti sao nga “ari” iti Griego ti pagsasaona a lubong saan laeng nga agpaay kadagiti lokal nga ari no di pay ket iti Romano nga emperador. Binalakadan ni apostol Pablo dagiti Kristiano nga agnanaed iti kabesera ti Imperio ti Roma: “Ipaayyo kadagiti isuamin dagiti karbenganda, . . . kenkuana a mangkalikagum iti dayaw, ti kasta a dayaw.” (Roma 13:7) Sigurado a nangnangruna a kinalikaguman ti Romano nga emperador ti pannakapadayawna. Idi agangay, kinalikagumanna pay nga isu ti pagdayawan. Ditoy, nupay kasta, nangaramid dagiti nagkauna a Kristiano iti pagbeddengan.

Iti pannakabistana iti sanguanan ti maysa a Romano a prokonsul idi maikadua a siglo K.P., naipadamag a kinuna ni Policarpio: “Maysaak a Kristiano. . . . Naisuro kadakami nga ipaaymi amin ti maiparbeng a dayaw . . . kadagiti pannakabalin ken autoridad a dinutokan ti Dios.” Nupay kasta, kinaykayat ni Policarpio ti matay ngem ti agdayaw iti emperador. Insurat ti maikadua a siglo nga apologist a ni Teofilo ti Antioquia: “Padayawak ketdi ti emperador, diak pagdayawan, no di ket ikararagak. Ngem agdayawak iti Dios, ti sibibiag ken pudno a Dios.”

Sigurado a saan a nainaig iti panagdayaw iti emperador wenno nasionalismo dagiti maiparbeng a kararag maipapan iti emperador. Inlawlawag ni apostol Pablo ti panggepda: “Ibalakadko ngarud, umuna iti amin, a dagiti araraw, dagiti kararag, dagiti panangibabaet, dagiti panangidaton iti panagyaman, maaramid koma maipuon kadagiti amin a kita ti tattao, maipuon kadagiti ar-ari ken kadagidiay amin nga adda iti nangato a saad; tapno maitultuloytayo koma ti agbiag a natalinaay ken naulimek buyogen ti naan-anay a nadiosan a debosion ken kinaserioso.”​—1 Timoteo 2:1, 2.

“Naisina iti Sistema ti Kagimongan”

Daytoy a kinamanagraem iti biang dagiti nagkauna a Kristiano saanna a pinagbalin ida a mannakigayyem iti lubong a pagbibiaganda. Isalaysay ti historiador a Pranses a ni A. Hamman a dagiti nagkauna a Kristiano “nagbiagda a naisina iti sistema ti kagimongan.” Pudno a nagbiagda a naisina iti sistema ti dua a kagimongan, Judio ken Romano, a naipasangoda iti nakaro a panangidumduma ken di umiso a pannakatarus manipud kadagita a dua.

Kas pagarigan, idi siuulbod nga inakusar dagiti pangulo a Judio, kinuna ni apostol Pablo iti panangikalinteganna iti sanguanan ti Romano a gobernador: “Diak nakaaramid iti aniaman a basol uray maikaniwas iti Linteg dagiti Judio wenno uray maikaniwas iti templo wenno uray maikaniwas ken Cesar. . . . Agapelarak ken Cesar!” (Aramid 25:8, 11) Gapu ta ammona nga insikat dagiti Judio ti panangpapatayda kenkuana, nagapelar ni Pablo ken ni Nero, iti kasta binigbigna ti kinaturay ti Romano nga emperador. Simmaganad, iti immuna a pannakabistana idiay Roma, agparang a naabsuelto ni Pablo. Ngem naibalud manen kalpasanna, ket sigun iti tradision napapatay iti pammilin ni Nero.

Maipanggep iti narigat a sasaaden dagiti nagkauna a Kristiano iti kagimongan ti Roma, insurat ti sosiologo ken teologo a ni Ernst Troeltsch: “Nailaksid amin a saad ken aramid nga adda aniaman a nakainaiganna iti panagdayaw iti idolo, wenno iti panagdayaw iti Emperador, wenno dagidiay adda nakainaiganna iti panangibukbok iti dara wenno panangdusa iti ipapatay, wenno dagidiay mangituggod kadagiti Kristiano iti pannakainaig iti pagano nga imoralidad.” Nangituggod kadi daytoy a takder iti di natalna ken awanan panagrinnaem a relasion iti nagbaetan dagiti Kristiano ken ti Estado?

Panangbayad ken Cesar ti ‘Karbenganna’

Nangipaay ni Jesus iti pangibatayan a mangiwanwan iti Nakristianuan a kababalin agpaay iti Romano nga Estado wenno, agpaay iti dayta a banag, iti aniaman a sabali pay a gobierno, idi kinunana: “Ibayadyo ken Cesar dagiti bambanag ni Cesar, ngem iti Dios dagiti bambanag ti Dios.” (Mateo 22:21) Daytoy a balakad kadagiti pasurot ni Jesus ket naan-anay a maisupadi iti kababalin ti adu a nasionalistiko a Judio a bimmusor iti turay ti Roma ken nangkarit iti kinanainkalintegan ti panangbayad kadagiti buis iti ganggannaet a pannakabalin.

Di nagbayag, kinuna ni Pablo kadagiti Kristiano nga agnanaed idiay Roma: “Addaankayo ngarud iti makatignay a rason tapno agpaituraykayo, saan laeng a maigapu iti dayta a pungtot no di ket maigapu met iti konsiensiayo. Ta dayta ti makagapu nga agbaybayadkayo met iti buis; ta isuda [“nangatngato nga agtuturay” ti gobierno] ket publiko nga ad-adipen ti Dios a naynay nga agserserbi iti daytoy met laeng a panggep. Ipaayyo kadagiti isuamin dagiti karbenganda, kenkuana a mangkalikagum iti buis, ti buis; kenkuana a mangkalikagum iti impuesto, ti impuesto.” (Roma 13:5-7) Nupay saan a paset ti lubong dagiti Kristiano, nakalikaguman ti panagbalinda a mapagtalkan, managbayad iti buis nga umili, a bayadanda iti Estado dagiti serbisio a naipaay.​—Juan 17:16.

Ngem limitado laeng kadi iti panagbayad iti buis ti sasao ni Jesus? Yantangay saan a dinakamat ni Jesus no ania a talaga ti kukua ni Cesar ken no ania ti kukua ti Dios, addada mapagduaduaan a kaso a kasapulan a maikeddeng sigun iti konteksto wenno sigun iti pannakaawattayo iti intero a Biblia. Iti sabali a pannao, ti panangikeddeng no ania a bambanag ti bayadan ti maysa a Kristiano ken Cesar no dadduma iramanna ti Nakristianuan a konsiensia, kas linawlawagan dagiti prinsipio ti Biblia.

Panangtingiting a Naimbag Kadagiti Dua nga Agbimbinnalubal a Kalikagum

Malipatan ti adu a tattao a kalpasan ti panangdakamatna a rumbeng a maibayad ken Cesar dagiti bambanag ken Cesar, innayon ni Jesus: “Ngem [ibayadyo] iti Dios dagiti bambanag ti Dios.” Impakita ni apostol Pedro no ania ti ipangpangruna dagiti Kristiano. Dagus kalpasan ti panangibalakadna iti panagpasakup iti “ari,” wenno emperador, ken kadagiti “gobernador[na],” insurat ni Pedro: “Agbalinkayo a kas siwayawaya a tattao, ket kaskasdi a salsalimetmetanyo ti wayawayayo, saan a kas pangabbong iti kinadakes, no di ket kas ad-adipen ti Dios. Padayawanyo dagiti amin a kita ti tattao, maaddaankayo ti ayat iti intero a timpuyog dagiti kakabsat, agbutengkayo iti Dios, padayawanyo ti ari.” (1 Pedro 2:16, 17) Impakita ti apostol nga ad-adipen ti Dios dagiti Kristiano, saan a ti natauan nga agturay. Nupay rumbeng nga ipakitada ti umiso a panangpadayaw ken panagraem kadagiti pannakabagi ti Estado, aramidenda dayta iti panagbuteng iti Dios, a dagiti lintegna ti katan-okan.

Adu a tawen sakbayna, pinasingkedan ni Pedro nga ad-adda a natantan-ok ti linteg ti Dios ngem kadagiti tao. Ti Sanhedrin dagiti Judio ket maysa idi nga administratibo a bagi a nangipaayan dagiti Romano agpadpada ti sibil ken narelihiosuan a kinaturay. Idi imbilinna kadagiti pasurot ni Jesus nga isardengda ti mangisuro iti nagan ni Kristo, sidadayaw ngem sipipinget nga insungbat ni Pedro ken ti dadduma pay nga apostol: “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.” (Aramid 5:29) Nabatad, kasapulan a taginayonen dagiti nagkauna a Kristiano ti naannad a panangtingiting iti panagtulnog iti Dios ken umiso a panagpasakup kadagiti turay ti tao. Kastoy ti kuna ni Tertullian idi nasapa a paset ti maikatlo a siglo K.P.: “No kukua amin ni Cesar, ania ti mabati agpaay iti Dios?”

Makikompromiso iti Estado

Iti panaglabas ti tiempo, in-inut a kimmapuy ti takder nga inabrasa dagiti immuna a siglo a Kristiano mainaig iti Estado. Nagsaknap idi maikadua ken maikatlo a siglo K.P. ti apostasia nga impadto ni Jesus ken dagiti apostol. (Mateo 13:37, 38; Aramid 20:29, 30; 2 Tesalonica 2:3-12; 2 Pedro 2:1-3) Nakikompromiso ti apostata a Kinakristiano iti Romano a lubong, a sinurotna dagiti pinapagano a piesta ken pilosopiana, ken inawatna saan laeng a ti serbisio sibil no di pay ket ti serbisio militar.

Insurat ni Propesor Troeltsch: “Manipud idi maikatlo a siglo nga agpatpatuloy, ad-adda a rimmikut ti kasasaad, ta immadu dagiti Kristiano nga adda iti nangatngato a kasasaad ti Kagimongan ken kadagiti natantan-ok a pagtrabahuan, iti armada ken iti saad dagiti opisial. Iti sumagmamano a bersikulo kadagiti [di-Naimbibliaan a] Nakristianuan a kasuratan adda dagiti nakaro nga isusupiat maibusor iti pannakiraman kadagitoy a banag; iti kasumbabangirna, nakitami met dagiti panaggandat a makikompromiso​—dagiti argumento a nairanta a mamagulimek kadagiti maburiboran a konsiensia . . . Napukaw dagitoy a parikut manipud idi tiempo ni Constantino; naisardeng ti panagdadangadang dagiti Kristiano ken pagano, ket nalukatan amin dagiti pagrebbengan iti Estado.”

Idi arinunos ti maikapat a siglo K.P., daytoy a natulawan, mannakikompromiso a kita ti Kinakristiano isut’ nagbalin a relihion ti Estado ti Imperio a Romano.

Iti intero a pakasaritaanna, ti Kakristianuan​—nga inrepresentar ti Katoliko, Orthodox, ken dagiti Iglesia a Protestante​—intultuloyda ti nakikompromiso iti Estado, a naigamerda kadagiti politikana ken sinuportaranda dagiti pannakigubatna. Adu a napasnek a kameng ti iglesia a nakigtot iti daytoy ti awan duadua a maragsakan a makaammo nga addada Kristiano ita a mangsalsalimetmet iti takder dagidi immuna a siglo a Kristiano iti relasionda iti Estado. Daytoy ti banag a mausig iti ad-adu a detalye kadagiti sumaganad a dua nga artikulo.

[Ladawan iti panid 5]

Ni Cesar Nero, a nangiturongan ni Pedro iti suratna: “Padayawanyo ti ari”

[Credit Line]

Musei Capitolini, Roma

[Ladawan iti panid 6]

Kinaykayat ni Policarpio ti matay ngem ti agdayaw iti emperador

[Ladawan iti panid 7]

Natalna, mapagtalkan, managbayad iti buis nga umili dagiti nagkauna a Kristiano