Aniat’ Mapaspasamak iti Autoridad?

MAKITA dagiti managpanunot a tattao ti panagkasapulan iti autoridad. No awan ti aniaman a kita ti urnos maipapan iti autoridad, nalaka nga agbalin ti kagimongan ti tao a nariribuk. Gapuna, kunaen ti maysa a klasiko a pagadalan a libro a Pranses maipapan iti konstitusional a paglintegan: “Iti aniaman a grupo ti tao, masarakan ti dua a kategoria dagiti tao: dagidiay agmandar ken dagidiay agtulnog, dagidiay mangipaay kadagiti linteg ken dagidiay mangannurot, dagiti pangulo ken dagiti kameng, dagiti mangiturturay ken dagiti iturturayan. . . . Makita ti kaadda ti autoridad iti aniaman a kagimongan ti tao.”a

Nupay kasta, nagbalbaliw dagiti kababalin maipapan iti autoridad sipud idi Gubat Sangalubongan II ken nangnangruna manipud idi 1960’s. Maipapan iti dayta a panawen, dinakamat ti Pranses nga Encyclopædia Universalis ti “krisis maipapan iti isusupring iti hirarkia ken autoridad.” Saan a makapasiddaaw ti kasta a krisis kadagiti estudiante ti Biblia. Impadto ni apostol Pablo: “Laglagipem, ti maudi a panawen daytoy a lubong ket agbalin a maysa a tiempo ti riribuk! Awan ti ayaten dagiti tao no di ti bagi ken kuarta; agbalinda a napalangguad, natangsit, ken abusado; nasukir kadagiti nagannak . . . ; nakaro ti gurada, . . . awanan panagteppel ken narungsot, . . . nangato ti panagkitkitada iti bagida. Agayatda nga ad-adda kadagiti pagragsakanda ngem iti Diosda.”​—2 Timoteo 3:1-4, The Revised English Bible.

Krisis ti Autoridad

Apag-isu nga iladawan daytoy a padto ti kaaldawan ken panawentayo. Makarkarit ti autoridad iti amin a tukad​—pamilia, publiko nga eskuelaan, unibersidad, negosio, lokal ken nasional a gobierno. Ti seksual a rebolusion, napeklan a rap a musika, dagiti panagprotesta dagiti estudiante, panagwelga dagiti trabahador, panagsukir iti gobierno, ken dagiti ar-aramid a terorismo ket pagilasinan amin ti pannakarba ti panagraem iti autoridad.

Iti maysa a simposium nga inyurnos ti French Institute of Political Science idiay Paris ken ti inaldaw a pagiwarnak ti Paris a Le Monde, kinuna ni Propesor Yves Mény: “Mapataud laeng ti autoridad no daytoy ket maitunos iti linteg.” Ti maysa a rason iti agdama a krisis ti autoridad ket gapu ta adu ti agduadua iti pannakaaddat’ karbengan dagidiay adda iti poder. Kayatna a sawen, pagduaduaanda ti karbenganda nga agturay. Ipalgak ti surbey nga idi rugrugi ti 1980’s, 9 a porsiento ti populasion idiay Estados Unidos, 10 porsiento idiay Australia, 24 porsiento idiay Britania, 26 porsiento idiay Francia, ken 41 porsiento idiay India ti mangibilang a ti gobiernoda ket saan a legal.

Ti Panangbiruk ti Tao iti Lehitimo nga Autoridad

Sigun iti Biblia, idi damo ti tao ket adda iti sidong ti direkta nga autoridad ti Dios. (Genesis 1:27, 28; 2:16, 17) Ngem, idi rugrugi met laeng, kinalikaguman dagiti tao ti moral a panagwaywayas manipud iti Namarsua kadakuada. (Genesis 3:1-6) Gapu ta linaksidda ti teokrasia, wenno turay ti Dios, masapul nga agbirukda kadagiti sabali a sistema ti panangituray. (Eclesiastes 8:9) Impasdek ti dadduma ti autoridadda babaen ti puersa. Para kadakuada, ti puersa ti mangipaay kadakuada iti karbengan. Umdasen ti kinabilegda a mangipatungpal iti pagayatanda. Ngem, napanunot ti kaaduan ti panagkasapulan a mangitunos iti linteg ti karbenganda nga agturay.

Manipud idi un-unana a panawen, adu nga agtuturay ti nangaramid iti daytoy babaen ti panangikuna a didiosda wenno immawatda ti pannakabalin manipud kadagiti didios. Daytoy ti pinarparbo a kapanunotan ti “sagrado a kinaari,” a binigbig dagiti nagkauna nga agtuturay ti Mesopotamia ken dagiti Faraon ti kadaanan nga Ehipto.

Imbilang met da Alejandro a Dakkel, dagiti Hellenistiko nga ari a nangsukat kenkuana, ken adu kadagiti emperador a Romano ti bagbagida kas didios ken imbilinda pay a madaydayawda. Dagiti sistema iti sidong ti kakasta nga agtuturay ket pagaammo idi kas “dagiti kulto ti agturay,” ket panggep dagitoy a patibkeren ti autoridad ti agturay iti maysa a naglalaok a grupo ti naparmek nga ili. Ti panagkedked nga agdayaw iti agturay ket makondenar kas maysa nga aramid a maibusor iti Estado. Iti The Legacy of Rome, kastoy ti insurat ni Propesor Ernest Barker: “Ti panangbigbig iti [Romano] nga emperador kas maysa a dios, ken ti kinasungdo nga inawatna gapu iti kina-diosna, ket nabatad nga isu ti pundasion, wenno iti aniaman a pamay-an ti mamagkaykaysa, iti imperio.”

Nagtalinaed a pudno daytoy uray kalpasan a ti “Kinakristiano” ket inaramid a legal ni Emperador Constantino (nagturay idi 306-337 K.P.) ken kamaudiananna inawat ni Emperador Theodosius I (nagturay idi 379-395 K.P.) kas relihion ti Estado iti Imperio ti Roma. Napagrukbaban ti dadduma kadagiti “Kristiano” nga emperador kas didios agingga idi maikalima a siglo K.P.

“Dua a Pannakabalin,” “Dua a Kampilan”

Bayat a nagbalin ti kinapapa nga ad-adda a nabilbileg, kimmaro dagiti parikut iti nagbaetan ti Iglesia ken Estado. Gapuna, idi agngudo ti maikalima a siglo K.P., impaulog ni Papa Gelasius I ti prinsipio ti “dua a pannakabalin”: ti sagrado nga autoridad dagiti papa a kagiddan ti natan-ok a pannakabalin dagiti ari​—a dagiti ari agpaiturayda kadagiti papa. Rimmang-ay daytoy a prinsipio kamaudiananna agingga a nagbalin a doktrina ti “dua a kampilan”: “Ti naespirituan a kampilan ti iggem a mismo dagiti papa, a naitalek ti sekular a kampilan kadagiti gagangay nga agtuturay, ngem ti naud-udi masapul nga agaramat ti sekular a kampilan sigun iti bilin ti papa.” (The New Encyclopædia Britannica) Maibatay iti daytoy a doktrina, idi Edad Media, inaklon ti Iglesia Katolika ti karbengan a mangbalangat kadagiti emperador ken kadagiti ari tapno agbalin a legal ti kinaturayda, iti kasta mapagtalinaed ti kadaanan a sarsarita ti “sagrado a kinaari.”

Nupay kasta, ditay koma panunoten nga umasping daytoy iti makunkuna a nasantuan a karbengan dagiti ari, a timmanor iti kamaudianna a nairanta a mangwayawaya kadagiti politikal nga agtuturay manipud iti panagpaituray iti papa. Sigun iti teoria ti nasantuan a karbengan, ti autoridad dagiti ari nga agturay ket direkta a naggapu iti Dios, saan a babaen ti papa ti Roma. Kunaen ti New Catholic Encyclopedia: “Idi panawen a ti papa addaan iti sapasap nga espiritual ken uray iti sekular a pannakabalin kadagiti pangulo ti estado, ti ideya ti nasantuan a karbengan ti nangikabil kadagiti ari kadagiti nasional nga estado iti posision a mangikalintegan a ti autoridadda ket naggapu iti dios a kas iti autoridad ti papa.”b

Ti Makunkuna a Popular a Kinasoberano

Iti panaglabas ti panawen, nangisingasing dagiti tao iti dadduma pay a gubuayan ti autoridad. Ti maysa ket ti kinasoberano dagiti umili. Adu ti mamati a nagtaud daytoy nga ideya idiay Grecia. Nupay kasta, ti demokrasia iti nagkauna a Griego ket naannurot laeng iti sumagmamano a siudad-estado, ken uray kadagitoy dagiti laeng lallaki nga umili ti agbotos. Saan a nairaman dagiti babbai, tagabo, ken dagiti ganggannaet nga umili​—a napattapatta a mangbukel iti kagudua agingga iti uppat a kakalima ti populasion. Saan ngarud a maikuna a popular a kinasoberano!

Siasino ti nangirugi ti ideya maipapan iti kinasoberano dagiti umili? Makapasiddaaw ta inyam-ammo dayta dagiti Romano Katoliko a teologo idi Edad Media. Idi maika-13 a siglo, patien ni Thomas Aquinas a nupay agtaud iti Dios ti kinasoberano, maigalad dayta kadagiti tattao. Napaneknekan a nalatak daytoy a kapanunotan. Kunaen ti New Catholic Encyclopedia: “Daytoy a kapanunotan a dagiti umili ti gubuayan ti autoridad ket sinuportaran ti kaaduan kadagiti teologo a Katoliko idi maika-17 a siglo.”

Apay a dagiti teologo ti maysa nga iglesia a sadiay dagiti umili awan ti aniaman a timekda iti panagpili ti papa, obispo, wenno padi ket intandudoda ti ideya ti kinasoberano dagiti umili? Agsipud ta dagiti sumagmamano nga ari iti Europa ket agtultuloy a maringringgoran idi iti sidong ti autoridad ti papa. Ti teoria ti popular a kinasoberano ti nangipaay iti papa ti pannakabalin a mangikkat iti maysa nga emperador wenno ari no dayta ti kasapulan. Insurat dagiti historiador a da Will ken Ariel Durant: “Nairaman kadagiti mangitantandudo iti popular a kinasoberano dagiti adu a Jesuita, a nakakita iti daytoy a punto de vista iti maysa a pamay-an ti panangpakapuy iti naarian nga autoridad a maibusor iti autoridad ti papa. Inlawlawag ni Cardinal Bellarmine a no ti autoridad dagiti ari ket nagtaud kadagiti umili, ket no kasta adda iti sidong ti pannakabalin dagiti umili, nalawag a nababbaba dayta ngem iti autoridad dagiti papa . . . Impato ni Luis Molina, maysa nga Español a Jesuita, a dagiti umili, kas gubuayan ti sekular nga autoridad, ket addaan kalintegan​—ngem babaen ti naurnos a pamay-an​—a mangikkat iti nakillo nga ari.”

Siempre, ti papa ti mangiwardas iti “naurnos a pamay-an.” Iti panangpasingkedna iti daytoy, inadaw ti Katoliko a Pranses nga Histoire Universelle de l’Eglise Catholique ti Biographie universelle, a kunana: “Isursuro ni Bellarmine a maysa a gagangay a Katoliko a doktrina ti panangala kadagiti prinsipe ti pannakabalinda manipud iti pili dagiti umili, ket mabalin nga usaren dagiti tattao daytoy a karbengan iti laeng sidong ti impluensia ti papa.” (Kukuami ti italiko.) Iti kasta ti popular a kinasoberano nagbalin a pamay-an a mausar ti papa tapno impluensiaan ti panagpili kadagiti agturay ken, no kasapulan, mapatappuak ida. Iti di pay unay nabayag, pinalubosan dayta ti Katoliko a hirarkia nga impluensiaan dagiti botante a Katoliko kadagiti mangibagi a demokrasia.

Kadagiti moderno a demokrasia ti kinalegal ti gobierno ket naibatay iti makunkuna a “pammalubos dagiti iturayan.” Ngem, iti kinapudno, daytoy ket “pammalubos ti kaaduan,” ken gapu iti kinaawan panangisakit ti botante ken dagiti naulbod a politiko, daytoy a “kaaduan” ket masansan iti kinapudnona a bassit laeng a paset ti populasion. Ita, ti “pammalubos dagiti iturayan” ket masansan nga awan kaipapananna no di “yaanamong, wenno itutulok, dagiti iturayan.”

Ti Makunkuna a Nasional a Kinasoberano

Ti makunkuna a sagrado a kinaari nga intandudo dagiti nagkauna a papa ti nagballatek iti kinapapa idi nabalbaliwan daytoy iti nadiosan a karbengan dagiti ari. Nagballatek met iti Iglesia Katolika ti teoria ti popular a kinasoberano. Idi maika-17 ken maika-18 a siglo, dagiti sekular a pilosopo, kas kada Ingles a Thomas Hobbes ken John Locke ken ni Pranses a Jean-Jacques Rousseau, inutobda ti ideya ti popular a kinasoberano. Nangparnuayda kadagiti bersion ti teoria ti maysa a “sosial a kontrata” iti nagbaetan dagiti agtuturay ken dagiti iturayan. Naibatay dagiti prinsipioda, saan nga iti teolohia no di ket iti “natural a linteg,” ket ti kapanunotan nagbanag kadagiti ideya a makadangran unay iti Iglesia Katolika ken iti kinapapa.

Di nagbayag kalpasan ti ipapatay ni Rousseau, bimtak ti French Revolution. Dinadael daytoy a rebolusion ti dadduma nga ideya ti kinalegal, ngem nangbuangay daytoy iti baro, ti ideya ti nasional a kinasoberano. Kastoy ti kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Linaksid dagiti Pranses ti nasantuan a karbengan dagiti ari, ti kinaturay dagiti natan-ok a tattao, dagiti pribilehio ti Iglesia Katolika Romana.” Ngem, kunaen ti Britannica, a “pinagbalin ti Rebolusion ti baro nga imbension, ti nasion nga estado, a nataengan.” Kasapulan dagiti rebolusionario daytoy a baro nga “imbension.” Apay?

Agsipud ta iti sidong ti sistema nga intandudo ni Rousseau, amin nga umili addaanda ti agpapada a paset iti panagpili kadagiti agturay. Nagbunga koma daytoy iti demokrasia a naibatay iti kalintegan dagiti amin nga umili nga agbotos​—maysa a banag a di inanamongan dagiti agtuturay iti French Revolution. Ilawlawag ni Propesor Duverger: “Tapno sigurado a maliklikan daytoy a resulta, a maibilang a saan a matarigagayan, ngarud, nanipud 1789 aginggat’ 1791, nangparnuay dagiti mannakabalin a kameng ti Constituent Assembly iti teoria ti nasional a kinasoberano. Impadada dagiti umili iti ‘Nasion,’ nga imbilangda a maysa a pudno a bagi, a naiduma kadagiti paset daytoy. Ti Nasion laeng, babaen kadagiti pannakabagina, ti addaan karbengan a mangiggem iti kinasoberano . . . Nupay demokratiko iti langana, saan a talaga a demokratiko ti doktrina ti nasional a kinasoberano gapu ta mabalin nga aramaten daytoy tapno ikalintegan ti gistay aniaman a porma ti gobierno, kangrunaanna ti autokrasia.” (Kukuana ti italiko.)

Napaay Dagiti Panangikagumaan ti Tao

Ti panangakseptar iti Nasion-Estado kas legal a pagtaudan ti autoridad ket nangituggod iti nasionalismo. Kunaen ti The New Encyclopædia Britannica: “Masansan a maipagarup a daan unayen ti nasionalismo; no dadduma mapagkamalian a maibilang dayta kas permanente a pagibatayan iti sistema ti politika. Kinapudnona, maibilang dagiti rebolusion nga Americano ken Pranses kas damo a nabileg a pammaneknek iti daytoy.” Manipud idi napasamak dagidiay a rebolusion, nagwaras ti nasionalismo iti deppaar ti America, Europa, Africa, ken Asia. Naipato a nalinteg dagiti naulpit a gubat iti nagan ti nasionalismo.

Insurat ti Briton a historiador a ni Arnold Toynbee: “Ti espiritu ti Nasionalidad ket maysa a naalsem a lebadura ti baro nga arak ti Demokrasia kadagiti daan a botelia ti Tribalismo. . . . Daytoy a karkarna a panagkompromiso iti nagbaetan ti Demokrasia ken Tribalismo ket ad-adda nga epektibo iti praktikal a politika iti moderno a Lubong iti Lumaud ngem iti Demokrasia a mismo.” Saan a nakapataud iti natalna a lubong ti nasionalismo. Kinuna ni Toynbee: “Dagiti Panaggugubat iti Relihion, kalpasan ti apagbiit a pannakaisardeng, ket sinaruno dagiti Panaggugubat ti Nasionalidad; ket iti moderno a Lubong ti Lumaud, ti espiritu ti relihiuso a kinapanatiko ken ti espiritu ti nasional a kinapanatiko ket nabatad a maymaysa ken agpada a dakes a tarigagay.”

Babaen dagiti makunkuna a “sagrado a kinaari,” “nasantuan a karbengan dagiti ari,” “popular a kinasoberano,” ken “nasional a kinasoberano,” pinadas dagiti agtuturay nga aramiden a legal ti autoridadda kadagiti padada a tattao. Nupay kasta, kalpasan nga usigen ti rekord dagiti natauan nga agtuturay, saan a maliklikan ti maysa a Kristiano ti umanamong iti kapanunotan nga inyebkas ni Solomon: “Ti tao addaan pannakabalin iti sabali iti pagdaksanna.”​—Eclesiastes 8:9.

Imbes a daydayawen ti napolitikaan nga Estado, daydayawen dagiti Kristiano ti Dios ken bigbigenda nga isu ti lehitimo a gubuayan ti amin nga autoridad. Umanamongda ken salmista David a nagkuna: “Kukuam, Yahweh, ti kinadakkel, ti pannakabalin, ti kinadayag, ti kaatiddog dagiti al-aldaw ken gloria, kukuam ti amin nga adda iti langit ken iti daga. Kukuam ti kinasoberano, Yahweh; maitan-okka, kangatuan iti amin.” (1 Cronicas 29:11, The New Jerusalem Bible) Nupay kasta, gapu iti panagraemda iti Dios, ipakpakitada ti umno a panagraem iti autoridad agpadpada dagiti sekular ken espiritual a tay-ak. Usigen ti dua a sumaganad nga artikulo no kasano ken apay a maaramidanda daytoy a siraragsak.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 15]

Binigbig ti Iglesia Katolika ti autoridad a mangbalangat kadagiti emperador ken ar-ari

[Credit Line]

Ti pannakakonsagrar ni Carlomagno: Bibliothéque Nationale, Paris