Nagkaykaysa iti Naan-anay a Singgalut ti Ayat
‘Situtunos a mapagsisinggalutkayo iti ayat.’—COLOSAS 2:2.
1, 2. Ania a mamagsisina nga impluensia ti adda nangruna kadagitoy a tiempo?
DUMNGEGKAYO! Agal-allangogan sadi langit ti maysa a natbag a timek a kunkunana: “Asi pay ti daga ken ti baybay, agsipud ta ti Diablo immulog kadakayo, nga addaan iti dakkel nga unget, yantangay ammona nga ababan ti periodo ti tiempona.” (Apocalipsis 12:12) Iti panaglabas ti tunggal tawen, ad-adda a makapakullayaw dayta a mensahe kadagiti agnaed iti daga.
2 Nabayagen a pagaammo ti dakkel a kabusor ni Jehova kas bumusbusor (Satanas) ken manangpardaya (Diablo). Ngem adda sabali pay a nakabutbuteng nga akem ita daytoy a manangallilaw—nagbalin a maysa a makapungtot a dios! Apay? Agsipud ta isut’ pinaksiat sadi langit ni Miguel ken dagiti anghelna iti gubat a nangrugi sadi langit idi 1914. (Apocalipsis 12:7-9) Ammo ti Diablo a bassit laengen ti tiempona a mangipaneknek iti karitna a mapagtallikudna amin a tattao iti panagdaydayawda iti Dios. (Job 1:11; 2:4, 5) Gapu ta awan ti mabalinna a paglisian, mayarig [ni Satanas] ken dagiti demoniona iti umarimbangaw a pangen ti alimbubuyog a makapungtot iti nariribuk a sangatauan.—Isaias 57:20.
3. Aniat’ epekto ti kinadakes ni Satanas iti tiempotayo?
3 Dagitoy a pasamak, a di makita ti tao, ti makailawlawag no apay a simmalog ti moralidad ti kaaduan iti sangatauan itatta. Ilawlawagda met no apay a marigatan dagiti tao a mamagkaykaysa kadagiti nasinasina a nasion a di agkakatunosan. Sidadawel nga agririnnaut dagiti tattao a naggapu iti nadumaduma a tribu ken etniko a grupo, a nagbanag iti pannakapukaw ti pagtaengan ken pannakaiwaraswaras ti riniwriw a tattao. Di pakasdaawan a kumarkaro ti kinakillo iti kasta unay! Kas impadto ni Jesus, ‘lumamlamiis ti ayat ti kaaduan a tattao.’ Kadagitoy nga aldaw, gagangayen ti di panagtutunos ken kinaawan ayat iti nariribuk a sangatauan iti uray sadinoman.—Mateo 24:12.
4. Apay a nangnangruna nga agpegpeggad ti ili ti Dios?
4 Gapu iti kasasaad ti lubong, dakdakkel ita ti kaipapanan ti kararag ni Jesus maipaay kadagiti pasurotna: “Kiddawek kenka, a dika ikkaten ida iti lubong, no di ket aywanam ida gapu iti daydiay nadangkes. Saanda a paset ti lubong, a kas kaniak a saan a paset ti lubong.” (Juan 17:15, 16) Kadagitoy a tiempo, dagidiay “mangtungtungpal kadagiti bilin ti Dios ken addaan iti trabaho a panangsaksi ken Jesus” ti kangrunaan a pangidasdas-alan “daydiay nadangkes” iti pungtotna. (Apocalipsis 12:17) No saan a gapu iti nasiput ken naayat a panangaywan ni Jehova, natalipupos koman dagiti matalek a Saksina. Agpannuray ti biagtayo iti panangaprobetsartayo iti amin a probision ti Dios maipaay iti kinatalged ken pagimbagantayo iti naespirituan. Ramanen dayta ti panangikagumaantayo a makitunos iti panagtignay ti pannakabalinna babaen ken Kristo, kas indagadag ti apostol idiay Colosas 1:29.
5, 6. Kasanot’ panagrikna ni apostol Pablo maipapan kadagiti Kristiano a taga-Colosas, ket apay a maikanatad ti tema ti teksto para iti 1995?
5 Nupay mabalin a pulos a di nakita ni Pablo dagiti kakabsatna idiay Colosas iti rupanrupa, ay-ayatenna ida. Kinunana kadakuada: “Kayatko a maawatanyo no kasano kakaro ti panagdandanagko gapu kadakayo.” (Colosas 2:1, The New Testament in Modern English, ni J. B. Phillips) Yantangay saan a paset ti lubong dagiti pasurot ni Jesus, kanayon a padpadasen “daydiay nadangkes” a dadaelen ti panagkaykaysa dagiti kakabsat babaen ti panangimulana kadakuada iti espiritu ti lubong. Impasimudaag ti damag nga indanon ni Epafras manipud Colosas a mapaspasamak idin daytoy.
6 Mabalin a gupgopen ti maysa kadagiti kangrunaan a pakaseknan ni Pablo kadagiti kakabsatna a Kristiano kadagitoy a sasao: ‘Situtunos a mapagsisinggalutkayo iti ayat.’ Addaan dagiti saona iti naisangsangayan a kaipapanan kadagitoy a tiempo, iti maysa a lubong a napno iti di panagtutunos ken kinaawan ayat. No ipapusotayo ti balakad ni Pablo, matagiragsaktayo ti panangaywan ni Jehova. Mariknatay met ti bileg ti espirituna iti biagtayo, a tumulong kadatayo a mangsaranget iti impluensia ti lubong. Anian a nainsiriban daytoy a balakad! Gapuna, ti Colosas 2:2 isut’ tema ti tekstotayo iti 1995.
7. Ania a panagtutunos ti rumbeng a makita kadagiti pudno a Kristiano?
7 Iti immun-una a suratna kadagiti taga-Corinto, inaramat ti apostol ti bagi ti tao kas ilustrasion. Insuratna nga “awan koma ti panaglalasin” iti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano no di ket “dagiti kamkamengna addaanda koma iti isu met laeng a panangisakit iti maysa ken maysa.” (1 Corinto 12:12, 24, 25) Anian a nagsayaat nga ilustrasion! Dagiti saka ken imatayo ket agpannurayda iti maysa ken maysa, a tunggal maysa naisilpo iti natda a paset ti bagitayo. Pudno met dayta iti sangalubongan a timpuyogtayo kas agkakabsat, a buklen dagiti napulotan ken dagiti riniwriw a mangnamnama nga agbiag iti paraiso a daga. Nasken a ditay isinsina ti bagitayo kadagiti padatayo a Kristiano ken agbukbukod! Agtigtignay babaen ken Kristo Jesus, sibubuslon nga agayus kadatayo ti espiritu ti Dios babaen ti pannakitimpuyogtayo kadagiti kakabsattayo.
Nainaig ti Panagtutunos iti Pannakaammo
8, 9. (a) Aniat’ makatulong kadatayo a mangparang-ay iti panagtutunos iti kongregasion? (b) Kasanot’ pannakagun-odyo iti pannakaammo maipapan ken Kristo?
8 Ti panagtutunos dagiti Kristiano ket nainaig iti pannakaammo, nangruna ti maipapan ken Kristo. Dayta ti maysa kadagiti kangrunaan a punto ni Pablo. Insurat ni Pablo a dagiti Kristiano “situtunos a mapagsisinggalutda [koma] iti ayat ken maipaay iti isuamin a kinabaknang ti naan-anay a pammasiguro ti pannakaawatda, maipaay iti umiso a pannakaammo iti sagrado a palimed ti Dios, awan sabali, ni Kristo.” (Colosas 2:2) Makagunggun-odtay iti pannakaammo—iti impormasion—manipud idi rinugiantay ti agadal iti Sao ti Dios. Kas paset ti pananggun-od iti pannakaawat no kasano a nainaig ti adu kadagitoy nga impormasion iti panggep ti Dios, makitatayo ti nagpateg nga akem ni Jesus. “Siaannad a naitalimeng kenkuana dagiti isuamin a gameng ti sirib ken pannakaammo.”—Colosas 2:3.
9 Kasta met kadi ti panagriknayo maipapan ken Jesus ken iti akemna iti panggep ti Dios? Adu iti Kakristianuan ti madadaan a mangdakamat ken Jesus, nga ibagbagada nga isut’ inawatdan ken naisalakandan. Ngem talaga kadi nga am-ammoda? Saan, ta patien ti kaaduan ti di nainkasuratan a doktrina ti Trinidad. Saan laeng nga ammoyo ti kinapudno maipapan itoy a banag no di ket nalabit adut’ ammoyo maipapan iti imbagbaga ken inar-aramid ni Jesus. Riniwriw ti natulongan iti daytoy babaen ti panagadalda iti libro a Ti Katan-okan a Tao a Nagbiag Pay Laeng a naglaon iti adu nga impormasion. Kaskasdi, nasken nga itultuloytay a paunegen ti pannakaammotayo ken Jesus ken iti daldalanna.
10. Kasanotay a magun-odan ti naitalimeng a pannakaammo?
10 Ti sasao a “siaannad a naitalimeng [ken ni Jesus] dagiti isuamin a gameng ti sirib ken pannakaammo” dina kaipapanan a ditay matukod ti kasta a pannakaammo. Ngem ketdi, mayarig dayta iti minas a nalaka a masarakan. Di kasapulan nga agbiroktayo iti aglawlaw ti nalawa a disso a pampanunotentayo no sadinot’ pangrugiantayo nga agkali. Ammotayon—ti pudno a pannakaammo mangrugi iti ipalgak ti Biblia maipapan ken Jesu-Kristo. Bayat nga umun-uneg ti pannakaawattayo iti akem ni Jesus iti pannakatungpal ti panggep ni Jehova, magun-odtayo ti gameng ti pudno a sirib ken umiso a pannakaammo. Ti kasapulantayo ngarud isu ti naun-uneg a panangkali, panangaon iti ad-adu pay a gameng wenno agkakapateg a banag a magun-odan iti daytoy a gubuayan a nagkaliantayon.—Proverbio 2:1-5.
11. Kasanotay a maparang-ay ti pannakaammo ken siribtayo babaen ti panangut-utob ken Jesus? (Iladawanyo, nga aramatenyo ti panangbuggo ni Jesus iti saka dagiti adalanna, wenno dadduma pay a pagarigan.)
11 Kas pagarigan, mabalin nga ammotayo a binugguan ni Jesus ti saka dagiti apostolna. (Juan 13:1-20) Nupay kasta, inut-utobtay kadin ti leksion nga isursurona idi ken ti kababalin nga imparangarangna? No aramidentay dayta, makaaontayo iti gameng ti sirib a makatulong kadatayo—wen, manggutugot kadatayo—a mangbalbaliw iti pannakilangentayo iti maysa a kabsat a lalaki wenno babai a nabayagen a karurodtay ti kababalinna. Wenno no naikkantay iti annongen a ditay kayat, mabalin nga agbaliw ti kababalintayo apaman a maawatantayo ti naan-anay a kaipapanan ti Juan 13:14, 15. Kasta ti panangapektar ti pannakaammo ken sirib kadatayo. Aniat’ mabalin nga epektona kadagiti dadduma no ad-adda a tuladentay ti ulidan ni Kristo maitunos iti rimmang-ay a pannakaammotayo kenkuana? Nalabit nga ‘ad-adda a situtunos a mapagsisinggalut [ti arban] iti ayat.’a
Ti Pakasingaan Madadaelna ti Panagtutunos
12. Maipapan iti ania a pannakaammo a nasken nga agannadtayo?
12 No palakaen ti umiso a pannakaammo ti ‘situtunos a panagsisinggaluttayo iti ayat,’ ania a kasasaad ti patauden ti “siuulbod a naawagan ‘pannakaammo’”? Ti kasunganina—panagsusupiat, panagririri, ken isisina iti pammati. Isu a masapul nga agannadtayo iti kasta nga ulbod a pannakaammo, kas impakdaar ni Pablo ken ni Timoteo. (1 Timoteo 6:20, 21) Insurat pay ni Pablo: “Kunkunaek daytoy tapno awan koma ti asinoman a tao a mangallilaw kadakayo babaen kadagiti makaguyugoy nga argumento. Agaluadkayo: amangan no adda asinoman a mangkayawto kadakayo kas naanupanna babaen iti pilosopia ken awan kapapay-anna a panangallilaw maitunos iti tradision dagiti tattao, maitunos kadagiti pagdamdamuan a bambanag ti lubong ket saan a maitunos ken Kristo.”—Colosas 2:4, 8.
13, 14. (a) Apay nga agpegpeggad idi dagiti kakabsat idiay Colosas no maipanggep iti pannakaammo? (b) Apay a mabalin nga ipagarup dagiti dadduma itatta nga awanda iti kasta a napeggad a kasasaad?
13 Nalikmut idi dagiti Kristiano idiay Colosas iti makaallilaw nga impluensia ti, iti kinaagpaysona, siuulbod a naawagan pannakaammo. Adu a tattao idiay Colosas ken iti kabangibangna ti addaan dakkel a panagraem kadagiti Griego a pilosopia. Kayat met idi dagiti pasurot ti Judaismo a salimetmetan dagiti Kristiano ti Linteg Mosaiko, kas dagiti piesta ken annuroten maipapan kadagiti taraon. (Colosas 2:11, 16, 17) Saan a sinupiat ni Pablo ti pananggun-od dagiti kakabsatna iti pudno a pannakaammo, ngem nasken nga agannadda di la ket ta adda mangallilaw kadakuada, a mangaramat kadagiti makaguyugoy nga argumento tapno makumbinsirda a mangawat iti natauan laeng a panangmatmat iti biag ken panagtigtignay. Maawatanyo a no ipalubos ti dadduma iti kongregasion nga iwanwan ti kakasta a di nainkasuratan a kapanunotan ken panangmatmat iti biag ti panagpampanunot ken pangngeddengda, madadael ti panagtutunos ken ayat iti nagbabaetan dagiti kameng ti kongregasion.
14 ‘Wen,’ mabalin a panunotenyo, ‘makitak ti peggad a nakaipasanguan dagiti taga-Colosas, ngem saanak nga agpeggad a maimpluensiaan kadagiti Griego a kapanunotan, kas iti di matay a kararua wenno iti nagkatlo a dios; awan met ti makitak a peggad a maallukoyak kadagiti pinapagano a nasantuan nga aldaw ti ulbod a relihion a nakaruk-atak.’ Nasayaat dayta. Nasayaat ti maaddaan iti natibker a pammati maipapan iti kinatan-ok ti simple a kinapudno a naipalgak babaen ken Jesus ken masarakan iti Kasuratan. Nupay kasta, mabalin ngata a mangipasango iti peggad kadatayo dagiti dadduma a pilosopia wenno natauan a kapanunotan a nasaknap kadagitoy a tiempo?
15, 16. Ania a panangmatmat iti biag ti mabalin a mangapektar iti panagpampanunot ti maysa a Kristiano?
15 Nabayagen nga agraraira ti maysa kadagiti kasta a kababalin: “Ayanna ngarud ti naikari a yaayna? Natayen dagiti ammami, ngem kanayon nga isu met latta ti kasasaad ti amin.” (2 Pedro 3:4, The New English Bible) Mabalin a yebkas dayta a karirikna iti sabali a sasao, ngem isu met la nga isu ti kababalin nga ipamatmatna. Kas pagarigan, mabalin nga irason ti maysa, ‘Idi damok a maammuan ti kinapudno adun a dekada ti napalabas, “nakaas-asideg kano [idin ti panungpalan].” Ngem awan pay met, ket siasino ti makaammo iti yaayna?’ Pudno, awan ti tao a makaammo no kaano a dumteng ti panungpalan. Nupay kasta, imutektekanyo ti kababalin nga indagadag ni Jesus: “Agtultuloykayo a kumitkita, agtultuloykayo a siririing, ta dikay ammo no kaano ti naituding a tiempo.”—Marcos 13:32, 33.
16 Anian a nagpeggad ti panangsurot iti kapanunotan a, tangay ditay ammo no kaano a dumteng ti panungpalan, rumbeng nga agplanotayo para iti nasaliwanwan ken “normal” a panagbiag! Maanninaw dayta a kababalin iti panagrasrason a, ‘Nasayaat ketdi no mangaramidak kadagiti addang a mangipalubos kaniak (wenno kadagiti annakko) a maaddaan iti nangato a karera a dakkel ti masapulan ken mangpanam-ay iti panagbiagko. Siempre, tumabunoak kadagiti Nakristianuan a gimong ken makiraman iti trabaho a panangasaba, ngem awan ti panggapuak nga umagawa wenno mangaramid iti dakkel a panagsakripisio.’—Mateo 24:38-42.
17, 18. Ania a panangmatmat ti indagadag ni Jesus ken dagiti apostol a maadda koma kadatayo?
17 Nupay kasta, di mailibak nga imbalakad ni Jesus ken dagiti apostolna nga agbiagtay koma a sipapanunot iti kinaganat ti pannakaikaskasaba ti naimbag a damag, nga umagawatayo ken madadaan nga agsakripisio. Insurat ni Pablo: “Daytoy kunaek, kakabsat, ti tiempo a nabati ket napaababa. Manipud ita dagidiay addaan iti assawa a babbai agbalinda koma a kasla awanan, . . . ken dagidiay gumatang kas kadagidiay di agtagtagikua, ket dagidiay mangus-usar iti lubong kas kadagidiay di mangus-usar a naan-anay iti dayta; ta ti buya daytoy a lubong agbaliwbaliw.”—1 Corinto 7:29-31; Lucas 13:23, 24; Filipos 3:13-15; Colosas 1:29; 1 Timoteo 4:10; 2 Timoteo 2:4; Apocalipsis 22:20.
18 Imbes nga isingasingna a pagbalinentay a kalat ti nanam-ay a panagbiag, napaltiingan nga insurat ni Pablo: “Awan ti inyegtayo iti lubong, ket ditay met mabalin ti mangitugot iti aniaman a banag. Gapuna, no adda pagtaraon ken pagkawestayo, mapnektayon kadagitoy a bambanag. . . . Makirupakka iti nasayaat a dangadang iti pammati, petpetam a sititibker ti agnanayon a biag a maipaay iti dayta naayabanka ken indiayam ti nasayaat a publiko a panangideklara iti sanguanan dagiti adu a saksi.”—1 Timoteo 6:7-12.
19. Kasano a maapektaran ti kongregasion no awaten dagidiay kameng daytoy ti panangmatmat iti biag nga imparegta ni Jesus?
19 No ti maysa a kongregasion ket buklen dagiti naregta a Kristiano a mangikagkagumaan a ‘mangidiaya ti nasayaat a publiko a deklarasion,’ gagangay laeng nga agbanag dayta iti panagtutunos. Saanda a tumulok iti kababalin nga, ‘Addaanka iti adu a naimbag a bambanag a naidulin maipaay iti adu a tawen; aginanaka, manganka, uminumka, agragsakka.’ (Lucas 12:19) Nagkaykaysada ketdi iti isu met laeng a panagregget, a madadaanda nga agsakripisio a mangaramid iti amin a kabaelanda a makiraman iti daytoy a trabaho a dinton maulit.—Idiligyo ti Filipos 1:27, 28.
Agannad Kadagiti Makaguyugoy nga Argumento
20. Iti ania a sabali pay a benneg a mabalin a maallilaw dagiti Kristiano?
20 Siempre, adda dadduma pay a pamay-an a dagiti Kristiano mabalin a ‘maallilawda babaen kadagiti makaguyugoy nga argumento’ wenno awan kapapay-anna a panangallilaw a mangsinga iti ‘situtunos a panagsisinggaluttayo iti ayat.’ Nagsurat ti opisina ti Watch Tower Society idiay Alemania: “Nangituggod ti maysa a kasasaad iti panagsusupiat iti nagbabaetan dagiti agibumbunannag ken uray dagiti panglakayen a di agkakatunosan maipapan kadagiti kita ti panangagas nga impakat ti maysa a kabsat.” Innayonda: “Gapu iti kinaruay dagiti maar-aramat a pamay-an ken kaadu ti pasiente, nagbalin daytoy a kontrobersial ket, no adda pakainaigan dagiti pamay-an ti panangagas iti espiritismo, mabalin a napeggad.”—Efeso 6:12.
21. Kasano a mabalin a mapukaw ti maysa a Kristiano ti umiso a panangmatmat ita?
21 Kayat dagiti Kristiano ti agtalinaed a sibibiag ken nasalun-at tapno makapagdaydayawda iti Dios. Nupay kasta, iti daytoy a sistema lumakay ken agsakittayo gapu iti kinaimperpekto. Imbes nga ipaganetget dagiti isyu maipanggep iti salun-at, rumbeng nga ipamaysatay [ti panunottayo] iti napaypayso a solusion, para kadatayo ken kadagiti sabsabali. (1 Timoteo 4:16) Ni Kristo ti nakaisentruan dayta a solusion, no kasano nga isu ti nakaisentruan ti balakad ni Pablo kadagiti taga-Colosas. Ngem laglagipenyo, impakita ni Pablo a mabalin nga adda dagiti umasideg a mangidatag “[ka]dagiti makaguyugoy nga argumento” a mangibaw-ing ti panunottayo manipud ken Kristo, nalabit tapno iturongdatayo kadagiti pamay-an ti panangsukimat iti sakit, panangagas, wenno dieta.—Colosas 2:2-4.
22. Ania a natimbeng a kababalin ti rumbeng a maadda kadatayo maipanggep iti nakaad-adu a pamay-an ti panangsukimat iti sakit ken panangagas?
22 Malaylayus dagiti tattao iti intero a lubong kadagiti anunsio ken pammatalged maipapan iti amin a kita ti panangagas ken pamay-an ti panangsukimat iti sakit. Sisasaknap a maus-usar ken maawat ti sumagmamano kadagitoy; sisasaknap a mababbabalaw wenno mapagduaduaan ti dadduma.b Adda iti tunggal maysa a mangikeddeng no aniat’ aramidenna maipanggep iti salun-atna. Ngem dagidiay mangipangag iti balakad ni Pablo a masarakan idiay Colosas 2:4, 8 masaluadanda manipud pannakaallilaw kadagiti “makaguyugoy nga argumento” wenno “awan kapapay-anna a panangallilaw” a mangyaw-awan kadagiti adu a, gaput’ kaawan namnamada iti Pagarian, makasapul unay iti pannakabang-ar. Uray pay no kapkapnekan ti maysa a Kristiano a kasla nasayaat para kenkuana ti maysa a kita ti panangagas, di rumbeng nga itandudona daytoy kadagiti kakabsatna a Kristiano, ta mangiturong dayta iti panagdidinniskutir ken panagsusupiat. Iti kasta maiparangarangna a dakkel ti panagraemna iti kinapateg ti panagtutunos iti kongregasion.
23. Apay nga addaantay iti naisangsangayan a panggapuan nga agrag-o?
23 Impaganetget ni Pablo a ti panagtutunos dagiti Kristiano ket maysa a gubuayan ti pudpudno a rag-o. Idi kaaldawanna, awan duadua a basbassit ti bilang dagiti kongregasion ngem kadagitoy a tiempo. Kaskasdi, insuratna kadagiti taga-Colosas: “Nupay awanak iti lasag, kaskasdi addaak kadakayo iti espiritu, a sirarag-o ken sikikita iti nasayaat nga urnosyo ken iti kinatibker ti pammatiyo ken Kristo.” (Colosas 2:5; kitaenyo met ti Colosas 3:14.) Addaantay iti dakdakkel a panggapuan nga agrag-o! Makitkitatay ti napaypayso a pammaneknek ti panagtutunos, nasayaat nga urnos, ken kinatibker iti pammati iti kongregasiontayo, a mangyanninaw iti kadawyan a kasasaad dagiti tattao ti Dios iti intero a daga. Isu nga iti ababa a natda a tiempo iti agdama a sistema, determinado koma ti tunggal maysa kadatayo a ‘situtunos a mapagsisinggalut iti ayat.’
[Dagiti Footnote]
a Nupay nakaad-adu dagiti salaysay a pakasursuruantayo, manipud kadagiti sumaganad a pagarigan, kitaenyo no aniat’ personal a masursuroyo maipapan ken Jesus a makatulong iti panagtutunos iti kongregasionyo: Mateo 12:1-8; Lucas 2:51, 52; 9:51-55; 10:20; Hebreo 10:5-9.
b Kitaenyo Ti Pagwanawanan a Disiembre 15, 1982, pinanid 17-26.
Tinandaananyo Kadi?
◻ Ania ti teksto iti tawen 1995 para kadagiti Saksi ni Jehova?
◻ Apay a rumbeng a situtunos a mapagsisinggalut iti ayat dagiti Kristiano a taga-Colosas, ket apay a kastatay met koma itatta?
◻ Ania a makaallilaw a panangmatmat iti biag ti nangnangruna a pagannadan ita dagiti Kristiano?
◻ Apay a rumbeng a naalibtak dagiti Kristiano a mangliklik iti panangallilaw dagiti makaguyugoy nga argumento maipanggep iti salun-at ken pamay-an ti panangsukimat iti sakit?
[Dagiti Ladawan iti panid 17]
Naisentro kadi iti kaadda ni Jesus dagiti planoyo iti masanguanan?