Ti Panagpatingga ti Guranggura iti Sangalubongan

AGARUP dua ribu a tawenen ti napalabas, adda maysa a bassit a grupo a biktima idi ti guranggura. Inlawlawag ni Tertullian ti agsaksaknap a kababalin dagiti Romano kadagiti immuna a Kristiano: “No awan tudo nga ited ti langit, no adda ginggined, no adda bisin wenno angol, madagdagus a ti ikkis ket, ‘Ipakan dagiti Kristiano kadagiti leon!’”

Iti laksid ti pannakagurgurada, nagkedkedan dagiti immuna a Kristiano ti sulisog nga ibales ti kinaawan hustisia. Iti nalatak a Sermonna iti Bantay, kinuna ni Jesu-Kristo: “Nangngegyo a naikuna, ‘Masapul nga ayatem ti kaarrubam ket guraem ti kabusormo.’ Nupay kasta, kunak kadakayo: Itultuloyyo nga ayaten dagiti kabusoryo ket ikararaganyo dagidiay mangidaddadanes kadakayo.”​—Mateo 5:43, 44.

Ti oral a tradision dagiti Judio ti nangipapati a ti ‘pananggura iti kabusor’ isut’ umiso a banag nga aramiden. Nupay kasta, kinuna ni Jesus a masapul nga ayatentayo ti kabusortayo, saan laeng a ti gayyemtayo. Narigat daytoy ngem posible. Ti panagayat iti kabusor dina kayat a sawen nga anamongan amin dagiti pamay-an wenno aramidna. Ti Griego a sao a masarakan iti salaysay ni Mateo ket naadaw manipud a·gaʹpe, a mangiladladawan iti ayat nga agtigtignay a maitunos iti prinsipio. Ti tao a mangiparparangarang iti a·gaʹpe, ayat nga addaan prinsipio, aramidenna ti naimbag uray iti maysa a kabusor a gumurgura ken mangtartrato kenkuana iti di umiso. Apay? Gapu ta daytoy ti pamay-an a panangtulad ken Kristo, ken isu daytoy ti pamay-an a mangparmek iti guranggura. Kinuna ti maysa a Griego nga eskolar: “Ti [a·gaʹpe] tulongannatay a mangparmek iti gagangay a panagannayastayo nga agpungtot ken agsakit ti nakem.” Ngem epektibo aya daytoy iti agdama a lubong a napnuan-gura?

Nabatad, saan nga amin nga agak-aklon a Kristianoda ket naballigi a mangsurot iti ulidan ni Kristo. Dagiti nabiit pay a kinadamsak idiay Rwanda ket insayangkat dagiti etniko a grupo, nga adu kadagiti kamengna ti agkunkuna a Kristianoda. Ni Pilar Díez Espelosín, maysa a Romano Katoliko a madre a nagtrabaho idiay Rwanda iti 20 a tawen, insalaysayna ti maysa a mangipalgak a pasamak. Immasideg ti maysa a lalaki iti simbaanna a nakaiggem iti maysa a gayang a nakadidillaw nga inar-aramatna. Nagsaludsod ti madre kenkuana: “Apay nga agdakdakiwaska a mangpapatay kadagiti tattao? Saanmo kadi a mapanunot ti maipapan ken Kristo?” Kinunana nga isut’ sipapanunot ket simrek iti simbaan, nagparintumeng, ken sipapasnek a nag-Rosario. Ngem idi nalpasnan, isut’ pimmanaw tapno ituloyna ti mangpapatay. “Ipakita dayta a saan a siuumiso ti panangisuromi iti ebanghelio,” inamin ti madre. Nupay kasta, dagiti kasta a pannakapaay dina kayat a sawen a nakapuy ti mensahe ni Jesus. Ti guranggura ket maparmek dagidiay mangalagad iti pudno a Kinakristiano.

Panangparmek iti Guranggura iti Kampo Konsentrasion

Ni Max Liebster ket nayanak a Judio a nagbiag kabayatan ti Holocaust. Nupay ti birngasna kaipapananna ti “inay-ayat,” nakitana ti nakaro a guranggura. Iladawanna ti nasursurona iti Nazi nga Alemania maipapan iti ayat ken gura.

“Napadakkelak iti asideg ti Mannheim, Alemania, kabayatan ti 1930’s. Kinuna ni Hitler nga amin a Judio ket nabaknang a mananggundaway a mangparparigat kadagiti tattao nga Aleman. Ngem iti kinapudnona, ni tatang ket maysa laeng a nanumo a sapatero. Nupay kasta, gapu iti impluensia ti Nazi a propaganda, rinugiandakami nga inrurumen dagiti kaarruba. Idi tin-edyerak pay, maysa a pumurok ti nangipilit a nangipulagid iti dara ti baboy iti mugingko. Daytoy nakaro a pananginsulto ket maysa laeng a pakpakauna kadagiti mapasamak iti masanguanan. Idi 1939, tiniliwdak dagiti Gestapo ket kinompiskarda amin nga alikamek.

“Manipud idi Enero 1940 agingga idi Mayo 1945, inkarigatak ti makalasat iti lima a nagduduma a kampo konsentrasion: Sachsenhausen, Neuengamme, Auschwitz, Buna, ken Buchenwald. Ni tatang, a naipan met idiay Sachsenhausen, natay kabayatan ti nakaam-amak a kalam-ek ti 1940. Binagkatko a mismo ti bangkayna nga impan iti krematorio, nga adda sadiay dagiti nabunton a bangkay nga agur-uray a mapuoran. Iti pakadagupanna, walo iti pamiliak ti natay kadagiti kampo.

“Kadagiti balud, ad-adda a kabusorda dagiti kapos ngem kadagiti guardia nga SS. Ti kapos isuda dagiti balud a nakikappon kadagiti SS isu a tinagiragsakda dagiti naisangsangayan a pabor. Nadutokanda a mangaywan iti pannakaiwaras ti taraon, ken naipaannong met kadakuada ti siraranggas a panangsaplit kadagiti sabsabali a balud. Masansan a nagtignayda a di nainkalintegan ken nalabes ti kinauyongda. Addaanak koma iti nawadwad a rason a manggura agpadpada kadagiti SS ken kapos, ngem kabayatan ti pannakaibaludko, naadalko a nabilbileg ti ayat ngem ti gura.

“Ti kinabileg dagiti balud a Saksi ni Jehova ti nangkumbinsir kaniak a ti pammatida ket naibatay iti Kasuratan​—ket nagbalinak a Saksi a mismo. Indagadag ni Ernst Wauer, maysa a Saksi a naam-ammok iti kampo konsentrasion ti Neuengamme, a patanorek ti panagpampanunot ni Kristo. Kuna ti Biblia nga ‘idi narabrabngis, dina sinubadan iti panangrabngis. Idi agsagsagaba, di nagipangta, no di ket intultuloyna nga intalek ti bagina iti daydiay mangukom a sililinteg.’ (1 Pedro 2:23) Inkagumaak nga aramiden ti isu met laeng, nga ipabiangko ti panagibales kadagiti ima ti Dios, nga isu ti Ukom ti isuamin.

“Dagiti tawen a binusbosko kadagiti kampo insuronak a dagiti tattao masansan nga agaramidda kadagiti dakes a banag gapu iti kinaignorante. Uray dagiti SS a guardia saanda a dakes amin​—adda maysa a nangispal iti biagko. Naminsan, nagsagabaak iti nakaro a panagibleng ket agkakapsutak unay idin a magna manipud iti pagtrabahuak nga agturong iti kampo. Naipanak koma idin iti gas oven ti Auschwitz iti kabigatanna, ngem nakibiang a maipaay kaniak ti maysa a guardia nga SS, a naggapu iti isu met laeng a rehion ti Alemania a naggapuak. Inyurnosna ti panagtrabahok iti panganan dagiti SS, a sadiay mabalinko bassit ti aginana agingga a nakaungarak. Maysa nga aldaw, impudnona kaniak: ‘Max, mariknak a kasla agbibiaheak iti maysa a tren a nakapegpegges ket saanen a mapasardeng. No tumapuakak, matayak. No agtalinaedak, maidungparak!’

“Kasapulan dagitoy a tattao ti ayat a kas met kaniak. Kinapudnona, ti ayat ken asi, a buyogen ti pammatik iti Dios, isut’ nakatulong kaniak a nangsaranget a sibaballigi kadagiti nakalkaldaang a kasasaad ken ti inaldaw a pangta ti pannakapapatay. Saanko a kunaen a nakalasatak a saan a pulos a nadangranan, ngem babassit dagiti emosional a piglatko.”

Ti kinamanagayat ken kinamanangngaasi nga ipakpakita pay laeng ni Max, 50 a tawenen ti napalabas, isut’ nabatad a pammaneknek iti kinapudno dagiti saona. Saan a karkarna ti kasasaad ni Max. Isut’ addaan iti nabileg a rason a mangparmek iti gura​—kayatna a tuladen ni Kristo. Kasta met laeng ti inaramid dagiti sabsabali a ti biagda ket inwanwan ti Kasuratan. Inlawlawag ni Simone, maysa kadagiti Saksi ni Jehova manipud Francia, no kasano a nasursurona ti pudpudno a kaipapanan ti awan agumna nga ayat.

“Insuro kaniak ni nanangko nga Emma, a nagbalin a maysa a Saksi sakbay la unay ti maikadua a gubat sangalubongan, a masansan nga agaramid dagiti tattao iti dakes a bambanag gapu iti kinaignoranteda. Inlawlawagna a no guraenmi ida a kas ti pananggurada kadakami, saankami a pudno a Kristiano, yantangay kinuna ni Jesus a rumbeng nga ayatentay dagiti kabusortayo ken ikararagantay dagidiay mangidaddadanes kadatayo.​—Mateo 5:44.

“Malagipko ti nakaro unay a kasasaad a nangsuot iti kinabileg daytoy a kombiksion. Kabayatan ti panangsakup ti Nazi iti Francia, nagsagaba iti nakaro ni Nanang gapu iti maysa a kaarruba[mi] iti apartment. Impulongna ni Nanang iti Gestapo, ket kas banagna, binusbos ni nanang ti dua a tawen kadagiti kampo konsentrasion dagiti Aleman, a dandanina nakatayan. Kalpasan ti gubat, kayat ti polisia ti Francia a pirmaan ni Nanang ti maysa a papeles a mangidardarum iti daytoy a babai kas maysa a kakumplot dagiti Aleman. Ngem nagkitakit ni nanang, a kunana a ti ‘Dios isut’ Ukom ken ti Mananggunggona iti naimbag ken dakes.’ Sumagmamano a tawen kalpasanna, nagsakit daytoy a kaarruba iti makapapatay a kanser. Imbes a maragsakan gapu iti dakes a kasasaadna, nangbusbos ni nanang iti adu nga oras a namagbalin kadagiti maudi a bulan ti panagbiagna a komportable aginggat’ mabalin. Diakto pulos malipatan daytoy a panangparmek ti ayat iti gura.”

Dagitoy dua a pagarigan ipakitada ti bileg ti ayat nga addaan prinsipio no maipasango iti kinaawan hustisia. Nupay kasta, kuna a mismo ti Biblia nga adda “panawen ti panagayat ken panawen ti pananggura.” (Eclesiastes 3:1, 8) Kasano a mapasamak dayta?

Panawen ti Pananggura

Saan a kondenaren ti Dios amin a pananggura. Maipapan ken Jesu-Kristo, kuna ti Biblia: “Inayatmo ti kinalinteg, ket ginuram ti kinakillo.” (Hebreo 1:9) Nupay kasta, adda naggidiatanna ti pananggura iti dakes ken ti pananggura iti tao a mangar-aramid iti dakes.

Inyulidan ni Jesus ti umiso a kinatimbeng iti nagbaetan ti ayat ken gura. Ginurana ti panaginsisingpet, ngem inkagumaanna a tulongan dagiti managinsisingpet a mangbalbaliw iti panagpampanunotda. (Mateo 23:27, 28; Lucas 7:36-50) Kinondenarna ti kinaranggas, ngem inkararaganna dagidiay nangpapatay kenkuana. (Mateo 26:52; Lucas 23:34) Ket nupay isut’ ginura ti lubong nga awan gapgapuna, insakripisiona ti mismo a biagna tapno mangted iti biag iti lubong. (Juan 6:33, 51; 15:18, 25) Nangibati kadatayo iti perpekto nga ulidan iti ayat nga addaan prinsipio ken nadiosan a gura.

Ti kinaawan hustisia mabalin a pagpungtotennatayo, kas iti napasamak ken Jesus. (Lucas 19:45, 46) Nupay kasta, awan karbengan dagiti Kristiano nga agibales. “Dikay subadan ti dakes iti dakes iti asinoman,” binalakadan ni Pablo dagiti Kristiano idiay Roma. “No mabalin, sigun iti panagpannurayna kadakayo, makikappiakayo iti isuamin a tattao. Dikay ibalesan ti bagbagiyo . . . Dika palubosan ti bagim a parmeken ti dakes, no di ket itultuloymo a parmeken ti dakes babaen ti naimbag.” (Roma 12:17-21) No personal nga agkedkedtayo nga agimula iti gura wenno mangibales iti dakes, agballigi ti ayat.

Maysa a Lubong nga Awanan Guranggura

Tapno mapukaw ti guranggura iti sangalubongan, masapul a mabalbaliwan dagiti naigameren a kababalin ti riniwriw a tattao. Kasano a maaramidan daytoy? Kastoy ti insingasing ni propesor Ervin Staub: “Saantay nga ikabkabilangan dagidiay rangranggasantayo ket ipatpategtay dagidiay tultulongantayo. Bayat nga ad-adda pay nga ipategtayo dagiti tattao a tultulongantayo ken mapasarantay dagiti pannakapnek a nainaig iti itutulong, makitatay met a mismo ti bagitayo nga ad-adda a manangipateg ken manangtulong. Ti maysa kadagiti kalattayo isu komat’ panangparnuay kadagiti kagimongan nga adda sadiay ti kasaknapan a posible a pannakiraman iti panangaywan kadagiti sabsabali.”​—The Roots of Evil.

Iti sabali a pannao, ti pannakapukaw ti guranggura kalikagumannat’ pannakaparnuay ti maysa a kagimongan a sadiay ti pakasursuruan dagiti tattao nga agayat babaen ti panagtitinnulong, maysa a kagimongan a sadiay lipatenen dagiti tattao amin a panagbibinnusor a pinataud ti panangidumduma, nasionalismo, rasismo, ken tribalismo. Adda kadi kasta a kagimongan? Usigenyo ti kapadasan ti maysa a lalaki a nakidangadang a mismo iti guranggura kabayatan ti Cultural Revolution idiay China.

“Idi nangrugi ti Cultural Revolution, naisuro kadakami a saan a mabalin ti makikompromiso iti ‘pannakidangadang ti klase.’ Ti gura isut’ agraraira a pagannayasan. Nagbalinak a Red Guard [kameng ti organisasion dagiti agtutubo nga aktibista ti partido a Maoist] ket rinugianmi ti nagsawar iti sadinoman kadagiti ‘bumusbusor iti partido a Maoist’​—uray pay iti mismo a pamiliak. Nupay maysaak laeng a tin-edyer iti dayta a tiempo, nakipasetak kadagiti panagrikisa iti binalaybalay a nagsarakkami kadagiti pammaneknek iti ‘situtulok nga ibubusor.’ Nangidauluak met iti maysa a taripnong iti publiko a nangbabalaw kadagiti ‘bimmusor iti rebolusion.’ Siempre, no dadduma, ad-adda a naibatay dagitoy a pammabalaw iti personal a binnusor imbes a kadagiti napolitikaan a panangusig.

“Nakitak dagiti adu a tao​—ubbing ken nataengan, lallaki ken babbai​—a pisikal a nadusa a nagbalin nga ad-adda a nadamsak. Maysa kadagiti mannursurok iti pagadalan​—nasayaat a tao​—ti nailibut kadagiti kalsada a kasla ket tay maysa a kriminal. Dua a bulan kalpasanna, sabali pay a mararaem a maestro iti pagadalak ti nasarakan a natay idiay Suzhou River, ken naipilit iti mannursuromi iti Ingles a mangibitay iti bagina. Nakigtot ken nariribukanak. Nasingpet dagitoy a tattao. Saan nga umiso ti kastoy a panangtratoda kadakuada! Isu a ginupedko amin a pannakainaigko kadagiti Red Guard.

“Diak pagarupen a daytoy a periodo ti guranggura a sipapartak a nanglapunos iti China ti kakaisuna a pasamak. Bimtak ti nakaad-adu a guranggura iti daytoy a siglo. Nupay kasta, kumbinsidoak a ti ayat maparmekna ti gura. Napasarak a mismo daytoy a banag. Idi nangrugiak a makitimpuyog kadagiti Saksi ni Jehova, nasdaawak iti pudpudno nga ayat nga impakitada kadagiti tattao iti nagduduma a pulí ken nalikudan. Kas iti ikarkari ti Biblia, segseggaak ti tiempo inton ti isuamin a tattao masursurodan ti agiinnayat.”

Wen, ti sangalubongan a kagimongan dagiti Saksi ni Jehova isut’ nabiag a pammaneknek a mabalin a mapukaw ti guranggura. Aniaman ti nalikudanda, ikagkagumaan dagiti Saksi a suktan ti panangidumduma iti panagririnnaem ken pukawen ti aniaman a lamma ti tribalismo, rasismo, wenno nasionalismo. Ti maysa a pakaibatayan ti panagballigida isut’ determinasionda a mangtulad ken Jesu-Kristo iti panangipakita iti ayat nga iwanwanwan ti prinsipio. Ti sabali pay a pakaibatayan isut’ panagpannurayda iti Pagarian ti Dios a mamagpatingga iti aniaman a kinaawan hustisia a mabalin a sagsagabaenda.

Ti Pagarian ti Dios isut’ piho a solusion iti panangragpat iti lubong nga awanan guranggura, maysa a lubong nga awanton a pulos iti kinadakes a guraen. Daytoy nailangitan a gobierno a natukoy iti Biblia kas “baro a langlangit,” pasingkedannanto ti maysa a lubong a nawaya manipud iti kinaawan hustisia. Iturayannanto ti “maysa a baro a daga,” wenno baro a kagimongan dagiti tattao a masursuruanto nga agayat iti maysa ken maysa. (2 Pedro 3:13; Isaias 54:13) Mapaspasamak itan daytoy a panagsursuro, kas paneknekan dagiti kapadasan da Max, Simone, ken adu a sabsabali pay. Maysa laeng daytoy a pangripiripan iti maysa a sangalubongan a programa a panangikkat iti guranggura ken kadagiti pakaigapuanna.

Babaen ken mammadtona nga Isaias, inladawan ni Jehova ti pagbanaganna: “Didanto mangranggas wenno mangdadael iti amin a bantayko a nasantuan; ta ti daga mapnonto iti pannakaammo ken Jehova, a kasla kadagiti dandanum saknapanda ti baybay.” (Isaias 11:9) Iwaragawagton a mismo ti Dios ti panagpatingga ti guranggura. Pudno a panawento dayta ti panagayat.

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Imbatek dagiti Nazi ti numero ti balud iti makinkannigid a takiag ni Max Liebster

[Ladawan iti panid 8]

Maawanton ti guranggura