“Balay ti Kararag a Maipaay Kadagiti Isuamin a Nasion”
“Saan aya nga adda a naisurat, ‘Ti balayko maawaganto iti balay ti kararag a maipaay kadagiti isuamin a nasion’?”—MARCOS 11:17.
1. Ania a kita ti relasion ti orihinal a tinagiragsak da Adan ken Eva iti Dios?
IDI naparsua da Adan ken Eva, tinagiragsakda ti nadekket a relasion iti nailangitan nga Amada. Nakikomunikar ni Jehova a Dios kadakuada ken imbalabalana ti nakaskasdaaw a panggepna agpaay iti sangatauan. Sigurado, masansan a natignayda nga agdir-i iti panangidayaw ken Jehova gapu kadagiti nakaskasdaaw nga aramidna iti panamarsua. No kasapulan idi da Adan ken Eva ti panangiwanwan bayat a mennamennaenda ti akemda kas masanguanan nga ama ken ina ti natauan a pamilia, mabalinda ti umadani iti Dios manipud iti sadinoman a lugar iti Paraiso a taengda. Saanda a kasapulan dagiti serbisio ti padi iti templo.—Genesis 1:28.
2. Ania a panagbalbaliw ti napasamak idi nagbasol da Adan ken Eva?
2 Nagbaliw ti kasasaad idi sinulisog ti maysa a rebelioso nga anghel ni Eva tapno panunotenna a sumayaatto ti panagbiagna no iwaksina ti kinasoberano ni Jehova, nga imbagana nga ‘umaspingto iti dios.’ Kas banagna, nangan ni Eva iti bunga ti kayo nga imparit ti Dios. Kalpasanna inusar ni Satanas ni Eva a mangsulisog ken ni lakayna. Nakalkaldaang, dimngeg ni Adan ken ni managbasol nga asawana, a mangipakita nga ad-adda nga impategna ti relasionna kenkuana ngem iti Dios. (Genesis 3:4-7) Kas banagna, pinili da Adan ken Eva ni Satanas kas diosda.—Idiligyo ti 2 Corinto 4:4.
3. Ania dagiti dakes nga imbunga ti iyaalsa da Adan ken Eva?
3 Iti panangaramidda iti dayta, napukaw ti immuna a pagassawaan saan laeng a ti napateg a relasionda iti Dios no di pay ket ti namnama a panagbiag nga agnanayon iti naindagaan a paraiso. (Genesis 2:16, 17) Idi agangay kimmapsut ti managbasol a bagida agingga a natayda. Tinawid dagiti kaputotanda daytoy a managbasol a kasasaad. “Iti kasta,” ilawlawag ti Biblia, “ti ipapatay nagsaknap iti isuamin a tattao.”—Roma 5:12.
4. Ania a namnama ti indatag ti Dios iti managbasol a sangatauan?
4 Adda banag a kasapulan tapno maikappia ti managbasol a sangatauan iti nasantuan a Namarsua kadakuada. Idi sinentensiaanna da Adan ken Eva, nangipaay ti Dios iti namnama kadagiti masanguanan a kaputotanda babaen ti panangikarina iti maysa a “bin-i” a mangispal iti sangatauan manipud kadagiti epekto ti iyaalsa ni Satanas. (Genesis 3:15) Kalpasanna, impalgak ti Dios a dumtengto ti Bin-i ti pamendision babaen ken Abraham. (Genesis 22:18) Gapu ta silalagip iti daytoy naayat a panggep, pinili ti Dios dagiti kaputotan ni Abraham, dagiti Israelita, nga agbalin a nasion a pinilina.
5. Apay a rumbeng a paginteresantayo dagiti detalye ti Linteg ti tulag ti Dios iti Israel?
5 Idi 1513 K.K.P., nakitulag dagiti Israelita iti Dios ken immanamongda nga agtulnog kadagiti lintegna. Dayta a Linteg ti tulag ti rumbeng a paginteresan unay dagiti amin a mayat nga agdayaw iti Dios ita gapu ta itudona ti naikari a Bin-i. Kinuna ni Pablo a naglaon dayta “iti anniniwan dagiti naimbag a bambanag nga umayto.” (Hebreo 10:1) Idi dinakamat ni Pablo daytoy, sarsaritaenna ti serbisio dagiti papadi ti Israel iti mayakar-akar a tabernakulo, wenno tolda a pagdayawan. Naawagan dayta iti “templo ni Jehova” wenno “ti balay ni Jehova.” (1 Samuel 1:9, 24) Iti panangusig iti sagrado a panagserbi a naaramid iti naindagaan a balay ni Jehova, naan-anay a matarusantayo ti naasi nga urnos a babaen iti daytoy mabalin a makikappia iti Dios dagiti managbasol a tao ita.
Ti Kasasantuan
6. Aniat’ naisaad iti Kasasantuan, ket kasano a nairepresentar sadiay ti kaadda ti Dios?
6 “Ti Kangatuan saan nga agnaed kadagiti balay nga inaramid dagiti ima,” kuna ti Biblia. (Aramid 7:48) Nupay kasta, ti kaadda ti Dios iti naindagaan a balayna nairepresentar babaen ti maysa nga ulep iti makin-uneg a paset a naawagan iti Kasasantuan. (Levitico 16:2) Nabatad, silalawag a nagsilnag daytoy nga ulep, a nanglawag iti Kasasantuan. Naisaad dayta iti ngatuen ti maysa a sagrado a baul a naawagan iti “lakasa ti pammaneknek,” a naglaon iti taptapi a bato a nakitikitan iti sumagmamano a bilin nga inted ti Dios iti Israel. Iti kalub ti Lakasa adda dua a nabalitokan a kerubin a nakaukrad dagiti payakda, a mangiladawan kadagiti naespirituan a parsua a nangato ti saadda iti nailangitan nga organisasion ti Dios. Naisaad ti datdatlag nga ulep ti lawag iti ngatuen ti kalub ken iti nagbaetan dagiti kerubin. (Exodo 25:22) Ipasimudaag daytoy ti kapanunotan a naitrono ti Mannakabalin-amin a Dios iti nailangitan a karuahe a baybayabayen dagiti sibibiag a kerubin. (1 Cronicas 28:18) Dayta ti mangilawlawag no apay nga inkararag ni Ari Ezekias: “O Jehova dagiti buybuyot, Dios ti Israel, nga agtugaw iti ngatuen dagiti kerubin.”—Isaias 37:16.
Ti Nasantuan
7. Ania dagiti alikamen nga adda iti Nasantuan?
7 Naawagan ti maikadua a paset ti tabernakulo iti Nasantuan. Iti uneg daytoy a seksion, iti kannigid ti pagserkan nakatakder ti nagpintas a pito ti sangana a kandelero, ket iti kannawan maysa a lamisaan ti tinapay ti pamarang. Diretso iti sanguanan adda sadiay ti maysa nga altar a paggapuan ti agpangato a sayamusom ti mapupuoran nga insienso. Naisaad iti sango ti kurtina a namagsina iti Nasantuan ken iti Kasasantuan.
8. Ania dagiti annongen a regular nga inaramid dagiti papadi iti Nasantuan?
8 Binigat ken rinabii, kasapulan a sumrek ti maysa a padi iti tabernakulo ket agpuor iti insienso iti altar ti insienso. (Exodo 30:7, 8) Iti agsapa, bayat a mapupuoran ti insienso, kasapulan a makargaan iti lana dagiti pito a pagsilawan nga adda iti nabalitokan a kandelero. Iti rabii masindian dagiti pagsilawan tapno lawaganna ti Nasantuan. Tunggal Sabbath kasapulan a mangipan ti maysa a padi iti 12 a kabarbaro a tinapay iti lamisaan ti tinapay ti pamarang.—Levitico 24:4-8.
Ti Paraangan
9. Aniat’ panggep ti naipalanggana a danum, ket aniat’ maadaltayo iti daytoy?
9 Addaan met ti tabernakulo iti paraangan, a nalikmut iti alad a bengbeng. Adda iti daytoy a paraangan ti dakkel a palanggana a pangbugguan dagiti padi iti im-ima ken saksakada sakbay a sumrekda iti Nasantuan. Kasapulan met nga agbuggoda sakbay nga agidatonda iti altar nga adda iti paraangan. (Exodo 30:18-21) Daytoy a pagalagadan ti kinadalus ket nabileg a pammalagip kadagiti adipen ti Dios ita a kasapulan nga ikagumaanda ti agbalin a nadalus iti pisikal, moral, mental, ken naespirituan no kayatda a makaay-ayo ti panagdayawda iti Dios. (2 Corinto 7:1) Idi agangay, dagiti saan nga Israelita nga adipen iti templo ti nangipaay kadagiti kayo a pagsungrod iti altar ken danum iti palanggana.—Josue 9:27.
10. Ania dagiti sumagmamano a daton a naidatag iti altar a pagidatonan?
10 Binigat ken rinabii, adda mapuoran a daton a kordero iti altar a mapakuyogan iti daton a bellaay ken inumen. (Exodo 29:38-41) Naaramid ti dadduma a daton kadagiti naisangsangayan nga aldaw. No dadduma kasapulan ti panagidaton gapu iti masinunuo a personal a basol. (Levitico 5:5, 6) Iti dadduma a gundaway mabalin nga agdaton ti maysa nga Israelita iti boluntario a daton ti kappia a ti dadduma a pasetna kanen dagiti padi ken daydiay nagidaton. Impasimudaag daytoy a dagiti managbasol a tao mabalindat’ makikappia iti Dios, a tagiragsakendat’ makipangan kenkuana, no ar-arigen. Posible nga agbalin a managdaydayaw ken Jehova uray ti maysa a ganggannaet nga agindeg ken maaddaan iti pribilehio a mangidatag kadagiti boluntario a daton iti balayna. Ngem tapno maipakita ti mayanatup a panagdayaw ken Jehova, awaten laeng dagiti padi dagiti kasayaatan a daton. Kasapulan a malebbek a sipipino ti arina dagiti daton a bellaay, ket awan koma ti aniaman a pakapilawan dagiti animal a maidaton.—Levitico 2:1; 22:18-20; Malakias 1:6-8.
11. (a) Aniat’ naaramid iti dara dagiti naidaton nga animal, ket aniat’ isuro daytoy? (b) Aniat’ panangmatmat ti Dios agpadpada iti dara ti tao ken animal?
11 Naipan iti altar ti dara dagitoy a daton. Nagserbi daytoy kas inaldaw a pammalagip iti nasion a managbasolda a makasapul iti mannubbot a ti naiparukpok a darana ti agnanayon a mangabbong kadagiti basolda ken mangisalakan kadakuada manipud ipapatay. (Roma 7:24, 25; Galacia 3:24; idiligyo ti Hebreo 10:3.) Daytoy a sagrado a pannakausar ti dara ipalagipna met kadagiti Israelita a ti dara iladladawanna ti biag ket ti biag kukua ti Dios. Kanayon nga imparit ti Dios ti aniaman a sabali a pangusaran ti tao iti dara.—Genesis 9:4; Levitico 17:10-12; Aramid 15:28, 29.
Ti Aldaw ti Panangabbong
12, 13. (a) Ania ti Aldaw ti Panangabbong? (b) Sakbay a makaiserrek ti nangato a padi iti dara iti Kasasantuan, aniat’ kasapulan nga aramidenna?
12 Maminsan iti makatawen iti naawagan nga Aldaw ti Panangabbong, ti intero a nasion ti Israel, agraman dagiti ganggannaet nga agdaydayaw ken Jehova kasapulan nga isardengda amin a trabahoda ken agayunarda. (Levitico 16:29, 30) Iti daytoy napateg nga aldaw, nadalusan ti nasion manipud basol iti mangiladawan a pamay-an tapno matagiragsakda ti natalna a relasion iti Dios para iti sabali pay a makatawen. Iladawantay ti eksena ket usigentayo ti dadduma kadagiti tampokna.
13 Adda ti nangato a padi iti paraangan ti tabernakulo. Kalpasan a nabugguanna ti bagina iti naipalanggana a danum, partienna ti maysa a toro a maidaton. Maibukbok ti dara ti toro iti maysa a malukong; maaramatto dayta iti naisangsangayan a pamay-an a mangabbong kadagiti basol iti papadi a tribu ni Levi. (Levitico 16:4, 6, 11) Ngem sakbay a mangaramid iti aniaman a kanayonan iti panagidaton, adda banag a masapul nga aramiden ti nangato a padi. Mangala iti nasayamusom nga insienso (nalabit akluenna dayta) ken umap-apuy a beggang manipud iti altar iti pagpupuoran. Sumrek itan iti Nasantuan ket magna nga agturong iti kurtina ti Kasasantuan. Siiinayad a sumrek iti aglikmut ti kurtina sa agtakder iti sanguanan ti lakasa ti tulag. Sumaganad, saanen a makita ti asinoman a sabsabali a tao, ibukbokna ti insienso iti umap-apuy a beggang, ket mapno ti Kasasantuan iti nabanglo ti sayamusomna nga ulep.—Levitico 16:12, 13.
14. Apay a masapul a sumrek ti nangato a padi iti Kasasantuan nga addaan iti dara ti dua a nagduma nga animal?
14 Situtulok itan ti Dios a mangipakita iti asi ken maikappia iti mangiladawan a pamay-an. Gapu iti daytoy naawagan ti kalub ti Lakasa a “tugaw ti kaasi” wenno “mangikappia a kalub.” (Hebreo 9:5, footnote) Rummuar ti nangato a padi manipud iti Kasasantuan, alaenna ti dara ti toro, sa sumrek manen iti Kasasantuan. Kas naibilin iti Linteg, isawsawna ti ramayna iti dara ken iwarsina dayta iti mamimpito a daras iti sanguanan ti kalub ti Lakasa. (Levitico 16:14) Kalpasanna agsubli iti paraangan ket partienna ti maysa a kalding, a daton maipaay iti basol ‘ti ili.’ Ipanna ti dadduma a dara ti kalding iti Kasasantuan ket aramidenna met laeng ti kas iti inaramidna iti dara ti toro. (Levitico 16:15) Naaramid met ti dadduma pay a napapateg a serbisio iti Aldaw ti Panangabbong. Kas pagarigan, kasapulan nga iparabaw ti nangato a padi dagiti imana iti ulo ti maikadua a kalding ken ipakawanna iti dayta “ti kinadakes dagiti annak ti Israel.” Kalpasanna maibulosen daytoy a sibibiag a kalding idiay let-ang tapno awitenna dagiti basol ti nasion iti piguratibo a kaipapanan. Kastoy ti pannakaaramid idi ti panangabbong iti tinawen “maipaay kadagiti papadi ken maipaay kadagiti amin a tattao ti gimong.”—Levitico 16:16, 21, 22, 33.
15. (a) Kasano nga umasping iti tabernakulo ti templo ni Solomon? (b) Aniat’ kuna ti libro a Hebreo maipapan iti sagrado a panagserbi a naaramid agpadpada iti tabernakulo ken iti templo?
15 Iti immuna a 486 a tawen ti pakasaritaan ti Israel kas naitulag nga ili ti Dios, ti mayakar-akar a tabernakulo nagserbi kadakuada kas lugar a pagdayawan iti Diosda, ni Jehova. Kalpasanna, naited ken Solomon iti Israel ti pribilehio a mangibangon iti permanente a patakder. Nupay dakdakkel daytoy a templo ken narikrikut, ti inted ti Dios a plano ti naisurot iti balabala iti tabernakulo. Kas ti tabernakulo, iladawanna ti maysa a dakdakkel, nasaysayaat nga urnos iti panagdayaw nga ‘ibangonto [ni Jehova], ket saan a ti tao.’—Hebreo 8:2, 5; 9:9, 11.
Ti Umuna ken ti Maikadua a Templo
16. (a) Aniat’ siaayat a kiniddaw ni Solomon idi idedikarna ti templo? (b) Kasano nga impakita ni Jehova ti anamongna iti kararag ni Solomon?
16 Idi idedikarna dayta nadayag a templo, inraman ni Solomon daytoy naipaltiing a kiddaw: “Iti maipanggep iti ganggannaet a saan a taga ilim nga Israel, no umay manipud iti daga nga adayo a gapu iti naindaklan a naganmo . . . , intono umay ket agkararag a sumango ditoy a balay, denggem ngarud manipud langit, a manipud met laeng iti pagnaedam, ket aramidem ti mayannurot iti amin a dawaten kenka ti ganggannaet; tapno amin dagiti umili iti daga maammuanda iti naganmo tapno agamangada kenka a kas ti ilim nga Israel, ken tapno maammuanda a daytoy a balay a pinutarko isu ti magaladan iti naganmo.” (2 Cronicas 6:32, 33) Iti nabatad a pamay-an, impakita ti Dios ti panangawatna iti kararag ni Solomon kas panangidedikar. Nagtinnag ti arig urongan nga apuy manipud langit ket pinuoranna dagiti daton nga animal iti altar, ket ti dayag ni Jehova pinunnona ti templo.—2 Cronicas 7:1-3.
17. Aniat’ napasamak idi agangay iti templo nga imbangon ni Solomon, ken apay?
17 Nakalkaldaang, napukaw dagiti Israelita ti nasayaat a panagbutengda ken Jehova. Idi agangay, tinabbaawanda ti naindaklan a naganna babaen ti panagibukbokda iti dara, idolatria, pannakikamalala, incesto, ken panangmaltrato kadagiti ulila, balo, ken ganggannaet. (Ezequiel 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) Gapuna, idi tawen 607 K.K.P., inwayat ti Dios ti panangukom babaen ti panangyegna kadagiti buyot ti Babilonia a mangdadael iti templo. Nakautibo idiay Babilonia dagiti nakalasat nga Israelita.
18. Iti maikadua a templo, ania dagiti pribilehio a naipaay iti dadduma a lallaki a di-Israelita a nangsuporta a naimpusuan iti panagdayaw ken Jehova?
18 Kalpasan ti 70 a tawen, nagsubli idiay Jerusalem dagiti sibababawi a natda a Judio ken naipaayanda iti pribilehio a mangibangon manen iti templo ni Jehova. Makapainteres, kurang idi ti papadi ken Levita nga agserbi iti daytoy maikadua a templo. Kas banagna, naipaayan dagiti Netineo, a kapuonan dagiti di-Israelita nga adipen iti templo, kadagiti dadakkel a pribilehio kas ministro iti balay ti Dios. Nupay kasta, pulos a saanda a naipada iti kasasaad dagiti papadi ken dagiti Levita.—Esdras 7:24; 8:17, 20.
19. Aniat’ inkari ti Dios maipanggep iti maikadua a templo, ket kasano a pimmudno dagitoy a sasao?
19 Idi damo, kasla awan pakayaspinganna ti maikadua a templo iti dati. (Haggeo 2:3) Ngem inkari ni Jehova: “Pagkintayegekto dagiti amin a nasnasion, ken dagiti napateg a gameng dagiti amin a nasnasion umaydanto; ket pusekekto daytoy a balay iti kinadayag . . . Ti maud-udi a dayag daytoy a balay dakdakkelto ngem iti immun-una.” (Haggeo 2:7, 9) Kas naipadto, naaddaan ti maikadua a templo iti dakdakkel a dayag. Napapaut iti nasurok a 164 a tawen, ken ad-adu pay a managdaydayaw manipud iti ad-adu a daga ti nagtataripnong kadagiti paraanganna. (Idiligyo ti Aramid 2:5-11.) Nairugi ti pannakapasayaat ti maikadua a templo idi kaaldawan ni Ari Herodes, ket napalawa dagiti paraanganna. Gapu ta naipangato iti maysa a nalawa ken patad a bato ken nalikmut kadagiti napintas nga adigi, inartapanna ti kinadayag ti orihinal a templo nga imbangon ni Solomon. Inraman daytoy ti maysa a dakkel, makinruar a paraangan agpaay kadagiti tattao ti nasnasion nga agtarigagay nga agdayaw ken Jehova. Adda bato a naibangen a namagsina iti Paraangan dagiti Gentil manipud kadagiti makin-uneg a paraangan a naipaay laeng kadagiti Israelita.
20. (a) Ania ti naisangsangayan a kinadayag a naadda iti maikadua a templo? (b) Aniat’ nangipakita a di umiso ti panangmatmat dagiti Judio iti templo, ket aniat’ inaramid ni Jesus iti daytoy?
20 Nagun-od daytoy maikadua a templo ti dakkel a kinadayaw a kadagiti uneg ti paraanganna, nangisuro ti Anak ti Dios, ni Jesu-Kristo. Ngem kas iti immuna a templo, dagiti Judio iti sapasap saanda a naaddaan iti umiso a panangmatmat kadagiti pribilehioda kas katalek iti balay ti Dios. Anian, pinalubosanda pay dagiti negosiante nga agnegosio iti paraangan dagiti Gentil. Maysa pay, napalubosan dagiti tattao a mangaramat iti templo kas panglintegan no agbagkatda kadagiti bambanag iti aglikmut ti Jerusalem. Uppat nga aldaw sakbay ti ipapatayna, dinalusan ni Jesus ti templo kadagiti kasta a sekular nga aramid, a kunkunana: “Saan aya nga adda a naisurat, ‘Ti balayko maawaganto iti balay ti kararag a maipaay kadagiti isuamin a nasion’? Ngem pinagbalinyo a rukib dagiti mannanakaw.”—Marcos 11:15-17.
Baybay-an ti Dios ti Naindagaan a Balayna iti Agnanayon
21. Aniat’ imparipirip ni Jesus maipanggep iti templo ti Jerusalem?
21 Gapu iti kinatured ni Jesus iti panangitandudona iti nadalus a panagdayaw iti Dios, determinado idi dagiti relihioso a pangulo a Judio a mangpapatay kenkuana. (Marcos 11:18) Gapu ta ammona a dandanin ti pannakapapatayna, kinuna ni Jesus kadagiti relihioso a pangulo a Judio: “Ti balayyo mabaybay-an kadakayo.” (Mateo 23:37, 38) Iti kasta imparipiripna nga asidegen nga ilaksid ti Dios ti kita ti panagdayaw a maal-alagad iti tipikal a templo idiay Jerusalem. Saanton a maysa a “balay ti kararag a maipaay kadagiti isuamin a nasion.” Idi intudo dagiti adalan ken Jesus dagiti naranga a patakder ti templo, kinunana: “Dikay aya makita amin dagitoy a bambanag? . . . Awanto a pulos ti matda ditoy a maysa a bato iti rabaw ti maysa a bato a di marba.”—Mateo 24:1, 2.
22. (a) Kasano a natungpal ti sasao ni Jesus maipapan iti templo? (b) Imbes nga ipamaysada ti namnamada iti naindagaan a siudad, aniat’ kinalikaguman dagiti nagkauna a Kristiano?
22 Natungpal ti padto ni Jesus 37 a tawen kalpasanna idi tawen 70 K.P., idi dinadael dagiti buyot a Romano ti Jerusalem ken ti templona. Daytat’ nabatad a pammaneknek a talaga a binaybay-an ti Dios ti tipikal a balayna. Pulos a di impadto ni Jesus ti pannakaibangon manen ti sabali pay a templo idiay Jerusalem. Maipanggep iti dayta naindagaan a siudad, insurat ni apostol Pablo kadagiti Kristiano a Hebreo: “Awanantayo ditoy iti siudad a mataginayon, no di ket sipapasnek a sapsapulentayo daydiay umayto.” (Hebreo 13:14) Sinegseggaan dagiti nagkauna a Kristiano ti panagbalinda a paset ti “nailangitan a Jerusalem”—ti kasla siudad a Pagarian ti Dios. (Hebreo 12:22) No kasta, saanen a naipamaysa ti pudno a panagdayaw ken Jehova iti maysa a literal a templo ditoy daga. Iti sumaganad nga artikulotayo, usigentayo ti katan-okan nga urnos nga impasdek ti Dios kadagiti amin nga agtarigagay nga agdayaw kenkuana “buyogen ti espiritu ken kinapudno.”—Juan 4:21, 24.
Dagiti Repaso a Saludsod
◻ Ania a relasion iti Dios ti napukaw da Adan ken Eva?
◻ Apay a rumbeng a paginteresantayo dagiti paset ti tabernakulo?
◻ Aniat’ maadaltayo kadagiti aramid iti paraangan ti tabernakulo?
◻ Apay nga impalubos ti Dios a madadael ti templona?
[Dagiti ladawan iti panid 10, 11]
Ti Templo nga Imbangon Manen ni Herodes
1. Kasasantuan
2. Nasantuan
3. Altar ti Daton a Mapuoran
4. Sinukog a Baybay
5. Paraangan Dagiti Papadi
6. Paraangan ti Israel
7. Paraangan Dagiti Babbai