Ti Linteg Kasakbayan ni Kristo

“Anian a panangayatko kadagiti lintegmo! Isu ti imutektekak nga agmalmalem.”​—SALMO 119:97.

1. Aniat’ mangiturturay iti panagtignay dagiti bambanag iti langit?

MANIPUD kinaubing, agparang a minatmatan ni Job dagiti bituen buyogen ti panagsiddaaw. Nalabit, insuro kenkuana dagiti nagannakna ti nagnagan dagiti dadakkel a konstelasion ken no ania ti ammoda maipapan kadagiti linteg a mangituray iti panagtignay dagiti konstelasion iti intero a langit. Kinapudnona, inaramat dagiti tao idi ugma ti di agbalbaliw a panagtignay dagitoy dadakkel, nararanga a grupo dagiti bituen kas pagilasinan ti panagbalbaliw dagiti panawen. Ngem kadagiti tiempo a panangmatmatna kadagitoy buyogen ti panagsiddaaw, awan ammo ni Job maipapan kadagiti nabileg a puersa a mangiturturay kadagitoy nga urnos dagiti bituen. Gapuna, di nakasungbat idi pinagsaludsodan ni Jehova a Dios: “Maawatam kadi dagiti linteg ti langlangit?” (Job 38:31-33, The New Jerusalem Bible) Wen, dagiti bituen ket iturturayan dagiti linteg​—dagiti linteg a kasta unay ti kinaeksakto ken kinakomplikadoda a dagiti sientista ita dida naan-anay a matarusan ida.

2. Apay a maikuna nga amin a parsua ket iturturayan ti linteg?

² Ni Jehova ti Katan-okan a Manangted-linteg iti uniberso. Amin a gapuananna ket iturturayan ti linteg. Ti dungdungnguenna nga Anak, “ti inauna kadagiti amin a parsua,” simamatalek idi nga agtultulnog iti linteg ni Amana sakbay a napataud ti pisikal nga uniberso! (Colosas 1:15) Dagiti anghel ket iwanwanwan met ti linteg. (Salmo 103:20) Uray dagiti animal iturturayan ti linteg bayat a tungtungpalenda dagiti naisigud a bilin nga inted ti Namarsua kadakuada.​—Proverbio 30:24-28; Jeremias 8:7.

3. (a) Apay a kasapulan ti sangatauan dagiti linteg? (b) Kasano nga inturayan ni Jehova ti nasion ti Israel?

³ Komusta met ti sangatauan? Nupay naparaburantayo kadagiti kasta a sagut kas ti sirib, moralidad, ken espiritualidad, kasapulantay latta ti linteg ti Dios a mangiwanwan kadatayo iti panangaramat kadagitoy a sagut. Perpekto dagiti immuna a nagannaktayo, da Adan ken Eva, gapuna sumagmamano laeng a linteg idi ti kasapulan a mangiwanwan kadakuada. Umdas koma unayen ti panagayatda iti nailangitan nga Amada tapno agtulnogda a sirarag-o. Ngem nagsukirda. (Genesis 1:26-28; 2:15-17; 3:6-19) Kas resultana, dagiti annakda ket managbasol a parparsua a makasapul iti ad-adu pay a linteg a mangipaay iti direksion. Iti panaglabas ti panawen, siaayat a pinunnuan ni Jehova daytoy a pakasapulan. Impaayanna ni Noe kadagiti espesipiko a linteg a kasapulan nga iyallatiwna idi iti pamiliana. (Genesis 9:1-7) Sinigsiglo kalpasanna, babaen ken Moises, impaayan ti Dios ti baro a nasion ti Israel iti detaliado, naisurat a kodigo ti Linteg. Daytoy ti immuna a gundaway nga inturayan ni Jehova ti intero a nasion iti nadibinuan a linteg. Ti panangsukimat iti dayta a Linteg tulongannatayo a mangtarus iti napateg nga akem ti linteg ti Dios iti biag dagiti Kristiano ita.

Ti Linteg Mosaiko​—Ti Panggepna

4. Apay a maysa a karit kadagiti napili a kaputotan ni Abraham ti panangpataud iti naikari a Bin-i?

⁴ Insaludsod ni apostol Pablo, maysa a napasnek nga estudiante ti Linteg: “Apay, ngarud, ti Linteg?” (Galacia 3:19) Tapno masungbatan, masapul a laglagipentayo nga inkari ni Jehova iti gayyemna a ni Abraham a ti kaputotanna ti mamataud iti Bin-i a mangyeg kadagiti naindaklan a bendision iti amin a nasion. (Genesis 22:18) Ngem adtoy ti karit: Saan nga amin a napili a kaputotan ni Abraham, dagiti Israelita, ket tattao nga agayat ken Jehova. Iti panaglabas ti panawen, kaaduan ti napaneknekan a natangken ti panaglenglengngesda, managalsa​—a dadduma ket pudpudno a di maiturong! (Exodo 32:9; Deuteronomio 9:7) Kadagiti kasta a tattao, ti panagbalin a karaman iti ili ti Dios ket gapu laeng ta naiyanakda a kasta, saan a maigapu iti bukodda a pili.

5. (a) Aniat’ insuro ni Jehova kadagiti Israelita babaen ti Linteg Mosaiko? (b) Kasano a ti Linteg ket nairanta a mangapektar iti kababalin dagiti manangitandudona?

⁵ Kasano a mapataud ken magunggonaan babaen ti naikari a Bin-i ti kakasta a tattao? Imbes a kontrolenna ida kas kadagiti robot, sinursuruan ida ni Jehova babaen ti linteg. (Salmo 119:33-35; Isaias 48:17) Kinapudnona, ti sao a Hebreo agpaay iti “linteg,” toh·rahʹ, kayatna a sawen, “instruksion.” Aniat’ insurona? Kangrunaan nga insurona kadagiti Israelita a kasapulanda ti Mesias, a mangsubbot kadakuada manipud iti managbasol a kasasaadda. (Galacia 3:24) Insuro met ti Linteg ti nadiosan a panagbuteng ken panagtulnog. Maitunos iti kari ken Abraham, dagiti Israelita masapul nga agserbida kas saksi ni Jehova iti amin a sabsabali pay a nasion. Gapuna ti Linteg ti mangisuro kadakuada iti natan-ok, nadayaw a pagalagadan iti kababalin a mangyanninaw unay ken Jehova; tulonganna ti Israel nga agtalinaed a naisina kadagiti dakes nga aramid dagiti nasion iti aglawlaw.​—Levitico 18:24, 25; Isaias 43:10-12.

6. (a) Agarup mano a bilin ti linaon ti Linteg Mosaiko, ket apay a daytat’ di rumbeng nga ibilang nga aglablabes? (Kitaenyo ti footnote.) (b) Ania a nauneg a pannakaawat ti magun-odtayo iti panangadal iti Linteg Mosaiko?

⁶ Di pakasdaawan, no kasta, a ti Linteg Mosaiko naglaon iti adu a bilin​—nasurok nga 600 dagitoy.a Daytoy naisurat a kodigo ti nangiwanwan no iti panagdayaw, gobierno, moral, kinahustisia, uray iti taraon ken kinadalus. Ngem kaipapananna kadi a ti Linteg ket maysa laeng a ragup dagiti nainget a pagannurotan ken direkta a bilin? Saan! Ti panangadal iti daytoy a kodigo ti Linteg mangipaay iti nawadwad a nauneg a pannakaawat iti naayat a personalidad ni Jehova. Usigenyo ti sumagmamano a pagarigan.

Linteg a Mangitampok iti Asi ken Pannakipagrikna

7, 8. (a) Kasano nga impaganetget ti Linteg ti asi ken pannakipagrikna? (b) Kasano a siaasi nga impatungpal ni Jehova ti Linteg iti kaso ni David?

⁷ Inggunamgunam ti Linteg ti asi ken pannakipagrikna, nangnangruna kadagiti nanumo wenno awan gawayna. Nailasin dagiti balo ken ulila maipaay iti pannalaknib. (Exodo 22:22-24) Di rumbeng a maranggasan dagiti para-trabaho nga animal. Naraem dagiti kangrunaan a kalintegan iti sanikua. (Deuteronomio 24:10; 25:4) Nupay kinalikaguman ti Linteg ti dusa nga ipapatay maipaay iti pammapatay, naipaay met ti asi kadagiti kaso ti di ginagara a panangpatay. (Numeros 35:11) Nalawag, nawaya idi dagiti ukom nga Israelita a mangeddeng iti dusa a maipataw iti sumagmamano a basol, depende iti kababalin ti nagbasol.​—Idiligyo ti Exodo 22:7 ken Levitico 6:1-7.

⁸ Nangipakita ni Jehova iti ulidan kadagiti ukom babaen ti panangyaplikar iti Linteg buyogen ti kinainget no kasapulan ngem buyogen ti asi aginggat’ mabalin. Naipakitaan ti asi ni Ari David, a nakikamalala ken nangpapatay. Dina kaipapanan a saan a nadusa, ta saan a sinalakniban ni Jehova kadagiti nakaal-alinggaget a bunga ti basolna. Ngem, gapu iti tulag ti Pagarian ken gapu ta manangngaasi a tao ni David ken nangipakita iti naimpusuan a panagbabawi, saan a napapatay.​—1 Samuel 24:4-7; 2 Samuel 7:16; Salmo 51:1-4; Santiago 2:13.

9. Ania ti inakem ti ayat iti Linteg Mosaiko?

⁹ Maysa pay, inggunamgunam ti Linteg Mosaiko ti ayat. Panunotenyo a maysa kadagiti nasion ita ti addaan kodigo ti linteg nga aktual a mangikalikagum iti ayat! Gapuna, saan laeng nga imparit ti Linteg Mosaiko ti panangpapatay; imbilinna: “Ayatemto ti padam a tao a kas ita bagim.” (Levitico 19:18) Saanna laeng nga imparit ti di-nainkalintegan a panangtrato kadagiti ganggannaet nga agnaed; imbilinna: “Ayatemto a kas ita bagim, ta dakayo ganggannaetkay met idi iti daga nga Egipto.” (Levitico 19:34) Saanna laeng nga imparit ti pannakikamalala; imbilinna iti asawa a lalaki a paragsakenna ti asawana! (Deuteronomio 24:5) Iti libro ti Deuteronomio laeng, agarup 20 a daras a naaramat ti sasao a Hebreo a mangipaspasimudaag iti galad nga ayat. Impatalged a mismo ni Jehova ti ayatna kadagiti Israelita​—iti napalabas, iti agdama, ken iti masanguanan. (Deuteronomio 4:37; 7:12-14) Kinapudnona, ti kadakkelan a bilin iti Linteg Mosaiko ket: “Ayatemto ni Jehova a Diosmo iti isuamin a pusom ken iti isuamin a kararuam ken isuamin a kabaelam.” (Deuteronomio 6:5, NW) Kinuna ni Jesus a ti intero a Linteg agpannuray iti daytoy a bilin, agraman ti bilin a panagayat iti pada a tao. (Levitico 19:18; Mateo 22:37-40) Di pakasdaawan nga insurat ti salmista: “Anian a panangayatko kadagiti lintegmo! Isu ti imutektekak nga agmalmalem.”​—Salmo 119:97.

Ti Di Umiso a Panangyaplikar iti Linteg

10. Kasano a minatmatan dagiti Judio, iti kaaduan a paset, ti Linteg Mosaiko?

¹⁰ Anian a nakalkaldaang, ngarud, nga iti pakabuklan di inapresiar ti Israel ti Linteg Mosaiko! Sinalungasing dagiti tattao ti Linteg, dida inkankano, wenno inwaksida dayta. Rinugitanda ti nadalus a panagdaydayaw iti makarimon a narelihiosuan nga ar-aramid dagiti sabsabali a nasion. (2 Ar-ari 17:16, 17; Salmo 106:13, 35-38) Ken saanda met a nagmatalek iti Linteg iti dadduma pay a pamay-an.

11, 12. (a) Kasano a nangdadael dagiti grupo ti relihioso a papanguluen kalpasan ti kaaldawan ni Esdras? (Kitaenyo ti kahon.) (b) Apay nga impagarup dagiti nagkauna a rabbi a kasapulan nga ‘aladanda ti Linteg’?

¹¹ Dadduma iti kakaruan a panangdadael iti Linteg ket gapuanan a mismo dagidiay agkunkuna a mangisursuro ken mangsalsalimetmet iti dayta. Napasamak daytoy kalpasan ti kaaldawan ti matalek nga eskriba a ni Esdras idi maikalima a siglo K.K.P. Kasta unay ti pannakidangadang ni Esdras maibusor kadagiti dakes nga impluensia dagiti sabsabali a nasion ken impaganetgetna ti panangbasa ken panangisuro iti Linteg. (Esdras 7:10; Nehemias 8:5-8) Dadduma a mannursuro ti Linteg ti agkunkuna a sursurotenda dagiti addang ni Esdras ken inorganisarda ti naawagan iti “Naindaklan a Sinagoga.” Mairaman kadagiti replanna ti bilin nga: “Aladam ti Linteg.” Inkalintegan dagitoy a mannursuro a ti Linteg ket kas iti nagpateg a minuyongan. Tapno awan ti asinoman a makastrek iti daytoy a minuyongan babaen ti panangsalungasing kadagiti lintegna, nangaramidda kadagiti kanayonan a linteg, ti “Naisao a Linteg,” tapno malapdan dagiti tao manipud iti iyaasideg iti kakasta a basol.

¹² Nalabit ipilit ti sumagmamano nga ikalintegan dagiti pangulo a Judio iti kastoy a panangmatmatda. Kalpasan ti kaaldawan ni Esdras dagiti Judio ket sinakup dagiti ganggannaet a pannakabalin, nangnangruna ti Grecia. Tapno masaranget ti impluensia ti Griego a pilosopia ken kultura, timmanor dagiti grupo ti relihioso a panguluen kadagiti Judio. (Kitaenyo ti kahon, panid 10.) Idi agangay dadduma kadagitoy a grupo ti nakisalisal ken rinimbawanda pay ketdi ti Levitico a kinapadi kas mannursuro ti Linteg. (Idiligyo ti Malakias 2:7.) Idi 200 K.K.P., ti naisao a linteg nangrugin a mangimpluensia iti biag dagiti Judio. Idi damo, saan a naisurat dagitoy a linteg, di la ket maipadada iti naisurat a Linteg. Ngem in-inut, naipangpangruna ti pampanunot ti tao ngem iti pampanunot ti Dios, gapuna idi agangay daytoy nga “alad” ti aktual a nangdadael iti mismo a “minuyongan” a rumbeng koma a salaknibanna.

Ti Polusion ti Fariseismo

13. Kasano nga inkalintegan ti sumagmamano a Judio a panguluen ti relihion ti panangaramid iti adu a pagalagadan?

¹³ Inkalintegan dagiti rabbi a tangay perpekto ti Torah, wenno Linteg Mosaiko, adda la ketdi sungbatna iti tunggal saludsod a mabalin a tumanor. Saan a talaga a naraem daytoy a kapanunotan. Kinapudnona, inikkanna dagiti rabbi iti wayawaya a mangaramat iti nasikap a panagrasrason ti tao, a pinagparangna a ti Sao ti Dios ti nakaibatayan dagiti pagalagadan iti amin a kita ti isyu​—a sumagmamano ket personal, dadduma ti gagangay laeng.

14. (a) Kasano a pinadakkel dagiti Judio a panguluen ti relihion ti Nainkasuratan a pagalagadan maipapan iti pannakaisina kadagiti nasion a daytat’ saanen a nainkasuratan? (b) Aniat’ mangipakpakita a dagiti pagalagadan dagiti rabbi dida nasalakniban dagiti Judio manipud kadagiti impluensia dagiti pagano?

¹⁴ Naulit-ulit nga inaramat dagiti panguluen ti relihion dagiti Nainkasuratan a prinsipio ket pinadakkelda iti kasta unay dagitoy. Kas pagarigan, intandudo ti Linteg Mosaiko ti pannakaisina kadagiti nasion, ngem inkasaba dagiti rabbi ti maysa a kita ti di nainkalintegan a panangumsi iti amin a banag a di-Judio. Insuroda a ti maysa a Judio masapul a dina ibati ti bakana iti pagdagusan ti Gentil, gapu ta dagiti Gentil “ket naipagarup a makidendennada iti animal.” Ti maysa a babai a Judio saan a napalubosan a tumulong iti agpasngay a babai a Gentil gapu ta iti kasta “tultulonganna a maipasngay ti ubing maipaay iti idolatria.” Tangay siuumiso a pagduaduaanda dagiti gymnasium dagiti Griego, impawil dagiti rabbi amin nga ehersisio a para-atleta. Paneknekan ti historia nga amin daytoy ket bassit ti naaramidanna a mangsalaknib kadagiti Judio manipud kadagiti pammati dagiti Gentil. Kinapudnona, idi agangay insuro a mismo dagiti Fariseo ti pagano a Griego a doktrina maipapan iti imortalidad ti kararua!​—Ezequiel 18:4.

15. Kasano a tiniritir dagiti Judio a panguluen ti relihion dagiti linteg iti pananggugor ken insesto?

¹⁵ Tiniritir met dagiti Fariseo dagiti linteg maipapan iti pananggugor. Naikuna a gugoran dagiti Fariseo ti init a mismo no maipaayanda iti gundaway. Nailanad iti lintegda a ti panangitantan iti “panagibleng” rugitanna ti maysa a tao! Nagbalin a komplikado a ritual ti panagbuggo iti ima, nga adda dagiti pagalagadan no ania nga ima ti rumbeng nga unaen a bugguan ken no kasano. Naibilang dagiti babbai a nangnangruna a narugit. Maibatay iti Nainkasuratan a bilin a di “dumenna” iti asinoman a kabagian (iti kinapudnona maysa a linteg maibusor iti insesto), pinawilan dagiti rabbi a saan koma a magna ti asawa a lalaki iti likudan ni baketna; wenno kasarita iti tiendaan.​—Levitico 18:6.

16, 17. Kasano a pinalawa ti naisao a linteg iti bilin a ngilinen ti linawas a Sabbath, ken aniat’ resultana?

¹⁶ Nangnangruna a nalatak isut’ naespirituan a panangrabrabak ti naisao a linteg iti linteg ti Sabbath. Impaayan ti Dios ti Israel iti simple a bilin: Di agtrabaho iti aniaman iti maikapito nga aldaw ti lawas. (Exodo 20:8-11) Nupay kasta, nangnayon ti naisao a linteg iti ag-39 a nagduduma a kita ti maipawil a trabaho, a pakairamanan ti panangigalut wenno panangwarwar iti maysa a siglot, panangidait iti dua a sursir, panangisurat iti dua a Hebreo a letra, ken adu pay. Sa tunggal maysa kadagitoy a kita adda karamanna pay nga adu a pagalagadan. Ania a siglot ti maipawil ken ania ti maipalubos? Sumungbat ti naisao a linteg kadagiti di nainkalintegan a pagannurotan. Ti panangagas naibilang a maiparit a trabaho. Kas pagarigan, maiparit nga iluten ti nablo no iti Sabbath. Ti maysa a lalaki nga agsakit ti ngipenna mabalinna a rekaduan ti taraonna iti suka, ngem masapul a dina sepsepen ti suka iti ngipenna. Mabalin a daytat’ mangpaimbag ti ngipenna!

¹⁷ Gapu ta nagaburan iti ginasut nga aramid-tao a pagalagadan, napukaw ti linteg ti Sabbath ti naespirituan a pategna agpaay iti kaaduan a Judio. Idi a ni Jesu-Kristo, ti “Apo ti sabbath,” nangaramid kadagiti nakaskasdaaw, makapabileg a milagro iti Sabbath, saan a natignay dagiti eskriba ken Fariseo. Masikoranda laeng ta kasla tagtagilag-anenna dagiti pagannurotanda.​—Mateo 12:8, 10-14.

Panagsursuro Manipud iti Kinamaag Dagiti Fariseo

18. Aniat’ epektona ti pananginayon kadagiti naisao a linteg ken tradision iti Linteg Mosaiko? Iyilustraryo.

¹⁸ Iti ababa a pannao, maikunatayo a dagitoy a nainayon a linteg ken tradision ket naikapet iti Linteg Mosaiko no kasano a dagiti barnacle dumketda iti barko. Mangbusbos iti adu a panawen ken pigsa ti makinkukua iti barko tapno kuskosenna dagitoy makapasuron a parsua manipud iti barkona gapu ta pabannayatenda ti lugan ken dadaelenda ti pinturana a pangdepensa iti lati. Umasping iti dayta, dagiti naisao a linteg ken tradision isut’ nangpadagsen iti Linteg ken insarangna dayta iti makadadael a di umiso a panangyaplikar. Nupay kasta, imbes nga ikkatenda ti kakasta a di napateg a linteg, nangnayon pay dagiti rabbi iti ad-adu. Idi dimteng ti Mesias tapno tungpalenna ti Linteg, nabungonen ti “barko” kadagiti “barnacle” a gistay saanen a tumpaw! (Idiligyo ti Proverbio 16:25.) Imbes a salaknibanda ti Linteg ti tulag, simamaag a sinalungasing dayta dagitoy a panguluen ti relihion. Ngem, apay a napaay dagiti pagalagadanda kas “alad”?

19. (a) Apay a napaay ti ‘alad ti Linteg’? (b) Aniat’ mangipakpakita nga awanan pudpudno a pammati dagiti Judio a panguluen ti relihion?

¹⁹ Saan a natarusan dagiti pangulo ti Judaismo a ti pannakidangadang maibusor iti kinadakes ket aramiden iti puso ken saan a kadagiti pinanid dagiti libro ti linteg. (Jeremias 4:14) Ayat ti tulbek ti balligi​—ayat ken Jehova, iti lintegna, ken kadagiti nalinteg a pagalagadanna. Ti kasta nga ayat mamataud iti maitutop a pananggura iti kagura ni Jehova. (Salmo 97:10; 119:104) Gapuna dagidiay a ti pusoda napno iti ayat agtalinaedda a matalek kadagiti linteg ni Jehova iti daytoy dakes a lubong. Naaddaan dagiti Judio a panguluen ti relihion iti dakkel a pribilehio a mangisuro kadagiti tao tapno itandudo ken biagenda ti kasta nga ayat. Apay a napaayda a mangaramid iti dayta? Nalawag nga awan pammatida. (Mateo 23:23, footnote iti Ingles) No naaddaanda koma iti pammati iti bileg ti espiritu ni Jehova a mangtignay iti puso dagiti matalek a tattao, dida koma narikna ti panagkasapulan a siiinget a kontrolen ti biag dagiti sabsabali. (Isaias 59:1; Ezequiel 34:4) Gapu ta awan pammatida, dida nangisuro ti pammati; pinadagsenanda dagiti tattao kadagiti aramid-tao a bilin.​—Mateo 15:3 Mat 9; 23:4.

20, 21. (a) Ania ti pakabuklan nga epekto iti Judaismo ti nainget a panangipaannurot iti tradision? (b) Aniat’ maadaltayo iti napasamak iti Judaismo?

²⁰ Saan nga intandudo dagidiay pangulo a Judio ti ayat. Dagiti tradisionda nangibunga iti maysa a relihion a nangipamaysa unay kadagiti makinruar a banag, iti mekanikal a panagtulnog tapno laeng maiparangarang​—maysa a nabunga a kasasaad a pagtaudan ti panaginsisingpet. (Mateo 23:25-28) Dagiti pagannurotanda nangpataud iti nagadu a makagapu tapno ukomenda dagiti sabsabali. Gapuna impagarup dagiti napangato, naturay a Fariseo nga adda kalinteganda a mangbabalaw ken Jesu-Kristo a mismo. Nalipatanda ti kangrunaan a panggep ti Linteg ket inlaksidda daydiay pudpudno a Mesias. Kas banagna, kasapulan a kunaenna idi iti nasion a Judio: “Adtoy! Ti balayyo mabaybay-an kadakayo.”​—Mateo 23:38; Galacia 3:23, 24.

²¹ Aniat’ maadaltayo? Nalawag, ti nainget a panangannurot iti tradision dina itandudo ti nadalus a panagdayaw ken Jehova! Ngem kaipapanan kadi daytoy a dagiti managdaydayaw ken Jehova ita didan kasapulan ti maaddaan iti aniaman a pagalagadan malaksid no dagitoy ket espesipiko a nailanad iti Nasantuan a Kasuratan? Saan. Maipaay iti naan-anay a sungbat, sumaganad nga usigentayo no kasano a sinuktan ni Jesu-Kristo ti Linteg Mosaiko iti baro ken nasaysayaat a linteg.

[Footnote]

Mailawlawagyo Kadi?

◻ Kasano nga iturturayan ti linteg ti Dios ti amin a parsua?

◻ Aniat’ kangrunaan a panggep ti Linteg Mosaiko?

◻ Aniat’ mangipakpakita nga impaganetget ti Linteg Mosaiko ti asi ken pannakipagrikna?

◻ Apay a ninayonan dagiti Judio a panguluen ti relihion ti Linteg Mosaiko iti adu a pagalagadan, ket aniat’ resultana?

[Kahon iti panid 10]

Dagiti Judio a Pangulo ti Relihion

Dagiti Eskriba: Imbilangda ti bagida kas suno ni Esdras ken para-ilawlawag iti Linteg. Sigun iti libro nga A History of the Jews, “saan nga amin nga eskriba ket natan-ok a persona, ket ti panangpadasda nga agaramat kadagiti nailemmeng a kaipapanan manipud iti linteg masansan a nagresulta kadagiti awan mamaayna a pormula ken minamaag a restriksion. Nagbalin dagitoy a nainget a kaugalian, a di nagbayag nagbalin a naulpit a mamangulo.”

Hasidim: Ti nagan kaipapananna “dagiti nadiosan” wenno “dagiti santo.” Immuna a nadakamat kas maysa a klase idi agarup 200 K.K.P., nabilegda iti politika, panatiko a manangitandudo iti kinadalus ti Linteg maibusor iti kinaranggas ti impluensia ti Griego. Nabingay iti tallo a grupo ti Hasidim: dagiti Fariseo, Saduceo, ken dagiti Essene.

Dagiti Fariseo: Mamati ti sumagmamano nga eskolar a ti nagan ket nagtaud iti sasao para kadagiti “Naisina,” wenno “Separatista.” Talaga a panatikoda iti panangikagumaanda a maisina kadagiti Gentil, ngem minatmatanda met ti kakabsatda kas naisina manipud​—ken nangatngato​—ngem kadagiti gagangay a Judio, nga ignorante kadagiti kinakomplikado ti naisao a linteg. Kinuna ti maysa a historiador maipapan kadagiti Fariseo: “No iti pakabuklan, trinatoda dagiti lallaki a kas ub-ubbing, nga inanamongan ken inikkandat’-kaipapanan ti kababassitan a detalye dagiti ritual a rambak.” Kinuna ti sabali pay nga eskolar: “Namataud ti Fariseismo iti adu a legal a pagalagadan a nangsakup iti amin a kasasaad, a nagresulta iti panangpadakkelda iti babassit a banag ket binaybay-anda dagiti napateg a bambanag. (Mat. 23:23).”

Dagiti Saduceo: Maysa a grupo a sisisinged a nainaig iti aristokrasia ken kinapadi. Siiinget a binusorda dagiti eskriba ken Fariseo, a kunkunada nga awan birtud ti naisao a linteg a kas iti naisurat a Linteg. Impakita a mismo ti Mishnah a napaayda iti daytoy a dangadang: “Naing-inget a panagtulnog ti maipaay iti [panagtulnog kadagiti] sasao dagiti Eskriba ngem iti [panagtulnog kadagiti] sasao ti [naisurat a] Linteg.” Ti Talmud, a nangiraman iti adu a komentario iti naisao a linteg, kunana pay kamaudiananna: “Ti sasao dagiti eskriba ket . . . napatpateg ngem iti sasao ti Torah.”

Dagiti Essene: Maysa a grupo dagiti ermitanyo a nangiputong iti bagbagida kadagiti naisina a komunidad. Sigun iti The Interpreter’s Dictionary of the Bible, ad-adda pay a managbukbukod dagiti Essene ngem dagiti Fariseo ken “no dadduma ad-adda pay ngem dagiti mismo a Fariseo.”

[Ladawan iti panid 8]

Nalabit a dagiti nagannak ni Job insuroda kenkuana dagiti linteg a mangiturturay kadagiti konstelasion