Ti Biagko kas Agkukutel—Naragsak ken Naparaburan iti Naespirituan
KAS INSALAYSAY NI ISAIAH ADAGBONA
Dimmakkelak idiay Akure, Nigeria. Agmulmula idi ti pamiliami kadagiti tugi, saba, kamoteng kahoy, ken kakaw. Dinak pinageskuela ni tatang. Kinunana kaniak: “Mannalonka. Awan mangibaga kenka nga agbasaka kadagiti tugi.”
NUPAY kasta, kayatko idi ti agsursuro nga agbasa. Iti rabii, agtakder ken agimdengak iti tawa ti maysa a pagtaengan a pangisursuruan ti pribado a mannursuro iti sumagmamano nga ubbing. Napasamak dayta idi 1940 idi agtawenak iti 12. No makitanak ti ama dagiti ubbing, agbugkaw sanak kamaten. Ngem agkarasubliak. Pasaray saan nga umay ti mannursuro, ket aglibasak a sumrek sa kitaek dagiti libro dagiti ubbing. No dadduma ipabulodda kaniak dagiti libroda. Kasta ti nakasursuruak nga agbasa.
Timmiponak iti Ili ti Dios
Idi agangay naaddaanak iti Biblia ken regular a basaek dayta sakbay a maturogak. Iti maysa a rabii binasak ti Mateo kapitulo 10, a mangipakpakita a dagiti adalan ni Jesus ket guraen ken idadanes ti tattao.
Nalagipko nga addada immay a Saksi ni Jehova idiay balay ken saan a nasayaat ti pannakatratoda. Napanunotko a nalabit dagitoy ti tattao a tuktukoyen ni Jesus. Idi immay manen dagiti Saksi, nangalaak iti magasin kadakuada. Idi irugik ti makitimpuyog kadakuada, inum-umsidak. Nupay kasta, bayat nga up-upayendak dagiti tattao, ad-adda ketdi a nakombinsirak ken naragsakanak tangay nabirokakon ti pudno a relihion.
Ti talaga a nagustuak kadagiti Saksi ket, saan a kas kadagiti sabsabali a grupo ti relihion iti lugarmi, dida linaokan ti panagdayawda kadagiti kustombre ken tradision ti lokal a napaganuan a relihion. Kas pagarigan, nupay makimismisa ti pamiliami iti simbaan dagiti Anglicano, pinagtalinaed ni tatang ti altar ti dios dagiti Yoruba a ni Ogun.
Idi natayen ni tatang, siak koma ti mangtawid iti altar. Diak kinayat, yantangay ammok a kondenaren ti Biblia ti idolatria. Rimmang-ayak iti naespirituan iti tulong ni Jehova, ket idi Disiembre 1954, nabautisaranak.
Nagkukutelak
Idi apagtapog dayta a tawen, nadlawko a limteg ken saanen a makarikna dagiti sakak. No ipayatko kadagiti beggang, saan a nasakit. Di nagbayag, addada lumabbasit a letteg iti muging ken kadagiti bibigko. Diak ammo idi ken ti pamiliak no apay a kasdiay; impagarupmi no eksema. Napanak iti 12 nga erbolario tapno agpaagas. Kamaudiananna, maysa kadakuada ti nangibaga kadakami a kukutel dayta.
Anian a makapakigtot dayta! Naburiboranak ken diak nakaturturog. Pasaray batibatenak. Ngem ti pannakaammok iti kinapudno ti Biblia ken ti panagpannurayko ken Jehova tinulongannak a kumita iti masanguanan a buyogen ti panagtalek.
Imbaga dagiti tattao ken ni nanang a no mapanak iti maysa nga orakulo tapno agidaton, sumayaatakto. Diak napnapan, tangay ammok a saan a makaay-ayo ken Jehova ti kasta nga aramid. Gapu ta ammoda a determinadoak iti dayta, insingasing dagiti gagayyem ni nanang a mangala iti kola nut sa iyaprosna iti mugingko. Kalpasanna ipanna ti kola nut iti orakulo tapno maidaton para kaniak. Diak kayat ti makinamin ket imbagak dayta kenkuana. Idi agangay dinakon mapilit a makinamin iti napaganuan a relihion.
Idi nagpaospitalak, nakaro unayen ti kukutelko. Adu ti letteg iti intero a bagik. Idiay ospital, pinagag-agasdak, ket in-inut a simmayaat ti kudilko.
Impagarupda a Natayakon
Ngem saan a dayta ti nagpatinggaan dagiti parikutko. Nakaro ti pannakaimpektar ti makinkannawan a sakak, ket idi 1962 kasapulan a maputed. Kalpasan ti pannakaopera, addada timmaud a medikal a komplikasion. Saan a ninamnama dagiti doktor nga agbiagak pay. Adda immay a puraw a misionero a padi tapno ipaaynan ti maudi a seremonia. Diak makasao gapu ta nakakapkapsutakon, ngem kinuna kenkuana ti maysa a nars a maysaak a Saksi ni Jehova.
Kinuna kaniak ti padi: “Kayatmo kadi ti agbalbaliw ket agbalinka a Katoliko tapno makapanka idiay langit?” Iti un-unegko dayta ti namagkatawa kaniak. Nagkararagak ken ni Jehova nga ikkannak iti kired a sumungbat. Naikarkarigatak ti simmungbat, “Saan!” Timmallikud ti padi sa pimmanaw.
Dimmegdeg ti kasasaadko agingga nga impagarup dagiti agtartrabaho iti ospital a natayakon. Inabbonganda ti rupak iti ules. Ngem didak impan idiay mortuario tangay masapul a pasingkedan pay nga umuna ti doktor wenno nars a natayakon. Awan idi ti doktor nga agtartrabaho, ken adda pasken a tinabunuan dagiti amin a nars. Gapuna pinanawandak a nagpatnag iti ward. Idi bumisita ti doktor iti kinabigatanna, awan immay iti katrek gapu ta naabbonganak pay laeng ken impapanda a natayakon. Idi agangay, adda nakadlaw nga agkutkuti ti “bangkay” a naabbongan iti ules!
Bueno, nakaungarak, ket idi Disiembre 1963 inyakardak idiay Abeokuta Leprosy Hospital Settlement idiay abagatan a laud a Nigeria. Sadiayen ti nagnaedak.
Ibubusor iti Panangasabak
Agarup 400 ti agkukutel nga adda sadiay idi simmangpetak, ket siak laeng ti Saksi. Nagsuratak iti Sosiedad, ket dagus a nagtignayda babaen ti panangibilinda iti Akomoje Congregation a sarungkarandak. Gapuna saanak a nayadayo kadagiti kakabsat.
Apagsangpetko iti dayta a lugar, rinugiakon ti nangasaba. Saan a nagustuan dayta ti lokal a pastor, ket impulongnak iti welfare officer a mangimatmaton iti kampo. Ti welfare officer ket maysa a lakay a naggapu idiay Alemania. Kinunana kaniak nga awan kalintegak a mangisuro iti Biblia gapu ta diak nakapagadal wenno awananak iti sertipiko a mangaramid iti kasta; yantangay saanak a kualipikado, saan nga umiso ti maisurok kadagiti tattao. No itultuloyko, pagtalawendak ken saandakon nga agasan. Dinak pinalubosan a sumungbat iti aniaman.
Simmaganad, imbilinna nga awan koma ti makipagadal iti Biblia kaniak. Kas banagna, saanen nga immas-asideg kaniak dagidiay nangipakita iti interes.
Inkararagko dayta ken Jehova, a nagkiddawak iti sirib ken panangiwanwan. Iti simmaganad a Domingo, napanak iti kapilia ti Baptist iti dayta a lugar, nupay diak nakinamin kadagiti narelihiosuan a serbisio. Kabayatan ti serbisio, adda tiempo a mabalin nga agsaludsod dagiti timmabuno. Intayagko ti imak sa insaludsodko: “No mapan amin idiay langit dagiti naimbag a tattao ken sabali ti papanan amin a dakes a tattao, apay a kuna ti Isaias 45:18 a ti Dios inaramidna ti daga a pagnaedan?”
Adu ti nagtatanamitim iti tallaong. Kamaudiananna, kinuna ti misionero a pastor a ditay ammo ti daldalan ti Dios. Iti dayta, sinungbatak ti bukodko a saludsod babaen ti panangibasak kadagiti kasuratan a mangipakita a 144,000 ti mapan idiay langit, a madadael dagiti nadangkes, ken agbiag nga agnanayon ditoy daga dagiti nalinteg a tattao.—Salmo 37:10, 11; Apocalipsis 14:1, 4.
Nagpapalakpakda amin kas panangapresiarda iti sungbat. Kalpasanna kinuna ti pastor: “Agpalakpakkay pay iti maminsan gapu ta talaga a nalaing iti Biblia daytoy a tao.” Kalpasan ti serbisio, immay ti dadduma kaniak ket kinunada: “Ad-adut’ ammom ngem ti pastor!”
Agtultuloy ti Panangpapanawda Kaniak
Dayta ti nangpasardeng iti kangrunaan a paset ti pannakaidadanes, ket nakikadua manen kaniak dagiti tattao nga agadal iti Biblia. Nupay kasta, addada pay laeng bumusbusor a nangipilit iti welfare officer a papanawennak. Agarup makabulan kalpasan daydi a serbisio iti kapilia, pinaayabannak sa kinunana: “Apay a mangaskasabaka latta? Iti pagiliak, saan a kayat ti tattao dagiti Saksi ni Jehova, ket kasta met laeng ditoy. Apay a rirriribukennak? Ammom kadi a mabalinka a papanawen?”
Simmungbatak: “Tata, adda tallo a rason no apay a pagraemanka. Umuna, agsipud ta in-inaunaka ngem siak, ket kuna ti Biblia a masapul a raementayo ti ubanan. Ti maikadua a rason no apay a raemenka ket pinanawam ti pagiliam tapno tulongannakami ditoy. Ti maikatlo a rason ket naasika, managparabur, ken tultulongam dagiti marigrigatan. Ngem panagkunam aniat’ kalintegam a mangpapanaw kaniak? Ti presidente ti pagilian dina papanawen dagiti Saksi ni Jehova. Dinakam papanawen ti nabayagen nga agturay iti daytoy a rehion. Uray abugennak iti daytoy a kampo, kaskasdi nga aywanannakto ni Jehova.”
Diak pay pulos napadasan idi ti nakisarita kenkuana iti kastat’ kaprangkana, ket makitak a nangrikna iti dayta. Pimmanaw a di nagsasao. Idi adda nangireklamo kaniak, masimronan a simmungbat: “Awan bibiangkon iti daytoy. No adda parikutyo iti panangasabana, kasaritayo!”
Ti Klase iti Panagbasa ken Panagsurat
Nagtultuloy ti panangbusor iti panangasabak dagidiay tumabtabuno iti kapilia ti Baptist iti kampo. Idi kuan adda napanunotko. Napanak iti welfare officer ket dinamagko no mabalin a mangipasdekak iti klase iti panagbasa ken panagsurat. Idi dinamagna no mano ti kayatko a sueldo, kinunak a libre ti panangisurok.
Nangipaayda iti siled a pagadalan, pisara, ken tisa, gapuna rinugiak a sinursuruan nga agbasa ti dadduma nga adda sadiay. Inaldaw ti klasemi. Iti umuna a 30 a minuto, isurok ti panagbasa, sa isalaysay ken ilawlawagko ti maysa nga estoria iti Biblia. Kalpasanna, basaenmi ti salaysay iti Biblia.
Adda maysa a babai nga estudiante a Nimota ti naganna. Interesado unay iti naespirituan a bambanag ket agsalsaludsod mainaig iti relihion agpadpada idiay simbaan ken iti moske. Saan a nasungbatan sadiay dagiti saludsodna, isu a siak ti pagsaludsodanna. Idi agangay, indedikarna ti biagna ken Jehova ken nabautisaran. Nagkasarkami idi 1966.
Kaaduan iti kongregasionmi itatta nasursuroda ti agbasa ken agsurat iti dayta a klase. Saan a siak ti makinsirib iti panangisingasingko iti dayta a klase. Nabatad a pinaraburannakami la ketdi ni Jehova. Awanen ti nangpadas a manglapped kaniak a mangasaba kalpasan dayta.
Kingdom Hall iti Kampo
Idi nagasawakamin ken ni Nimota, uppatkami nga aggigimong a regular nga agadal iti Pagwanawanan. Iti agarup makatawen, aggigimongkami iti siled a pakabugguan ti sugat dagiti agkukutel. Idi kuan kinuna kaniak ti welfare officer, a nagbalinen a gayyemko: “Saan a nasayaat nga iti siled a pagagasan ti pagdayawanyo iti Diosyo.”
Kinunana a makapaggigimongkami iti bakante a bodega ti karpintero. Idi agangay, dayta a bodega ti napagbalin a Kingdom Hall. Idi 1992, iti tulong dagiti kakabsat iti ili, naileppasmi dayta. Kas makitayo iti ladawan iti panid 24, nagsayaat ti Kingdom Hall-mi—napalitadaan ken napintaan, semento ti suelona ken nalagda ti atepna.
Panangasaba Kadagidiay Agkukutel
Ti pagnanaedan dagiti agkukutel ti nagbalin a teritoriak iti 33 a tawen. Kasano ti panangasaba kadagiti agkukutel? Ditoy Africa kaaduan a tattao patienda nga amin a banag aggapu iti Dios. Gapuna no agkukutelda, patienda a ti Dios ti makinggapuanan. Dadduma ti maladingitan unay iti sasaadenda. Marurod dagiti dadduma ket kunada: “Dimo sasawen kadakami ti maipapan iti Dios a naayat ken naasi. No agpayso dayta, maawan koman daytoy a sakit!” Iti kasta basaen ken pagsaritaanmi ti Santiago 1:13, a kunana: ‘Kadagiti dakes a bambanag di mabalin a suoten ti Dios ti asinoman.’ Sumaganad ilawlawagmi no apay a palpalubosan ni Jehova ti sakit a mangparigat kadagiti tattao, ken ipakitami ti karina maipapan iti paraiso a daga a sadiay awanton ti agsakit.—Isaias 33:24.
Adu ti nangipangag iti naimbag a damag. Sipud idi dimtengak iti daytoy a kampo, inusarnak ni Jehova a nangtulong iti nasurok a 30 a tattao a nagdedikar ken nagpabautisar, agkukutelda amin. Adu ti nagsubli iti pagtaenganda idi naimbagandan, ken adda sumagmamano a natayen. Ita addaankamin iti 18 nga agibumbunannag iti Pagarian, ken agarup 25 a tattao ti regular a makigimgimong. Dua kadakami ti panglakayen, ken addaankami iti maysa a ministerial nga adipen ken maysa a regular pioneer. Anian a ragsakko a makakita a nakaad-adun ti simamatalek nga agserserbi ken Jehova iti daytoy a kampo! Idi simmangpetak ditoy, maamakak amangan ta agmaymaysaak, ngem nakaskasdaaw ti panangbendision ni Jehova kaniak.
Ti Rag-o ti Panagserbi Kadagiti Kakabsatko
Nagtomtomarak iti agas para iti kukutel manipud idi 1960 agingga idi agarup lima a tawenen ti napalabas. Ita naimbaganakon, a kas iti sabsabali pay iti kongregasion. Adda marka nga imbati ti kukutel—awanen ti gurongko, ken diakon mailinteg dagiti imak—ngem awanen ti sakit.
Tangay naimbaganakon, dadduma saludsodenda no apay a diak panawan ti kampo ket agawidakon. Adda sumagmamano a makagapu iti panagtalinaedko, ngem kangrunaanna kayatko nga itultuloy a tulongan dagiti kakabsatko ditoy. Ti rag-o nga itden ti panangaywan kadagiti karnero ni Jehova rimbawanna ti aniaman a mabalin nga itden kaniak ti pamiliak no agawidak.
Agyamak unay ta naam-ammok ni Jehova sakbay a naammuak nga agkukutelak. No diak koma naam-ammo, amangan no nagpakamatayakon. Nakaad-adu ti pakarigatan ken parparikut kadagiti tawen a naglabas, ngem saan a ti agas ti nangsaranay kaniak—ni Jehova. No lagipek ti napalabas, maragsakanak; ket no panunotek ti masanguanan iti sidong ti Pagarian ti Dios, ad-adda pay a maragsakanak.
[Kahon iti panid 25]
Ti Kangrunaan nga Impormasion Maipapan iti Kukutel
Ania Dayta?
Ti moderno a kukutel ket sakit a patauden ti bacillus a nailasin ni Armauer Hansen idi 1873. Kas panangbigbig iti naaramidanna, tukoyen met dagiti doktor ti kukutel kas Hansen’s disease.
Ti bacillus dadaelenna dagiti urat, tulang, mata, ken dadduma pay nga organo. Maawan ti panagrikna, a masansan kadagiti ima ken saka. No di maagasan, dayta a sakit ti pakaigapuan ti nakaro a pannakadadael ti rupa, dagiti saka ken ima. Manmano a makapapatay dayta.
Adda Kadi Agasna?
Dagiti tattao a saan a nakaro ti kukutelda ti maimbagan uray dida agpaagas. Dagiti nakarkaro a kaso ket mabalin a maimbagan babaen ti agas.
Ti immuna nga agas a panglaban iti kukutel a nayam-ammo idi 1950 ket nakapuy ken saanen a nasamay gapu ta saanen nga ikankano dayta ti bacillus ti kukutel. Napataud dagiti baro nga agas, ket manipud idi rugrugi ti dekada 1980, ti Multi-Drug Therapy (MDT) ti nagbalinen a pangkaaduan nga agas iti sangalubongan. Napagtitipon iti daytoy ti tallo nga agas—Dapsone, Rifampicin, ken Clofazimine. Nupay papatayen ti MDT ti bacillus, dinan matarimaan ti nadadaelen.
Nasamay unay ti MDT a pangagas iti sakit. Kas resultana, bimmassit unay ti bilang dagiti agkukutel manipud 12 milion idi 1985 a nagbalin nga agarup 1.3 milion idi ngalay ti 1996.
Kasanot’ Kalakana ti Maakaran iti Dayta?
Saan a nalaka a makaakar ti kukutel; kaaduan a tattao napigsa ti resistensiada a manglaban iti dayta. No makaakar man, masansan a mapasamak dayta kadagiti tattao a nabayagen a makilanglangen kadagidiay agsakit.
Saan a masigurado dagiti doktor no kasano ti iseserrek ti bacillus iti bagi ti tao, ngem atapenda a sumrek dayta iti kudil wenno iti agong.
Dagiti Pangnamnamaan iti Masanguanan
Ti kukutel ket naisayangkat ti “pannakaikkatna kas nalatak a parikut iti salun-at” agingga iti tawen 2000. Kayat a sawen daytoy a ti bilang dagiti agkukutel iti aniaman a komunidad ket saanton a nalablabes ngem 1 iti 10,000 a tattao. Naan-anayton a maikkat dayta iti sidong ti Pagarian ti Dios.—Isaias 33:24.
Gubuayan: World Health Organization; International Federation of Anti-Leprosy Associations; and Manson’s Tropical Diseases, 1996 Edition.
[Kahon iti panid 27]
Agpada Kadi ti Kukutel Itatta ken ti Kukutel Idi Tiempo ti Biblia?
Dagiti medikal a libro itatta tukoyenda ti kukutel kadagiti masnup a termino; ti nasientipikuan a nagan ti mikrobio ket Mycobacterium leprae. Siempre, saan a medikal a libro ti Biblia. Nalawlawa ti kaipapananna ti Hebreo ken Griego a sasao a naipatarus a “kukutel” iti adu a patarus ti Biblia. Kas pagarigan, ti kukutel iti Biblia ket mangpataud kadagiti makita a sintoma saan laeng a kadagiti tattao no di pay ket kadagiti kawes ken balbalay, banag a di aramiden ti bacillus.—Levitico 13:2, 47; 14:34.
Maysa pay, dagiti sintoma a pakailasinan ti kukutel itatta kadagiti tattao ket saan nga eksakto a pumada iti pannakailadawan ti kukutel idi tiempo ti Biblia. Kuna ti dadduma a nalabit maigapu dayta iti panagbaliwbaliw ti kita dagiti sakit iti panaglabas ti panawen. Patien dagiti dadduma a ti kukutel a nadakamat iti Biblia tuktukoyenna ti nadumaduma a saksakit, a nalabit pakairaman wenno saan ti sakit a patauden ti M. leprae.
Kuna ti Theological Dictionary of the New Testament a ti Griego ken ti Hebreo a sao a masansan a naipatarus a kukutel agpadpada a “tuktukoyenda ti isu met laeng a sakit, wenno grupo dagiti sakit . . . Mabalin a mapagduaduaan no isu daytoy ti sakit a maawagan ita iti kukutel. Ngem ti masnup a medikal a pannakaipabigbig ti sakit saanna nga apektaran ti panangipategtayo kadagiti salaysay iti panangpaimbag [ni Jesus ken dagiti adalanna kadagiti agkukutel].”
[Ladawan iti panid 24]
Ti kongregasion iti ruar ti Kingdom Hall iti kampo dagiti agkukutel
[Ladawan iti panid 26]
Ni Isaiah Adagbona ken ti asawana, ni Nimota