Ammoyo Kadi?

Ti kadi kukutel a nadeskribir iti Biblia isu met la ti sakit a kukutel iti kaaldawantayo?

Ti medikal a termino a “kukutel” kas maus-usar ita ket tumukoy iti impeksion a gapuanan ti bakteria. Dayta a bakteria (Mycobacterium leprae) ket damo a nadiskobre ni Dr. G.A. Hansen idi 1873. Natakuatan dagiti managsirarak nga agingga iti siam nga aldaw, kabaelan dayta a bakteria ti agbiag iti ruar ti bagi babaen iti aniaman a maipangres wenno agaruyot manipud iti agong. Natakuatanda met a dagiti tattao a sisisinged a makipulpulapol kadagiti agkukutel ket dakdakkel ti posibilidadna a maakaranda iti dayta ken uray ti kontaminado a kawes ket mabalin a pakaigapuan ti impeksion. Sigun iti World Health Organization, nasurok a 220,000 ti naipadamag a naakaran iti kukutel idi 2007.

Awan duadua nga adda dagiti nagkukutel idiay Makintengnga a Daya idi panawen ti Biblia, isu nga impaannurot ti Mosaiko a Linteg a rumbeng a makuarentinas ti addaan iti kasta a sakit. (Levitico 13:4, 5) Ngem ti Hebreo a sao a tsa·raʹʽath a naipatarus a “kukutel” ket saan laeng a tumukoy iti tao a naimpektaran iti kukutel. Ti tsa·raʹʽath tukoyenna pay dagiti kontaminado a kawes ken balay. Dayta a kita ti kukutel ket mabalin nga agparang kadagiti de lana wenno lienso a kawes wenno iti aniaman a naaramid iti lalat. Iti dadduma a kasasaad, mabalin a maikkat dayta no malabaan, ngem no adda latta ti “dumuyaw a berde wenno lumabaga a saplit,” rumbeng a mapuoran ti kawes wenno lalat. (Levitico 13:47-52) Kadagiti balbalay, ti saplit ket agparang kas “alintungogan a dumuyaw a berde wenno lumabaga” iti diding. Dagiti naapektaran a batbato ken argamasa ket masapul a maikkat ken maibelleng iti adayo manipud iti kabalbalayan. No rumsua manen ti kukutel, masapul a marugpo ti balay ken maibelleng amin a materialesna. (Levitico 14:33-45) Kuna ti dadduma a ti kukutel kadagiti kawes wenno balbalay ket nalabit tumukoy iti maawagan ita a buot. Ngem ditay masierto no talaga a kasta.

Apay a ti panangasaba ni apostol Pablo idiay Efeso ket nagresulta iti panagderraaw dagiti mammanday iti pirak?

Bimmaknang dagiti mammanday iti pirak idiay Efeso gapu iti panagaramidda kadagiti “pirak a sinantemplo ni Artemis,” ti patrona ti Efeso ken diosa ti panaganup, kinabunga, ken panagpasngay. (Aramid 19:24) Patienda a ti imahenna ket natnag “manipud langit” isu nga inkabilda dayta iti templona idiay Efeso. (Aramid 19:35) Maibilang idi dayta a templo ni Artemis a maysa kadagiti pito a pagsidsiddaawan ti nagkauna a lubong. Adu a peregrino ti mapan idiay Efeso bayat ti Marso/Abril iti kada tawen tapno dar-ayanda dagiti piesta a mangpadayaw ken Artemis. Gapu iti kaadu dagiti sangaili, nagadu ti gumatang kadagiti banag a konektado iti kulto, a nausar kas sobenir, anib, daton iti diosa, wenno maaramat iti sangapamiliaan a panagdayaw inton makaawiden dagiti peregrino. Dagiti kadaanan a naikitikit a surat manipud Efeso dakamatenda ti pannakapataud dagiti balitok ken pirak nga estatua ni Artemis, ken adda pay dagiti espesipiko a nangdakamat iti gunglo dagiti mammanday iti pirak.

Insuro ni Pablo a “saan a didios” dagiti imahen nga “inaramid dagiti ima.” (Aramid 19:26) Gapuna, nakita dagiti mammanday iti pirak nga agpeligro a mapukaw ti pagsapulanda isu a nangsugsogda iti panagderraaw kas protesta iti panangasaba ni Pablo. Ni Demetrio a maysa kadagiti mammanday iti pirak imbinsabinsana dagiti panagamakda idi kinunana: “Adda peggad a daytoy a pagsapulantayo saanto laeng nga agbalin nga awan pategna no di ket ti templo ti naindaklan a diosa nga Artemis maibilangto met a kas awan kaes-eskanna ket uray ti kinatan-okna a daydayawen ti intero a distrito ti Asia ken ti mapagnaedan a daga dandanin agbalin nga awan kaes-eskanna.”​—Aramid 19:27.