Pannakayanak ni Jesus​—Ti Pudpudno nga Estoria

PANUNOTENYO ti maysa a nalatak a pasamak iti pakasaritaan ti pagilianyo. Talaga a dokumentado ken adu a historiador ti nangisurat iti dayta. Ita, ania ngay no adda nangibaga kadakayo a di pulos napasamak daytoy, a sarsarita laeng dayta? Wenno, nakarkaro pay, no ngay adda agkuna a saan nga agpaypayso ti kaaduan nga imbaga kenka ti pamiliam maipapan iti pannakayanak ken idadakkel ti mismo nga apongmo? Nalabit makaparurod dagita kadakayo. Sigurado a dikay basta mamatpati kadagita!

Ngem gagangayen a di mamati dagiti kritiko itatta kadagiti rekord ti Ebanghelio da Mateo ken Lucas maipapan iti pannakayanak ni Jesus. Kunada nga agsupadi unay ken saan a mapagtunos dagitoy a salaysay ken agpadpada a naglaon kadagiti nabatad a kinaulbod ken historikal a biddut. Agpayso kadi dayta? Imbes a mamatitayo kadagita nga akusasion, usigentayo a mismo dagiti rekord ti Ebanghelio. Kabayatanna, kitaentayo no ania ti maisuroda kadatayo itatta.

Ti Panggep iti Panagsurat

Iti pangrugian, makatulong a laglagipen ti panggep dagitoy a salaysay ti Biblia. Saan a biograpia dagita no di ket Ebanghelio. Nasken a maammuan ti naggiddiatan ti biograpia ken Ebanghelio. Iti biograpia, nalabit ginasut a panid ti suratan ti autor, nga ikagumaanna nga ipakita no kasano a nagbalin a kastat’ kinalatakna ti tao nga isalsalaysayna. Gapuna, adu a pinanid ti usaren ti dadduma a biograpia a mangidetalye iti kapuonan, pannakayanak, ken panagubing ti isalsalaysayda. Saan a kasta dagiti Ebanghelio. Kadagiti uppat a rekord ti Ebanghelio, ti laeng dua nga Ebanghelio da Mateo ken Lucas ti nangdakamat iti pannakayanak ken panagubing ni Jesus. Nupay kasta, ti panggepda ket saan a tapno ipakita no kasano a timmanor ni Jesus iti kita ti tao a nagbalinanna. Laglagipenyo, binigbig dagiti pasurotna a nagbibiag idin ni Jesus kas espiritu a parsua sakbay pay nga immay ditoy daga. (Juan 8:23, 58) Gapuna, ti panggep ti panangisalaysay da Mateo ken Lucas iti panagubing ni Jesus ket saan a tapno ilawlawag no ania a kita ti tao ti nagbalinanna. Imbes ketdi, insalaysayda dagiti pasamak a maitunos iti panggep dagiti Ebanghelioda.

Ket aniat’ panggep ti panangisuratda kadagitoy? Ti sao nga “ebanghelio” kayatna a sawen “naimbag a damag.” Agpadada iti mensahe​—a ni Jesus ti naikari a Mesias, wenno Kristo; a natay maipaay iti basbasol ti sangatauan; ken napagungar sa nagpalangit. Ngem nagduma unay ti kasasaad ti biag a nagtaudan dagitoy dua a mannurat ken nagduma ti nakaiturongan dagiti suratda. Ni Mateo, nga agsingsingir iti buis, pinutarna ti salaysayna a nangnangruna para kadagiti Judio. Ni Lucas, a mangngagas, sinuratanna ni “katan-okan a Teofilo”​—a nalabit nangato ti saadna​—ken naiturong met ti suratna kadagiti ad-adu a Judio ken Gentil. (Lucas 1:1-3) Kada mannurat nangpilida kadagiti pasamak a talaga nga adda pakainaiganna kadagiti partikular nga agbasa ken paspasamak a mabalin nga ad-adda a mangallukoy kadakuada. Gapuna, ti rekord ni Mateo pagminarenna dagiti padto iti Hebreo a Kasuratan a natungpal mainaig ken Jesus. Iti sabali a bangir, sinurot ni Lucas ti ad-adda a klasiko a historikal a metodo a nalabit bigbigbigen idi dagiti di Judio nga agbasa iti suratna.

Di ngad pakasdaawan nga agduma dagiti salaysayda. Kuna dagiti kritiko nga agsinnupiat dagitoy a dua, ngem iti kinapudnona, saan. Agkinnomplementoda ken nagsayaat ti panagtunosda a mangbukel iti ad-adda a kompleto a ladawan.

Pannakayanak ni Jesus Idiay Betlehem

Agpadpada nga inrekord da Mateo ken Lucas ti naisangsangayan a milagro maipapan iti pannakayanak ni Jesus​—impasngay ti maysa a birhen. Impakita ni Mateo a daytoy a milagro tinungpalna ti sinigsiglon ti kabayagna a padto ni Isaias. (Isaias 7:14; Mateo 1:22, 23) Inlawlawag ni Lucas a nayanak ni Jesus idiay Betlehem agsipud ta napilitan da Jose ken Maria a mapan sadiay gapu iti panagparehistro nga inyussuat ni Cesar. (Kitaenyo ti kahon iti panid 7.) Naisangsangayan unay ti pannakayanak ni Jesus idiay Betlehem. Sinigsiglo sakbay dayta, impadto ni propeta Mikias a tumaudto ti Mesias manipud iti daytoy kasla nakabasbassit nga ili iti asideg ti Jerusalem.​—Mikias 5:2.

Agdindinamag daydi a rabii a pannakayanak ni Jesus kas pakaibatayan dagiti eksena iti belen. Nupay kasta, naiduma unay ti pudpudno nga estoria no idilig iti masansan a mailadladawan kadagiti belen. Ni historiador a Lucas, a nangdakamat iti sensus a nakaigapuan ti ipapan da Jose ken Maria idiay Betlehem, dakamatenna met kadatayo ti maipapan kadagiti agpaspastor a mangbambantay kadagiti arbanda iti kannag kabayatan dayta a nagpateg a rabii. Dagitoy a dua a kasasaad ti pamatian ti adu a mangsuksukimat iti Biblia a saan a nayanak ni Jesus iti Disiembre. Kunada a di mabalin a piliten ni Cesar dagiti sensitibo a Judio a mapan kadagiti siudad a nakayanakanda kabayatan ti nalam-ek ken matutudo a tiempo, a mabalin nga ad-adda a mamagpungtot kadagiti rebelioso a tattao. Kasta met nga imposible, kuna dagiti eskolar, nga addada agipaspastor kadagiti arbanda iti kannag kabayatan ti kasta a di nasayaat a paniempo.​—Lucas 2:8-14.

Imutektekanyo ta kinaykayat ni Jehova nga ipakaammo ti pannakayanak ti Anakna, saan a kadagiti edukado ken naturay a papanguluen ti relihion kadagidi a tiempo, no di ket kadagiti nanumo a trabahador nga agnanaed iti kannag. Nalabit saan unay idi a makalkalangen dagiti eskriba ken Fariseo dagiti agpaspastor, a gapu iti eskediul ti trabahoda dida maannurot dagiti dadduma a detalye ti oral a linteg. Ngem pinaraburan ti Dios dagitoy nanumo, matalek a lallaki iti naindaklan a dayaw​—impakaammo dagiti anghel kadakuada a kaipaspasngay idiay Betlehem ti Mesias, nga inur-uray ti ili ti Dios iti rinibun a tawtawen. Dagitoy a lallaki, saan ket a dagiti “tallo nga ari,” a masansan a maipakpakita kadagiti belen, ti nangbisita kada Maria ken Jose ket nakitada daytoy inosente a maladaga a nakaidda iti kulluong.​—Lucas 2:15-20.

Paraburan ni Jehova Dagiti Nanumo nga Agbirbirok iti Kinapudno

Paraburan ti Dios dagiti nanumo a tattao nga agayat kenkuana ken interesado unay a makakita iti pannakatungpal dagiti panggepna. Namin-adu a nagminar daytoy kadagiti pasamak mainaig iti pannakayanak ni Jesus. Idi impan da Jose ken Maria ti maladaga idiay templo kas panagtulnogda iti Linteg Mosaiko, agarup makabulan kalpasan ti pannakayanakna, nagdatonda sadiay iti “maysa a paris a pagaw wenno dua nga urbon nga atap a kalapati.” (Lucas 2:22-24) Kinapudnona, toro a karnero ti kalikaguman ti Linteg, ngem impalubosna daytoy nalaklaka a daton nga usaren dagiti napanglaw. (Levitico 12:1-8) Panunotenyo dayta. Saan a nabaknang a pamilia, no di ket napanglaw, ti pinili ni Jehova a Dios, ti Soberano iti uniberso, a sangakabbalayan a mangpadakkel iti dungdungnguen ken bugbugtong nga Anakna. No maysaka a naganak, daytoy koma ti nabatad a palagip a ti kasayaatan a maisagutyo kadagiti annakyo ket pagtaengan a mangipangpangruna kadagiti naespirituan a bambanag​—a nasaysayaat nga amang ngem iti material a kinabaknang wenno nangato nga adal.

Idiay templo, adda dua a sabali pay a matalek ken nanumo a managdaydayaw a pinaraburan ni Jehova. Maysa ni Ana, ti 84 ti tawenna a balo a “saan a pulos limmanglangan idiay templo.” (Lucas 2:36, 37) Ti maysa pay isu ti matalek a lakay nga agnagan Simeon. Agpadada a naragsakan iti pribilehio nga inted ti Dios kadakuada​—a sakbay a matayda, makitada daydiay naikari nga agbalinto a Mesias. Nagipadto ni Simeon maipapan iti ubing. Padto a napnuan iti namnama ngem medio napakuyogan iti panagleddaang. Impadtona nga addanto aldaw a masalput iti ladingit daytoy agkabannuag nga ina, a ni Maria, gapu iti dungdungnguenna nga anak.​—Lucas 2:25-35.

Agpegpeggad nga Ubing

Ti padto ni Simeon ket nakalkaldaang a palagip a nakaronto ti pananggurada iti daytoy awan basolna nga ubing. Uray maladaga pay laeng, nagminaren daytoy a pananggura. Idetalye ti salaysay ni Mateo no kasano a kasta. Naglabas ti sumagmamano a bulan, ket agnanaeden da Jose, Maria, ken Jesus iti maysa a balay idiay Betlehem. Addada sumagmamano a ganggannaet a di ninamnama a bumisita kadakuada. Agpapan pay ania ti ipakpakita dagiti adu a belen, saan a dinakamat ni Mateo no mano kadagitoy a lallaki ti napan, ket dina met inawagan ida iti “mamasirib a lallaki” wenno “tallo nga ari.” Inusarna ti Griego a sao a maʹgoi, kayatna a sawen “astrologo.” Umdas koman daytoy a mangiparipirip iti agbasbasa nga adda dakes a banag iti daytoy, ta ti astrolohia ket aramid a kondenaren ti Sao ti Dios ken siaannad a liniklikan dagiti matalek a Judio.​—Deuteronomio 18:10-12; Isaias 47:13, 14.

Sinurot dagitoy nga astrologo ti bituen manipud iti daya ket adda awitda a sagsagut nga agpaay iti “daydiay naiyanak nga ari dagiti Judio.” (Mateo 2:2) Ngem saan ida nga inturong ti bituen idiay Betlehem. Inturongna ida idiay Jerusalem sa kalpasanna ken ni Herodes a Dakkel. Awan sabali a tao ditoy lubong nga addaan idi iti kasta nga impluensia ken motibo a mangdangran ken ubing a Jesus. Daytoy nga ambisioso, mammapatay a tao pinapatayna ti sumagmamano a miembro ti mismo a pamiliana nga imbilangna kas peggad.a Gapu ta mariribukan a nakangngeg iti pannakayanak ti masanguanan nga “ari dagiti Judio,” imbaonna dagiti astrologo tapno birokenda Dayta idiay Betlehem. Idi mapandan, adda karkarna a pasamak. Kasla umak-akar ti “bituen” a nangiturong kadakuada idiay Jerusalem!​—Mateo 2:1-9.

Ita, ditay ammo no aktual daytoy a lawag iti tangatang wenno parparmata laeng. Ngem ammotayo a saan a naggapu iti Dios daytoy a “bituen.” Makapasidduker ti kinahusto dayta tangay inturongna dagitoy a pagano a managdaydayaw iti mismo a yan ni Jesus​—nakapuy ken awan gawayna nga ubing, a salsalakniban laeng ti napanglaw a karpintero ken ti asawana. Yantangay saan nga ammo dagitoy nga astrologo a sinikapan ida ni Herodes, nalabit nagsublida koma tapno ipadamagda dayta iti managibales nga ari, a mangituggod iti pannakapapatay ti ubing. Ngem nakibiang ti Dios babaen ti tagtagainep ket pinagawidna ida iti sabali a dalan. No kasta, ti “bituen” ket instrumento la ketdi ti kabusor ti Dios a ni Satanas, a mangaramid iti amin a kabaelanna a mangdangran iti Mesias. Ania ketdin a biddut ti pannakailadawan dayta a “bituen” ken dagiti astrologo kadagiti belen kas inusar ti Dios!​—Mateo 2:9-12.

Kaskasdi, saan a sumuko ni Satanas. Ti instrumentona, ni Ari Herodes, imbilinna a mapapatay amin a maladaga idiay Betlehem nga awan pay dua ti tawenda. Ngem saan nga agballigi ni Satanas a makidangadang ken Jehova. Impakita ni Mateo a nabayagen nga ammo ti Dios a mapasamakto uray daytoy nakadakdakes a pammapatay kadagiti inosente nga ubbing. Tinungday manen ni Jehova ni Satanas, a pinakdaaranna ni Jose babaen iti maysa nga anghel tapno agkamangda idiay Egipto. Ipadamag ni Mateo nga idi agangay inyakar manen ni Jose ti bassit a pamiliana ket kamaudiananna nagnaeddan idiay Nazaret, a sadiay ti dimmakkelan ni Jesus ken dagiti kakabsatna a lallaki ken babbai.​—Mateo 2:13-23; 13:55, 56.

Ti Pannakayanak ni Kristo​—No Ania ti Kaipapananna Kadakayo

Medio nasdaawkayo kadi iti daytoy a pakagupgopan dagiti pasamak a nainaig iti pannakayanak ken panagubing ni Jesus? Adu ti masdaaw. Masdaawda a makaammo a kinapudnona agtutunos ken umiso dagiti salaysay, nupay maisupadi iti dayta ti ipappapilit ti sumagmamano a tattao. Masdaawda a makaammo a dadduma a pasamak ket naipadton iti ginasgasut a tawen sakbayna. Ken masdaawda yantangay dadduma kadagiti kangrunaan a banag iti Ebanghelio ket naiduma unay no idilig iti madesdeskribir kadagiti kadawyan nga estoria iti pannakayanak ni Jesus ken kadagiti belen.

Nupay kasta, nalabit ti ad-adda a nakaskasdaaw ket kaaduan kadagiti kadawyan a panangrambak iti Krismas inlaksidda dagiti kapatgan a punto kadagiti salaysay ti Ebanghelio. Kas pagarigan, saan unay a maikabkabilangan ti Ama ni Jesus​—saan a ni Jose, no di ket ni Jehova a Dios. Panunotenyo ti kaririknana idi intalekna ti dungdungnguenna nga Anak kada Jose ken Maria tapno padakkelen ken aywananda. Agasenyo ti panagtuok ti nailangitan nga Ama idi impalubosna a dumakkel ti Anakna iti lubong a yan ti napnuan-gura nga ari a nangisikat iti pannakapapatayna uray idi ubing pay! Ti nauneg nga ayat ni Jehova iti sangatauan ti nangtignay kenkuana a mangaramid iti kastoy a panagsakripisio.​—Juan 3:16.

Ti pudpudno a Jesus ket masansan nga awan kadagiti panangrambak iti Krismas. Kinapudnona, awan pay ketdi ti rekord a mangipakita nga imbagana kadagiti adalan ti petsa a pannakayanakna; awan ti pakakitaan a rinambakan dagiti pasurotna ti kasangayna.

Saan a ti pannakayanak ni Jesus ti imbilinna a laglagipen dagiti pasurotna no di ket ti ipapatayna​—ken ti pateg dayta iti pakasaritaan ti lubong. (Lucas 22:19, 20) Saan, saan a daydi awan gawayna a maladaga iti kulluong ti kayat ni Jesus a pannakalaglagipna, ta saanen a kasta ni Jesus itatta. Nasurok nga 60 a tawen kalpasan ti pannakapapatay ni Jesus, impalgakna ti kinasiasinona babaen iti sirmata ken apostol Juan kas mannakabalin nga Ari a sisasagana a makigubat. (Apocalipsis 19:11-16) Masapul a maam-ammotayo ni Jesus itatta iti akemna kas Agturay iti nailangitan a Pagarian ti Dios, ta isu ket maysa nga Ari a mangbalbaliwto iti lubong.

[Footnote]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 7]

Nagbiddut Kadi ni Lucas?

Yantangay dimmakkel ni Jesus idiay Nazaret ken kadawyan a pagaammo idi kas Nazareno, kasano a nayanak idiay Betlehem, nga agarup 150 kilometro ti kaadayona? Ilawlawag ni Lucas: “Ita kadagidiay nga aldaw [sakbay ti pannakayanak ni Jesus] rimmuar ti bilin manipud ken Cesar Augusto a ti amin a mapagnaedan a daga ket maipasalista; (daytoy nga umuna a panagpasalista naaramid idi nag-gobernador ni Quirino iti Siria;) ket amin a tattao nagdaliasatda tapno maipasalistada, tunggal maysa iti bukodna a siudad.”​—Lucas 1:1; 2:1-3.

Nakaro ti panangatakar dagiti kritiko ti daytoy a teksto a kunada a biddut wenno, nakarkaro pay, parparbo laeng. Ipapilitda a napasamak daytoy a sensus ken ti kinagobernador ni Quirino idi 6 wenno 7 K.P. No umisoda, mangpataud daytoy ti nakaro nakaro a panagduadua iti salaysay ni Lucas, tangay ipasimudaag ti ebidensia a nayanak ni Jesus idi 2 K.K.P. Ngem di awaten dagitoy a kritiko ti dua a nagpateg a kinapudno. Umuna, impakaammo ni Lucas a saan a namnaminsan ti panagsensus​—imutektekanyo ta tinukoyna “daytoy nga umuna a panagpasalista.” Ammona nga adda pay sabali, naud-udi a panagpasalista. (Aramid 5:37) Daytoy a naud-udi a sensus ti dineskribir ti historiador a ni Josephus, a napasamak idi 6 K.P. Maikadua, ti kinagobernador ni Quirino dina maipapati kadatayo a nayanak ni Jesus iti dayta a naladaw a petsa. Apay? Agsipud ta agminar a namindua a naggobernador ni Quirino. Bigbigen ti adu nga eskolar a napasamak ti immuna a panagserbina idi agarup 2 K.K.P.

Kuna ti dadduma a kritiko a pinarparbo ni Lucas dayta a sensus tapno makapataud iti rason iti pannakayanak ni Jesus idiay Betlehem, ket iti kasta matungpal ti padto ti Mikias 5:2. Daytoy a teoria pagbalinenna a sipapakinakem a managulbod ni Lucas, ket awan kritiko a makaikalintegan iti kasta a pammabasol iti naannad a historiador a nangisurat iti Ebanghelio ken ti libro dagiti Aramid.

Adda pay sabali a banag a di mailawlawag dagiti kritiko: Ti mismo a sensus tinungpalna ti maysa a padto! Idi maikanem a siglo K.K.P., impadto ni Daniel ti maipapan ti maysa nga agturay a “mangpalabas iti managsamsam iti buis iti kinasayaat ti pagarian.” Nagaplikar aya daytoy ken Augusto ken ri bilinna a panagsensus idiay Jerusalem? Bueno, kunaen pay dayta a padto a ’maburakto’ ti Mesias, wenno “Pangulo ti tulag” kabayatan ti panagturay ti suno daytoy nga ari. Pudno a ’naburak’ wenno napapatay ni Jesus kabayatan ti panagturay ni Tiberio a suno ni Augusto.​—Daniel 11:20-22.

[Dagiti Ladawan

Cesar Augusto (27 K.K.P.-14 K.P.)

Tiberio Cesar (14-37 K.P.)

[Credit Lines]

Musée de Normandie, Caen, France

Naretrato iti pammalubos ti British Museum

[Ladawan iti panid 8]

Ti anghel ni Jehova pinaraburanna dagiti nanumo nga agpaspastor iti naimbag a damag maipapan iti pannakayanak ni Kristo