Ti Pannakaisalakan Maipabiang ken Jehova
“No kadatayo, Dios a mangisalakan ti pudno a Dios.”—SALMO 68:20, NW.
1, 2. (a) Apay a maikunatayo a ni Jehova ti Gubuayan ti pannakaisalakan? (b) Kasanoyo nga ilawlawag ti Proverbio 21:31?
NI Jehova ti Mangisalakan kadagiti tattao nga agayat kenkuana. (Isaias 43:11) Ammo daytoy ti nalatak nga ari ti Israel a ni David ta napasaranna a mismo dayta, ket naimpusuan nga inkantana: “Ti pannakaisalakan maipabiang ken Jehova.” (Salmo 3:8) Kasta met laeng ti imbaga ni propeta Jonas iti napasnek a kararagna bayat nga adda iti uneg ti tian ti dakkel nga ikan.—Jonas 2:9.
2 Ammo met ni Solomon nga anak ni David a ni Jehova ti Gubuayan ti pannakaisalakan, ta kinunana: “Ti kabalio maisagana a maipaay iti aldaw ti gubat ngem ti balligi [“pannakaisalakan,” NW] biang ni Jehova.” (Proverbio 21:31) Idiay Makintengnga a Daya idi un-unana a panawen, mausar dagiti baka a pagarado, dagiti asno ti agawit kadagiti karga, dagiti mulo ti pagsakayan dagiti tao, ket mausar dagiti kabalio a pakigubat. Nupay kasta, sakbay a simrek dagiti Israelita iti Naikari a Daga, imbilin ti Dios a ti agbalinto nga arida “dinanto paaduen a maipaay kenkuana met laeng dagiti kabkabalio.” (Deuteronomio 17:16) Saanen a kasapulan pay dagiti kabalio a pakigubat ta ni Jehova ti mangisalakan iti ilina.
3. Aniada a saludsod ti maikari nga usigentayo?
3 Ni Soberano nga Apo Jehova ket “Dios dagiti pannakaisalakan.” (Salmo 68:20) Anian a makaliwliwa a panunoten! Ngem aniada a ‘pannakaisalakan’ ti inaramid ni Jehova? Ken siasino dagiti insalakanna?
Isalakan ni Jehova Dagiti Nalinteg
4. Kasanotay nga ammo nga isalakan ni Jehova dagiti nadiosan a tattao?
4 Kadagiti amin nga agbibiag a sililinteg kas dedikado nga ad-adipen ti Dios, makaliwliwa dagitoy a sasao ni apostol Pedro: “Ammo ni Jehova no kasanona nga ispalen dagiti tattao nga addaan nadiosan a debosion manipud iti pannakasuot, ngem isaganana dagiti nakillo a tattao maipaay iti aldaw a panangukom tapno magessatda.” Tapno mapaneknekan daytoy a punto, kinuna ni Pedro a ti Dios “dina minedmedan ti pannakadusa ti kadaanan a lubong, ngem inaywananna ni Noe, maysa a manangaskasaba iti kinalinteg, a sitatalged agraman dagiti pito a sabsabali pay idi inyegna ti layus iti lubong dagiti di nadiosan a tattao.”—2 Pedro 2:5, 9.
5. Kadagiti ania a kasasaad a nagserbi ni Noe kas “manangaskasaba iti kinalinteg”?
5 Iladawanyo iti panunotyo nga agbibiagkayo idi tiempo ni Noe. Adda ditoy daga dagiti naglasag a demonio. Naulpit kadagiti tattao ti annak dagitoy nasukir nga anghel, ket “napno ti daga iti ranggas.” (Genesis 6:1-12) Ngem saan a napabutngan ni Noe tapno isardengnan ti agserbi ken Jehova. Imbes ketdi, maysa ni Noe a “manangaskasaba iti kinalinteg.” Nangbangonda a sangapamiliaan iti daong, a pulos a saanda a pinagduaduaan ti pannakaikkat ti kinadakes bayat ti panagbiagda. Ti pammati ni Noe kinondenarna daydi a lubong. (Hebreo 11:7) Umasping dagiti kasasaad ita kadagiti kasasaad idi tiempo ni Noe. Dagitoy ti mangtanda iti maudi nga al-aldaw daytoy dakes a sistema ti bambanag. (Mateo 24:37-39; 2 Timoteo 3:1-5) Ngarud, kas ken Noe, agtalinaedkayto kadi a matalek kas manangaskasaba iti kinalinteg a kaduayo ti ili ti Dios nga agserserbi bayat nga ur-urayenyo ti panangisalakan ni Jehova?
6. Kasano a paneknekan ti 2 Pedro 2:7, 8 nga isalakan ni Jehova dagiti nalinteg?
6 Nangted ni Pedro iti maysa pay a pammaneknek nga isalakan ni Jehova dagiti nalinteg. Kinuna ti apostol: “[Ti Dios] inispalna ni nalinteg a Lot, a mariribukan unay idi iti panagpennek dagiti managsalungasing-linteg a tattao iti nalulok a kababalin—ta dayta a nalinteg a tao babaen iti nakita ken nangngegna bayat a makipagnanaed iti tengngada iti inaldaw-aldaw ket matutuok idi ti nalinteg a kararuana maigapu kadagiti nakillo nga ar-aramidda.” (2 Pedro 2:7, 8; Genesis 19:1-29) Kadagitoy maudi nga al-aldaw, minilion dagiti imoral ti panagbibiagda. Kas ken Lot, ‘mariribukankay kadi unay iti panagpennek iti nalulok a kababalin’ dagiti nakaad-adu a tattao ita? No wen, ken no nalinteg dagiti aramidyo, nalabit maysakayto kadagidiay isalakan ni Jehova inton manungpal daytoy dakes a sistema.
Isalakan ni Jehova Dagiti Tattaona Kadagiti Manangirurumen
7. Kasano a ti pannakilangen ni Jehova kadagiti Israelita sadi Egipto paneknekanna nga isalakanna dagiti adipenna iti panangirurumen?
7 Agingga nga adda daytoy daan a sistema, maidadanes dagiti adipen ni Jehova ken irurumen ida dagiti bumusbusor. Ngem makapagtalekda nga ispalen ida ni Jehova, ta insalakanna idi dagiti nairurumen a tattaona. Ipapantayon a maysakayo nga Israelita nga irurrurumen dagiti Egipcio idi kaaldawan ni Moises. (Exodo 1:1-14; 6:8) Agsasaruno dagiti didigra nga inyeg ti Dios iti Egipto. (Exodo 8:5–10:29) Idi pinapatay ti maikasangapulo a saplit dagiti inauna nga annak dagiti Egipcio, pinalubosan ni Faraon ti Israel a pumanaw ngem kalpasanna, pinagsaganana dagiti buyotna ket kinamatda ida. Ngem di nagbayag, natalipupos ni Faraon ken dagiti tattaona idiay Nalabaga a Baybay. (Exodo 14:23-28) Danggayanyo ni Moises ken ti intero nga Israel iti daytoy a kanta: “Ni Jehova isu ti mananggubat: Jehova isu ti naganna. Dagiti luglugan ni Faraon ken ti buyotna intappuakna iti baybay; ket dagiti napili a kapkapitanna limnedda iti Baybay a Nalabaga, dagiti kaadalman ti baybay lapunosenda ida: nagpababada a kas la maysa a bato kadagiti tukok.” (Exodo 15:3-5) Adda umasping a didigra nga agur-uray kadagiti amin a mangirurumen kadagiti tattao ti Dios kadagitoy maudi nga al-aldaw.
8, 9. Manipud iti libro nga Oc-ocom, mangtedkayo iti ehemplo a mangpaneknek nga isalakan ni Jehova dagiti adipenna kadagiti manangirurumen.
8 Iti unos ti adu a tawen kalpasan ti iseserrek dagiti Israelita iti Naikari a Daga, adda dagiti ukom a nangipakat iti kinahustisia kadakuada. Adda dagiti panawen nga inrurumen ida dagiti ganggannaet a nasion, ngem inusar ti Dios dagiti matalek nga ukom a nangisalakan kadakuada. Nupay mabalin nga ‘agasugtayo met gapu kadagiti mangparparigat ken mangtutuok kadatayo,’ isalakannatayto met ni Jehova kas nasungdo nga ad-adipenna. (Oc-ocom 2:16-18; 3:9, 15) Kinapudnona, ti libro ti Biblia nga Oc-ocom ipanamnamana kadatayo daytoy ken ti dakdakkel a panangisalakan ti Dios babaen ti dinutokanna nga Ukom, ni Jesu-Kristo.
9 Sublianantayo ti kaaldawan ni Ukom Barak. Gapu iti ulbod a panagdayaw ken kaawan ti anamong ti Dios, dagiti Israelita ket sidadangkok nga inturayan ni Ari Jabin a Cananeo iti las-ud ti 20 a tawen. Ni Sisera ti pangulo ti dakkel a buyot dagiti Cananeo. Ngem ‘awan makita idi a kalasag wenno gayang iti nagtengngaan dagiti uppat a pulo a ribu iti Israel,’ nupay nalabit agarup uppat a milion ti kaadu dagiti Israelita. (Oc-ocom 5:6-8) Nagbabawi dagiti Israelita ket immawagda iti tulong ni Jehova. Kas imbilin ti Dios babaen ken propetisa Debora, nangummong ni Barak iti 10,000 a lallaki idiay Bantay Tabor, ket pinasardeng ni Jehova dagiti kabusor iti tanap iti baba ti nangato a Tabor. Umarimbangaw dagiti buyot ni Sisera ken dumalagudog dagiti 900 a karuahe a pakigubat bayat a bumalballasiwda iti tanap ken iti namagaan a karayan Kison. Ngem nagtinnag ti bumayakabak a tudo ket naglippias ti Kison. Idi a sumalsalog da Barak ken dagiti tattaona idiay Bantay Tabor bayat nga agbagbagyo, nakitada ti didigra nga inyeg ti pungtot ni Jehova. Sibubuteng a nagtataray dagiti Cananeo, ngem sinunson sa saggaysa a pinapatay ida dagiti tattao ni Barak ket awan ti nakalasat kadakuada. Anian a ballaag kadagiti mangirurumen kadatayo nga agdursok a bumusor iti Dios!—Oc-ocom 4:3-16; 5:19-22.
10. Apay a masiguradotayo nga isalakan ti Dios dagiti adipenna ita kadagiti amin a mangirurumen kadakuada?
10 Isalakan ni Jehova dagiti adipenna ita kadagiti amin a naulpit a kabusorda, kas iti panangisalakanna iti managbuteng-Dios nga Israel kadagiti tiempo ti peggad. (Isaias 43:3; Jeremias 14:8) Inispal idi ti Dios ni David “iti ima dagiti isuamin a kabusorna.” (2 Samuel 22:1-3) Isu nga uray no irurumen wenno idadanesdatayo kas tattao ni Jehova, agmaingeltayo, ta ti insaadna a Mesianiko nga Ari ispalennatayto iti panangirurumen. Wen, “dagiti kararua dagiti makasapul isalakannanto. Subbotennanto dagiti kararuada iti panangirurumen ken iti panangrabsut.” (Salmo 72:13, 14) Pudno nga asidegen dayta a pannakasubbot.
Isalakan ti Dios Dagidiay Agtalek Kenkuana
11. Ania a pagwadan iti panagpannuray ken Jehova ti impaay ni agtutubo a David?
11 Tapno makitatayo ti panangisalakan ni Jehova, masapul a situtured nga agtalektayo kenkuana. Imparangarang ni David ti natured a panagpannuray iti Dios idi napanna sinango ni higante a Goliat. Sirmataenyo dayta a higante a Filisteo a sitatakder iti sanguanan ni agtutubo a David. Kinuna ni David: “Sika umayka kaniak a sikakampilan ken agraman maysa a pika, ken maysa a gayang: ngem siak umayak kenka iti nagan ni Jehova dagiti buybuyot, ti Dios dagiti buybuyot ti Israel, a sika kinaritmo. Ita nga aldaw ni Jehova iyawatnakanto iti imak: ket kabilenkanto, ket putolekto dayta ulom; ket itedkonto dagiti bangkay a natay ti buyot dagiti Filisteo ita nga aldaw kadagiti tumatayab dagiti langlangit, ken kadagiti atap nga an-animal ti daga; tapno isuamin a daga ammuenna koma nga adda ti Dios iti Israel, ket isuamin daytoy a gimong ammuenna koma a ni Jehova saan a mangisalakan a maaramat ti kampilan ken ti pika: ta ti gubat kukua ni Jehova.” Di nagbayag, maysan a bangkay ni Goliat, ket naan-anay a naparmek dagiti Filisteo. Nalawag, insalakan ni Jehova dagiti tattaona.—1 Samuel 17:45-54.
12. Apay a makatulong ti pananglaglagip iti maingel a tao ni David a ni Eleazar?
12 No maipasangotayo kadagiti manangidadanes, mabalin a kasapulan nga ‘agurnongtayo iti tured’ ken ad-adda nga agtalektayo a naan-anay iti Dios. (Isaias 46:8-13, NW; Proverbio 3:5, 6) Imutektekanyo daytoy a pasamak iti disso a naawagan Pasdammim. Nagsanud ti Israel iti imatang ti buyot dagiti Filisteo. Ngem saan a nagbuteng ni Eleazar, maysa kadagiti tallo a nalatak a mamaingel a kadua ni David. Nagtalinaed iti yanna a talon a namulaan iti sebada ket maymaysana a nangpapatay kadagiti Filisteo babaen ti kampilanna. Iti kasta ‘ni Jehova insalakanna ti Israel babaen ti dakkel a panangisalakan.’ (1 Cronicas 11:12-14, NW; 2 Samuel 23:9, 10) Awan ti mangnamnama a kabaelantayo a parmeken iti kabukbukodantayo ti maysa a puersa militar. Kaskasdi, mabalin nga adda dagiti kanito nga awan kaduatayo ket parigatendatayo dagiti kabusor. Sipapasnek nga agpannuraytayto kadi ken Jehova, ti Dios a mangisalakan? Dumawattayto kadi iti tulongna tapno saantay a liputan dagiti kapammatiantayo kadagiti manangidadanes?
Isalakan ni Jehova Dagiti Natarnaw
13. Apay a narigat idi ti agtalinaed a natarnaw iti Dios iti pagarian ti Israel a buklen ti sangapulo a tribu?
13 Tapno isalakannatayo ni Jehova, masapul nga agtalinaedtayo a natarnaw kenkuana aniaman ti mapasamak. Nagduduma a suot ti napasaran dagiti adipen ti Dios idi un-unana a panawen. Panunotenyo ti nalabit napasaranyo koma no nagbiagkayo iti sidong ti pagarian ti Israel a buklen ti sangapulo a tribu. Gapu iti kinasabrak ni Rehoboam, timmallikud kenkuana ti sangapulo a tribu ket binukelda ti makin-amianan a pagarian ti Israel. (2 Cronicas 10:16, 17; 11:13, 14) Kadagiti adu nga ari ti Israel, ni Jehu ti kasayaatan, ngem uray isu ‘saan a nagna iti linteg ni Jehova iti amin a pusona.’ (2 Ar-ari 10:30, 31) Nupay kasta, adda dagiti natarnaw a tattao iti pagarian a buklen ti sangapulo a tribu. (1 Ar-ari 19:18) Namatida iti Dios, ket adda kadakuada ti Dios. Iti baet dagiti pakasuotan ti pammatiyo, salsalimetmetanyo kadi ti kinatarnawyo ken Jehova?
14. Ania a panangisalakan ti inaramid ni Jehova idi kaaldawan ni Ari Ezekias, ket ania ti nangiturong iti panangsakup dagiti taga Babilonia iti Juda?
14 Naglak-am iti didigra ti pagarian ti Israel gapu iti nasaknap a pananglabsing iti Linteg ti Dios. Idi pinarmek dagiti Asirio ti pagarian idi 740 K.K.P., awan duadua nga adda dagiti iturayanna a nagkamang iti pagarian ti Juda a buklen ti dua a tribu, a sadiay makapagdaydayawda ken Jehova iti templona. Uppat kadagiti 19 nga ari ti Juda a kapuonan ni David—da Asa, Josafat, Ezekias, ken Josias—ti naisangsangayan ti debosionda iti Dios. Idi kaaldawan ni natarnaw nga Ezekias, rinaut ti nabileg nga armada dagiti Asirio ti Juda. Kas sungbat kadagiti araraw ni Ezekias, insalakan ti Dios dagiti agdaydayaw kenkuana babaen ti panangusarna iti maysa laeng nga anghel a nangpapatay iti 185,000 nga Asirio iti maysa la a rabii! (Isaias 37:36-38) Idi agangay, sinakup dagiti taga Babilonia ti Juda ket dinadaelda ti Jerusalem a kabeserana ken ti templo idi 607 K.K.P. Bunga daytoy ti panangsalungasing dagiti umili iti Linteg ken ti panangyaleng-alengda kadagiti pakdaar dagiti mammadto ti Dios.
15. Apay a kasapulan idi nga agibtur dagiti Judio a naidestiero idiay Babilonia, ket kasano nga insalakan ida ni Jehova idi kamaudiananna?
15 Nasken nga agibtur dagiti naidestiero a Judio tapno masalimetmetanda ti kinatarnawda iti Dios bayat nga addada a nakayawan idiay Babilonia iti las-ud ti 70 a naladingit a tawtawen. (Salmo 137:1-6) Maysa ni propeta Daniel a naisangsangayan a natarnaw a tao. (Daniel 1:1-7; 9:1-3) Iladawanyo ti ragsakna idi naipatungpal ti bilin ni Ari Ciro ti Persia idi 537 K.K.P., a nangipalubos kadagiti Judio nga agsubli idiay Juda tapno bangonenda manen ti templo! (Esdras 1:1-4) Adu a tawen a nagibtur ni Daniel ken dagiti dadduma pay, ngem idi kamaudiananna nakitada ti pannakaparmek ti Babilonia ken ti pannakaispal ti ili ni Jehova. Tulongannatay koma daytoy nga agibtur bayat nga ur-urayentayo ti pannakadadael ti “Babilonia a Dakkel,” ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion.—Apocalipsis 18:1-5.
Kanayon nga Isalakan ni Jehova ti Ilina
16. Ania a panangisalakan ti inaramid ti Dios idi kaaldawan ni Reyna Ester?
16 Kanayon nga isalakan ni Jehova ti ilina no napudnoda iti naganna. (1 Samuel 12:22; Isaias 43:10-12) Sublianantayo ti kaaldawan ni Reyna Ester—idi maikalima a siglo K.K.P. Ni Aman ti dinutokan ni Ari Asuero (Xerxes I) kas primero ministro. Gapu ta di kayat ni Mardokeo a Judio ti agtamed kenkuana, napalalo ti pungtot ni Aman ket insikatna ti pannakapapatay ni Mardokeo ken amin a Judio nga adda iti Imperio ti Persia. Imbilangna ida a managsalungasing iti linteg, nangpanamnama iti pagrang-ayan ti ekonomia, ket napalubosan a mangaramat iti singsing ti ari a pangtimbre iti dokumento a naglaon iti bilin a mapapatay dagiti amin a Judio. Situtured nga imbaga ni Ester iti ari nga isu ket maysa a Judio ket imbutaktakna ti panggep ni Aman a mangipapatay [kadagiti amin a Judio]. Nagbanaganna, nabitay ni Aman iti mismo a pagbitayan a naisagana a pakabitayan koma ni Mardokeo. Naisaad ni Mardokeo a primero ministro, ket naautorisaran a mangpalubos kadagiti Judio a mangsalaknib iti bagbagida. Naparmekda a naan-anay dagiti kabusorda. (Ester 3:1–9:19) Pabilgen koma daytoy a pasamak ti pammatitayo a ni Jehova isalakanna dagiti natulnog nga adipenna ita.
17. Kasano a nakatulong ti panagtulnog iti pannakaisalakan dagiti Judio a Kristiano nga agnanaed sadi Judea idi umuna a siglo?
17 Ti maysa pay a makagapu no apay nga isalakan ti Dios dagiti adipenna ket agtultulnogda kenkuana ken iti Anakna. Iladawanyo iti panunotyo a maysakayo kadagiti Judio nga adalan ni Jesus idi umuna a siglo. Kinunana kadakuada: “Inton makitayo ti Jerusalem a nalikmut kadagiti nagpakarso a buybuyot, iti kasta ammuenyo a ti pannakalangalangna immasidegen. Ket dagidiay adda idiay Judea rugianda koma ti agkamang kadagiti bambantay.” (Lucas 21:20-22) Naglabas dagiti tawen, ket pampanunotenyo no kaanonto a matungpal dagitoy a sasao. Kalpasanna, immalsa dagiti Judio idi 66 K.P. Immay dagiti buyot ti Roma nga impanguluan ni Cestius Gallus ket inalikubkobda ti Jerusalem sada immabante agingga kadagiti bakud ti templo. Pagammuan, pimmanaw dagiti Romano nga awan gapgapuna. Ania ti inaramid dagiti Kristiano a Judio? Iti librona nga Ecclesiastical History (Libro III, kapitulo V, 3), kinuna ni Eusebius a pinanawanda ti Jerusalem ken ti Judea. Nakalasatda gapu ta impangagda ti naimpadtuan a pakdaar ni Jesus. Kasta met laeng kadi ti kasiglatyo a mangipangag iti Nainkasuratan a balakad a maipapaay babaen ti “matalek a mayordomo” a nadutokan a mangaywan iti amin a ‘sanikua’ ni Jesus?—Lucas 12:42-44.
Pannakaisalakan nga Agturong iti Biag nga Agnanayon
18, 19. (a) Ania a pannakaisalakan ti pinagbalin a posible ti ipapatay ni Jesus, ken agpaay iti siasino? (b) Ania ti determinado idi nga aramiden ni apostol Pablo?
18 Naispal ti biag dagiti Kristiano a Judio idiay Judea agsipud ta impangagda ti pakdaar ni Jesus. Ngem ti ipapatay ni Jesus pinagbalinna a posible ti pannakaisalakan ti “amin a kita ti tattao” nga agturong iti biag nga agnanayon. (1 Timoteo 4:10) Rimsua ti panagkasapulan ti sangatauan iti subbot idi nagbasol ni Adan, iti kasta napukawna ti biagna ken inlakona ti puli ti tao iti pannakaadipen iti basol ken ipapatay. (Roma 5:12-19) Dagiti daton nga animal iti babaen ti Linteg Mosaiko ket mangiladawan laeng a pangabbong iti basol. (Hebreo 10:1-4) Tangay awanan ni Jesus iti natauan nga ama ken nalawag a ti nasantuan nga espiritu ti Dios ti ‘nangsalinong’ ken Maria manipud panaginawna agingga iti pannakayanak ni Jesus, isu ket nayanak a di nagtawid iti basol wenno kinaimperpekto. (Lucas 1:35; Juan 1:29; 1 Pedro 1:18, 19) Idi natay ni Jesus, a naan-anay a sinalimetmetanna ti kinatarnawna, indatonna ti mismo a perpekto a biagna tapno masubbot ken mawayawayaan ti sangatauan. (Hebreo 2:14, 15) Iti kasta ‘inted [ni Kristo] ti bagina kas katupag a subbot nga agpaay iti isuamin.’ (1 Timoteo 2:5, 6) Saan nga amin ket mangaprobetsar iti daytoy a probision a pakaisalakanan, ngem anamongan ti Dios ti pannakaiburay dagiti gunggona nga itden daytoy kadagidiay addaan pammati a mangawat iti dayta.
19 Babaen ti panangidatagna iti pateg ti daton a panubbotna iti Dios sadi langit, sinubbot ni Kristo dagiti annak ni Adan. (Hebreo 9:24) Iti kasta, naaddaan ni Jesus iti Nobia, a buklen dagiti 144,000 a napulotan a pasurotna a napagungar sadi langit. (Efeso 5:25-27; Apocalipsis 14:3, 4; 21:9) Isu met ti agbalin nga “Agnanayon nga Ama” dagidiay mangawat iti datonna ken agbiag nga agnanayon ditoy daga. (Isaias 9:6, 7; 1 Juan 2:1, 2) Anian a naayat nga urnos! Ti panangipateg ni Pablo iti dayta ket nabatad iti maikadua a naipaltiing a suratna kadagiti Kristiano idiay Corinto, kas ipakita ti sumaganad nga artikulo. Kinapudnona, determinado idi ni Pablo a di mangipalubos iti aniaman a manglapped kenkuana a tumulong kadagiti tattao a mangaprobetsar iti nakaskasdaaw a probision ni Jehova iti pannakaisalakan nga agturong iti biag nga agnanayon.
Kasanoyo a Sungbatan?
◻ Ania ti adda a Nainkasuratan a pammaneknek nga isalakan ti Dios dagiti nalinteg a tattaona?
◻ Kasanotay nga ammo nga isalakan ni Jehova dagidiay agtalek kenkuana ken mangtaginayon iti kinatarnawda?
◻ Ania a probision ti inaramid ti Dios maipaay iti pannakaisalakan nga agturong iti biag nga agnanayon?
[Ladawan iti panid 12]
Nagtalek ni David ken Jehova, ti “Dios a mangisalakan.” Kastakay met kadi?
[Ladawan iti panid 15]
Kanayon nga isalakan ni Jehova dagiti tattaona, kas pinaneknekanna idi kaaldawan ni Reyna Ester