Apay a Nakaro ti Panagkunniber?
“Dika umawat iti suksok: ta ti suksok bulsekenna dagiti makakita, ket ballikugenna dagiti sasao ti nalinteg.”—Exodo 23:8.
TALLO ribu ket lima a gasut a tawenen ti napalabas, kinondenar ti Linteg ni Moises ti panangpasuksok. Kadagiti simmaruno a siglo kalpasanna, adu dagiti naaramid a linteg kontra iti panagkunniber. Nupay kasta, saan a nalapdan dagita a linteg ti panagkunniber. Kada aldaw, minilion ti agpaspasuksok, ket binilion a tattao ti agsagsagaba kas bungana.
Nakasaksaknap ken komplikado unayen ti panagkunniber ket agpegpeggad a marpuog ti mismo a pakabuklan ti kagimongan gapu iti dayta. Iti dadduma a pagilian, gistay awan a pulos ti mairingpas malaksid no adda maited a pasuksok. No mapasuksokanna ti maitutop a tao, ti maysa mabalin a makaruar iti eksamen, makaala iti lisensia nga agmaneho, makaaramid iti kontrata, wenno mangabak iti kaso. “Mayarig ti panagkunniber iti nakaro a polusion a mangparigat ken mangupay kadagiti tattao,” masnaayan a kinuna ni Arnaud Montebourg, maysa nga abogado idiay Paris.
Nakaro ti panagpasuksok nangruna iti lubong ti komersio. Ilatlatang ti dadduma a kompania ti kakatlo ti ganansiada a pagpasuksok laeng kadagiti rinuker nga opisial ti gobierno. Sigun iti magasin ti Britania a The Economist, 10 a porsiento ti $25 a bilion a mabusbusbos kada tawen iti sangalubongan a negosio iti armas ti maus-usar a kas pasuksok kadagiti manamnama nga aggatang. Bayat nga agraraira ti kastoy a panagkunniber, kimmaro met dagiti imbungana. Iti napalabas a dekada, naikuna a nadadael ti ekonomia dagiti pagilian gapu iti makunkuna a “crony”capitalism—dagiti dakes nga aramid iti negosio a pabor kadagiti sumagmamano a nabaknang a tattao nga adda koneksionda iti gobierno.
Di ngarud malapdan a dagiti napanglaw—dagidiay di makabael nga agpasuksok—ti kangrunaan nga agrigat gapu iti panagkunniber ken pannakadadael ti ekonomia a bungana. Kas nalawag a kinuna ti The Economist, “ti panagkunniber ket maysa laeng a kita ti panangirurumen.” Maparmek ngata daytoy a kita ti panangirurumen, wenno talaga kadi a di malapdan ti panagkunniber? Tapno masungbatan dayta a saludsod, masapul nga ammuentay pay nga umuna ti sumagmamano a kangrunaan a pakaigapuan ti panagkunniber.
Ania Dagiti Pakaigapuan ti Panagkunniber?
Apay a kaykayat dagiti tattao ti agkunniber ngem ti agbalin a mapagpiaran? Kadagiti dadduma, mabalin a panagkunniber ti kalakaan a pamay-an—wenno ti kakaisuna a pamay-an—tapno maalada ti kayatda. No dadduma, mabalin a ti pasuksok ti kanam-ayan a pamay-an tapno mailisi iti pannusa. Adu ti mangtultulad laeng kadagiti makitkitada a politiko, polis, ken hues a kasla di mangikankano iti panagkunniber wenno mangar-aramid pay ketdi iti dayta.
Bayat a kumarkaro ti panagkunniber, ad-adda met a maawat dayta agingga nga agbalinen a gagangay. Dagiti nakakaasi a tattao a bassit ti sueldoda mariknada nga awan ti pagpilianda. Masapul a dumawatda iti pasuksok tapno adda umdas a pagbiagda. Ket no saan a madusa dagidiay dumawat wenno mangted iti pasuksok tapno makagun-odda iti sinasaur a pagnam-ayan, manmano ti mayat a mangparmek iti panagkunniber. Kinuna ni Ari Solomon: “Agsipud ta ti panangipato a maibusor iti dakes nga aramid saan a matungpal a sipapardas, iti kasta ti puso dagiti annak dagiti tattao ipamaysada ti agaramid iti dakes.”—Eclesiastes 8:11.
Adda dua a nabileg a puersa a mangrubrob iti apuy ti panagkunniber: panagimbubukodan ken kinaagum. Gapu iti panagimbubukodan, di ikankano dagiti rinuker a tattao ti rigat a sagabaen ti dadduma gapu iti dakes nga aramidda, ket ikalinteganda ti panagpasuksok gapu laeng ta adda maganabda iti dayta. Bayat nga umad-adu ti material a gunggona a magun-odda, ad-adda nga umagum dagidiay agkunkunniber. Napaliiw ni Solomon: “Ti agayat iti pirak dinto mapnek iti pirak: wenno ti agayat iti kinawadwad, agraman yaaduna.” (Eclesiastes 5:10) Pudno, mabalin a nasayaat a panguartaan ti kinaagum, ngem iyaleng-alengna ti panagkunniber ken ilegal nga aramid.
Ti maysa pay a banag a ditay liplipatan isu ti akem ti di makita nga agturay daytoy a lubong a, sigun iti Biblia, ni Satanas a Diablo. (1 Juan 5:19; Apocalipsis 12:9) Aktibo nga itantandudo ni Satanas ti panagkunniber. Daydiay indiaya ni Satanas ken Kristo ti kadakkelan pay laeng a pasuksok. ‘Itedko kenka amin a pagarian ti lubong no agruknoyka ken mangaramidka iti maysa a tignay a panagdayaw kaniak.’—Mateo 4:8, 9.
Nupay kasta, saan a mapasuksokan ni Jesus, ket insurona dagiti pasurotna a kastada met koma. Epektibo ngata ti sursuro ni Kristo a mangparmek iti panagkunniber itatta? Daytoy a saludsod ti usigen ti sumaganad nga artikulo.