Panagraira ti Gura
“Pulos a di am-ammo ti tattao dagiti kagurada a tattao.” —JAMES RUSSELL LOWELL, MANNURAT KEN DIPLOMAT.
KASLA nasaknap unayen ti gura ita. Dagiti nagan a kas iti East Timor, Kosovo, Liberia, Littleton, ken Sarajevo—kasta met iti neo-Nazi (maysa a sumupsuporta iti Nazi), skinhead (rebelioso nga agtutubo a nagpakuskos), ken white supremacist (mangitantandudo iti kinaturay dagiti puraw)—ket naipasagepsep iti panunottayo agraman dagiti di mapunas a ladawan dagiti tedda ti uram ken nalalawa a tanem dagiti binunton a bangkay.
Napaay dagiti arapaap agpaay iti masanguanan nga awan gura, rinnisiris, ken kinaranggas. Maipapan iti kinaagtutubona, kinuna ni Danielle Mitterand nga asawa daydi presidente ti Francia: “Tinarigagayan ti tattao ti agbiag a siwayawaya iti maysa a mapagtalkanda a kagimongan nga adda panagkakabsat; a natalna ti panunotda a makipagnaed kadagiti sabsabali; inar-arapaapda ti agbiag a nasalun-at, natalna ken nadayaw iti natalged ken naparabur a lubong a mangaywan kadakuada.” Ania ti napasamak kadagita nga arapaap? Insennaayna: “Kalpasan ti kagudua a siglo, napaay ti arapaaptayo.”
Nakadidillaw ti agdama a panagraira manen ti gura. Ad-adda a nasaknap ken kumarkaro dagiti pamay-an a maiparparangarang dayta. Mapukpukawen ti kinatalged nga iyaleng-aleng ti minilion a tattao babaen dagiti dumegdegdeg nga awan kaes-eskanna a panaggiginnura. Uray no awan gura kadagiti pagtaengan wenno pagiliantayo, mapasarantayo dayta iti sabali a lugar. Inaldaw a makitatayo ti pammaneknek iti telebision ken kadagiti padamag iti agdama a paspasamak. Dadduma ti mairakrakurak payen iti Internet. Usigenyo ti sumagmamano a pagarigan.
Iti kallabes a dekada ti kakaruan pay laeng a nakaiparangarangan ti nasionalismo. Napaliiw ni Joseph S. Nye, Jr., direktor ti Harvard Center for International Affairs: “Imbes a kumapsut, dumegdegdeg ketdi ti nasionalismo iti kaaduan a paset ti lubong. Imbes nga agbalin a sangalubongan a purok, nadumaduma dagiti grupo iti lubong a madanagan unay iti kaadda ti dadduma a grupo. Iti kasta, dakdakkel ti posibilidad nga adda rinnisiris.”
Saan a nakadidillaw ti dadduma a kita ti gura, ta adda laeng iti las-ud dagiti beddeng ti pagilian wenno iti laeng arubayan. Idi pinatay ti lima nga skinhead ti maysa a nataenganen a Sikh idiay Canada, “pinatalgedan [dayta a pasamak] ti suspetsa ti dadduma nga agsaksaknap manen dagiti krimen a nairamut iti gura iti pagilian a masansan a mapadayawan gapu ta adda wayawaya dagiti umili a naggapu iti nadumaduma a puli.” Idiay Alemania, kalpasan a nagtultuloy a bimmaba kadagiti kallabes a tawen ti panangraut dagiti panatiko maipuon iti puli, bigla a ngimmato iti 27 a porsiento idi 1997. “Makapaupay dayta a pasamak,” kinuna ti Interior Minister a ni Manfred Kanther.
Iti makin-amianan a deppaar ti Albania, impalgak ti maysa a report a nasurok nga 6,000 nga ubbing ti nganngani arig balud kadagiti bukodda a pagtaengan gapu iti panagamak a paltogan ida dagiti kabusor ti pamiliada. Biktima dagitoy nga ubbing ti nayugali a binnales, “a nangdadael iti biag ti rinibu a pamilia.” Idiay Estados Unidos, inreport ti Federal Bureau of Investigation (FBI) a “nasurok a kagudua ti 7,755 a krimen mainaig iti gura a naireport iti FBI idi 1998 ket maipuon iti panangidumduma iti puli.” Ti dadduma a makagapu kadagiti krimen a nairamut iti gura isu ti panangidumduma iti relihion, tribu wenno nasion, ken an-annayen.
Kanayonanna, inaldaw a paulo dagiti damdamag kadagiti pagiwarnak ti ikakaro ti xenophobia (panagbuteng ken pananggura kadagiti ganggannaet), a kangrunaan a naiturong kadagiti nasurok a 21 a milion ita a refugee. Makapaladingit ta kaaduan kadagidiay gumurgura kadagiti ganggannaet isu dagiti agtutubo, nga insungsong dagiti iresponsable a politiko ken dadduma pay nga agsapsapul kadagiti paglangdetan. Dadduma pay a di madmadlaw a pagilasinan ti kasta a tignay isu ti kinaawan panagtalek, panangimameg, ken panangbabalaw kadagiti naisabsabali a tattao.
Ania ti dadduma kadagiti makagapu iti kastoy a panagraira ti gura? Kasano a maikkat ti gura? Sungbatan ti sumaganad nga artikulo dagitoy a saludsod.
[Picture Credit Line iti panid 2]
Akkub, ngato: UN PHOTO 186705/J. Isaac
[Picture Credit Line iti panid 3]
Daud/Sipa Press