Pakasaritaan ti Biag

Naparaburan iti Naisangsangayan a Tawid

KAS INSALAYSAY NI CAROL ALLEN

Maymaysak idi bayat nga iggemko ti napintas a baro a librok. Kasta unay ti butengko isu a nagsangitak. Nakaaawat dayta yantangay agtawenak la idi ti pito a nayaw-awan iti diak kabesado a siudad, iti tengnga ti pinullo ribu a tattao!

ITAY la nabiit, agarup 60 a tawenen ti naglabas, nalawag pay la iti lagipko dayta a kapadasan nga inriing ti panagpasiarmi ken lakayko, ni Paul, iti nakapimpintas a Watchtower Educational Center idiay Patterson, New York. Naawis sadiay ni Paul a tumabuno iti maikadua a klase ti eskuelaan dagiti agdaldaliasat a manangaywan dagiti Saksi ni Jehova.

Idi palpaliiwenmi ti aglawlaw ti lobby a masilsilnagan iti init, nadlawko ti maysa a dakkel a display a nasuratan iti “CONVENTIONS.” Iti tengngana, adda maysa a daan a retrato dagiti ubbing a siraragsak a mangiwagwagayway kadagiti libro a kas iti daydi librok idi ubingak! Binasak a dagus ti naisurat iti baba ti ladawan: “1941​—Idiay St. Louis, Missouri, idi nangrugi ti programa iti bigat 15,000 nga ubbing​—agtawen iti 5 aginggat’ 18​—ti naummong iti deppaar a sangsanguen a mismo ti plataporma. . . . Inyanunsio ni Kabsat Rutherford ti pannakairuar ti baro a libro a Children.”

Naikkan amin nga ubbing iti kopiada. Kalpasanna, nakikatugawen dagiti ubbing kadagiti dadakkelda​—malaksid kaniak. Nayaw-awanak! Innalanak ti maysa a nasingpet nga attendant sanak pinagbatay iti nangato a kahon ti kontribusion tapno kumitaak iti am-ammok. Agkebbakebba nga inwarasko ti panagkitak kadagiti nagadu a tattao nga umul-ulog iti nalawa nga agdan. Idi kuan, adda nairupaak! “Uncle Bob! Uncle Bob!” Nasarakandak met laeng! Impannak ni Bob Rainer iti ayan dagiti madandanagan a dadakkelko.

Dagiti Pasamak a Nangtubay iti Biagko

Nakaad-adu ti nairiing iti lagipko idi makitak dayta a display​—paspasamak a nangtubay iti biagko ken pakaigapuan ti kaaddami iti nakapimpintas a pasilidad idiay Patterson. Malagipko pay dagiti pasamak nasurok a sangagasut a tawenen ti naglabas, bambanag a nangngegko nangnangruna manipud kadagiti apong ken dadakkelko.

Idi Disiembre 1894, maysa nga amin-tiempo a ministro dagiti Estudiante ti Biblia, kas awag idi kadagiti Saksi ni Jehova, ti nakasarita ti lolok iti ama a ni Clayton J. Woodworth iti pagtaenganna idiay Scranton, Pennsylvania, E.U.A. Kakaskasar idi ni Clayton. Nagsurat ken Charles Taze Russell, presidente idi ti Watch Tower Bible and Tract Society, ket naipablaak dayta iti Watchtower a Hunio 15, 1895. Inlawlawagna:

“Agkabannuagkami nga agassawa a kameng ti iglesia a Protestante iti agarup sangapulo a tawen; ngem masiguradomi a pumampanawkamin iti dayta a sipnget nga agturong iti lawag ti agbambannawag a baro nga aldaw agpaay kadagiti nakonsagraran nga annak ti Kangatuan. . . . Uray idi dikam pay nagam-ammo, nabayagen a tinarigagayanmi unay ti agserbi iti Apo, no pagayatanna, kas misionero iti sabali a pagilian.”

Kalpasanna, idi 1903, siraragsak dagiti apongko iti tumeng [iti ina], da Sebastian ken Catherine Kresge, a nangipangag iti mensahe ti Biblia nga inyeg ti dua a pannakabagi ti Watch Tower iti dayta a nalawa nga away a pagnanaedanda iti nangayed a Pocono Mountains idiay Pennsylvania. Agnanaed met sadiay ti dua nga annakda, da Cora ken Mary, agraman dagiti assawada, da Washington ken Edmund Howell. Makalawas a nakipagyan kadakuada dagiti pannakabagi ti Watch Tower, da Carl Hammerle ken Ray Ratcliffe, ket nagadu ti insuro dagitoy kadakuada. Nagimdeng, nagadal, ken di nagbayag nagbalin a naregta nga Estudiante ti Biblia amin dagitoy innem a kameng ti pamilia.

Iti dayta met la a tawen, 1903, naaddaan iti anak da Cora ken Washington Howell, a Catherine ti naganna. Panagkunak, makapainteres ken makapikapik a salaysay no kasano nga isu ti nagbalin nga asawa ni tatangko, ni Clayton J. Woodworth, Jr. Ipakitana ti naayat a pannakaawat ken naamaan a pannakaseknan ni lolok a Clayton J. Woodworth, Sr.

Naayat a Tulong ken Tatang

Nayanak ni tatangko, ni Clayton, Jr., idi 1906 idiay Scranton, agarup 80 a kilometro manipud iti pagnanaedan dagiti Howell. Kadagidi a panawen, nadekket ni Lolo a Woodworth iti dakkel a pamilia ti Howell, a masansan a matagiragsakna ti agdindinamag a kinamanagpadagusda. Dakkel ti naitulongna iti kongregasion dagiti Estudiante ti Biblia iti dayta a lugar. Idi agangay, ni Lolo ti naawis a mangasar kadagiti tallo a babbaro ti pamilia Howell. Gapu ta pampanunotenna ti pagimbagan ti mismo a barona, intugotna kadagitoy a kasar.

Saan pay idi a naregta ni Tatang iti trabaho a panangasaba dagiti Estudiante ti Biblia. Pudno, isu ti agmaneho a mangitulod ken Lolo no mapan mangasaba, ngem uray parparegtaen ni Lolo, saan idi nga aktibo ni Tatang iti panangasaba. Iti daydi a tiempo, ti musika ti kangrunaan a paginteresan ni tatangko, ket dandani idin agbalin a propesional.

Nagbalin met a nalaing a tumutokar ken mannursuro iti piano ni Catherine, ti balasang da Cora ken Washington Howell. Ngem sakbay nga agbalin ti musika a propesionna, inwaksina dayta ket rinugianna ti makiraman iti amin-tiempo a ministerio. No am-amirisek, awanen ti sabali a kayat ni Lolo a maasawa ti barona! Nabautisaran ni Tatang, ket nagkallaysada ken Nanang innem a bulan kalpasanna, idi Hunio 1931.

Talaga a pagpannakkel ni Lolo ti kinalaing ti anakna nga agtokar. Kasta unay ti ragsakna idi ni Tatang ti napili a mangsanay kadagiti kangrunaan a miembro ti dakkel nga orkestra nga agtokar para iti 1946 nga internasional a kombension idiay Cleveland, Ohio. Iti simmaganad a tawtawen, immatonan ni Tatang ti orkestra iti adu a kombension dagiti Saksi ni Jehova.

Ti Pannakasuot ken Pannakaibalud ni Lolo

Iti lobby ti Patterson, nakitami met ken Paul ti maysa a display a nakaiparangan ti retrato a naipakita iti sumaruno a panid. Nalasinko a dagus ti retrato, ta pinatulodannak idi ni Lolo iti kasta a kopia nasurok a 50 a tawenen ti napalabas. Isu daydiay nakatakder iti ungto a kannawan.

Kabayatan ti nariribuk a tiempo ti Gubat Sangalubongan I gapu iti patriotismo, di nainkalintegan a naibalud ken di mabalin a mapiansaan dagitoy walo nga Estudiante iti Biblia, a nakairamanan ni Joseph F. Rutherford (nakatugaw iti tengnga), presidente idi ti Watch Tower Society. Naidarumda gapu iti sasao a linaon ti maikapito a tomo ti Studies in the Scriptures, a napauluan The Finished Mystery. Naipagarup a dagita a sasao ket pangdismaya iti pannakiraman ti Estados Unidos iti Gubat Sangalubongan I.

Iti adu a tawen, lineppas ni Charles Taze Russell ti immuna nga innem a tomo ti Studies in the Scriptures, ngem pimmusay sakbay a maisuratna ti maikapito a tomo. Naitalek ngarud dagiti reperensiana kada Lolo ken iti maysa pay nga Estudiante ti Biblia, ket sinuratda ti maikapito a tomo. Naipablaak daytoy idi 1917, sakbay a nagpatingga ti gubat. Iti pannakabista, nasentensiaan ni Lolo ken ti kaaduan kadakuada, iti uppat nga aggigiddan a pannakaibalud iti 20 a tawen.

Kastoy ti naisurat iti retrato idiay lobby ti Patterson: “Siam a bulan kalpasan ti pannakasentensia ni Rutherford ken dagiti kakaduana​—ken nalpas metten ti gubat​—idi Marso 21, 1919, imbilin ti korte a pagapelaran a mabalin a mapiansaan dagiti walo a naidarum. Idi Marso 26, nawayawayaanda idiay Brooklyn iti piansa a $10,000 tunggal maysa. Idi Mayo 5, 1920, naabsuelto ni J. F. Rutherford ken dagiti sabsabali pay.”

Kalpasan a nasentensiaanda, ngem sakbay pay a naipanda iti pagbaludan idiay Atlanta, Georgia, sumagmamano nga aldaw a naibaludda idiay Raymond Street ti Brooklyn, New York. Idi adda sadiay, insurat ni Lolo no kasano ti kasasaad ti maipupok iti 1.8 a metro por 2.4 a metro a selda “a di mailadawan ti kinarugit ken kinagulona.” Kinunana: “Namuntuon ti kasta unay a diario, ket iti damo, kasla dimo pagan-ano dagita. Ngem maamirismonto a dagitoy a papel ken sabon ken labakara ti kakaisuna a pangtaginayonmo iti kinadalus ken respetom iti bagim.”

Kaskasdi, naangaw latta ni Lolo. Kas pagarigan, inawaganna ti pagbaludan a “Hôtel de Raymondie,” ket kunana a “pumanawakto ditoy apaman a malpas ti panagkaserak.” Inestoriana met ti panagpasiarna iti arubayan ti pagbaludan. Naminsan, nagsardeng biit tapno agsagaysay idi a sinibbarut ti maysa a mannipdut ti maibulbulsa a relona. Ngem sigun iti suratna: “Napugsat ti kadena ti relo ket dina naala.” Idi nagpasiarak iti Bethel idiay Brooklyn idi 1958, inayabannak iti opisinana ni Grant Suiter, ti agdama idi a sekretario-tesorero ti Watch Tower Society, ket intedna kaniak daydi a relo. Adda pay la kaniak dayta.

Ti Epektona ken Tatang

Agtawen laeng ni tatang iti 12 idi saan a nainkalintegan a naibalud ni Lolo idi 1918. Immakar ni Lola kaduana ni tatangko iti pagtaengan da nanangna ken dagiti tallo a kakabsatna a babbai. Arthur ti apelyedo ni Lola idi balasang pay, ket pagpannakkel ti pamiliada a kabagianda ti maika-21 a presidente ti Estados Unidos, ni Chester Alan Arthur.

Iti panagrikna dagiti pamilia nga Arthur, kasla naibabain ti naganda idi a nasentensiaan ni Lolo a Woodworth iti naunday a pannakaibalud gapu ta napabasol a nakaaramid iti krimen maibusor iti Estados Unidos. Nasaem dayta ken tatangko. Nalabit dayta ti maysa a makagapu no apay a dina kayat ti makiraman iti trabaho a panangasaba idi damo.

Idi naruk-atan ni Lolo iti pagbaludan, inyakarna ti pamiliana iti maysa a dakkel a balay a naaramid iti stucco iti Quincy Street idiay Scranton. Uray no ubingak la idi, malagipko pay laeng ti balay da apongko ken dagiti nagpipintas a porselana ni Lola. Inawaganmi dagita a sagrado a pinggan agsipud ta awan ti mapalubosan nga aginnaw kadagita malaksid ken Lola. Idi natay ni Lola idi 1943, masansan a mangsangaili ni Nanang ket usarenna dagita nga agkakapintas a pinggan.

Okupado iti Panagserbi iti Pagarian

Iti sabali nga aldaw iti uneg ti Patterson, adda nakitak a retrato ni Kabsat Rutherford nga agpalpalawag iti kombension idiay Cedar Point, Ohio idi 1919. Ginutugotna ti amin a timmabuno tapno sireregta nga ipakaammoda ti Pagarian ti Dios ken usarenda ti magasin a nairuar iti dayta a kombension, ti The Golden Age. Ni Lolo ti nadutokan kas editor, ket adda dagiti artikulo nga insuratna agingga iti dekada 1940, sakbay a pimmusay. Nabaliwan ti nagan ti magasin iti Consolation idi 1937 sa nabaliwan iti Awake! idi 1946.

Insurat ni Lolo dagidi nga artikulo iti pagtaenganmi sadi Scranton ken iti hedkuarter ti Watch Tower nga agarup 240 a kilometro ti kaadayona manipud Brooklyn. Dua a lawas ti busbosenna iti kada lugar. Kuna ni Tatang a malagipna ti masansan a panagmakinilia ni Lolo iti alas singko ti parbangon. Kaskasdi, naregta latta ni Lolo iti trabaho a panangasaba. Kinapudnona, nangdisenio ni Lolo iti tsaleko nga addaan kadagiti makin-uneg a dadakkel a bulsa a pangikargaan iti literatura ti Biblia. Agingga ita, adda kasta a tsaleko ni ikitko a Naomi Howell nga agtawen iti 94. Nagaramid met ni Lolo iti bag ti libro a pangbabai.

Naminsan, kalpasan ti maysa a naganaygay a panagsasarita maipapan iti Biblia, kinuna ti kadua ni Lolo a mangasaba: “C. J., adda naliwayam.”

“Ania ti naliwayak?” insaludsod ni Lolo. Kinitana ti tsalekona. Agpada nga awan nagyan dagiti bulsana.

“Nalipatam nga intukon kenkuana ti suskripsion ti The Golden Age.” Napalalo ti paggaakda gapu ta nalipatan ti editor nga itukon ti mismo a magasinna.

Dagiti Lagip ti Panagbalasangko

Malaglagipko ti panangsaksaklot kaniak ni Lolo idi ubingak, nga iggamanna ti bassit nga imak bayat nga estoriaenna ti “Finger Story.” Adda naisangsangayan nga estoriana maipapan iti tunggal ramay mangrugi ken “Tommy Thumb” agingga ken “Peter Pointer.” Sana petpetan amin dagiti ramay ket ibagana ti maadal iti dayta: “Nasaysayaat ti panagtrabaho dagiti ramay no sangsangkamaysa ken agtitinnulongda.”

Kalpasan ti panagkallaysada, immakar dagiti dadakkelko idiay Cleveland, Ohio, ket nagbalinda a nasinged a gagayyem da Ed ken Mary Hooper. Estudiante ti Biblia dagiti pamiliada sipud pay kattapog ti kallabes a siglo. Nasinged unay dagiti dadakkelko kada Uncle Ed ken Anti Mary, kas panangawagko kadakuada. Natay ti kakaisuna nga anak ti agassawa a Hooper, maladaga a babai, isu nga idi nayanakak idi 1934, imbilangdak kas espesial nga “anakda.” Gapu ta napadakkelak iti natibker ti espiritualidadna a pamilia, nagdedikarak iti Dios ken nabautisaranak sakbay nga agtawenak iti walo.

Ubingak pay idi mayugalik ti agbasa iti Biblia. Maysa kadagiti magusgustuak a teksto isu ti Isaias 11:6-9 a mangdeskribir iti biag idiay baro a lubong ti Dios. Idi 1944 ti damo a panangikagumaak a mangbasa iti intero a Biblia, idi a naawatko ti kopiak nga American Standard Version, a nairuar iti espesial nga edision iti kombension a naangay idiay Buffalo, New York. Anian a ragsakko a makabasa iti daytoy a patarus a nangisubli iti nagan ti Dios a Jehova iti umiso a lugarna nga agarup 7,000 a daras a nagparang iti “Daan a Tulag”!

Naragsak a panawen dagiti ngudo ti lawas. Ikuyogdak idi dagiti dadakkelko ken ti agassawa a Hooper a mapan mangasaba iti aw-away. Agbalonkami sakam mangan iti igid ti karayan. Kalpasanna, mapankami iti maysa a lugar a sadiay ti pangipaayanmi iti naibatay-Biblia a palawag ket iyawismi iti amin a pumurok. Simple la idi ti biag. Naragsakkami a pamilia. Adu kadagidiay a gagayyemmi ti nagbalin nga agdaldaliasat a manangaywan, agraman da Ed Hooper, Bob Rainer, ken ti dua a barona. Adda iti dayta a pribilehio agingga ita ni Richard Rainer, kaduana ni baketna a Linda.

Nangnangruna a nakaragragsak dagiti tiempo ti kalgaw. Agyanak iti farm dagiti Howell a kaduak dagiti kasinsinko. Idi 1949, inkallaysa ni Malcolm Allen ti kasinsinko a ni Grace. Diak ninamnama a kalpasan ti sumagmamano a tawen, maasawanak ti kabsat ni Malcolm. Misionera idiay Uruguay ti ub-ubing a kasinsinko a ni Marion. Isu ti naasawa ni Howard Hilborn idi 1966. Nagserbi dagitoy a kasinsinko agraman dagiti assawada iti hedkuarter idiay Brooklyn iti adu a tawen.

Ni Lolo ken ti Panagturposko

Idi haiskulak, mannuraten ni Lolok. Nairagpin kadagiti suratna iti adu a daan a retrato ti pamilia nga addaan kadagiti naimakinilia a pakasaritaan ti pamilia iti likudan dagitoy. Dayta ti makagapu a nakaawatak iti retratona ken ti dadduma bayat ti di nainkalintegan a pannakaibaludda.

Idi arinunos ti 1951, nadadael ti larynx ni Lolo gapu iti kanser. Nasirib latta, ngem masapul nga isuratna dagiti ibagana iti bassit a paginotaran nga awit-awitna. Idi Enero 1952, agturposak idin iti haiskul. Iti rugrugi ti Disiembre sakbay dayta, pinatulodak ni Lolo iti balabala ti bitlaek inton aldaw ti panagturpos. Kinorehirna ti dadduma kadagita ket iti maudi a panid, adda sasao nga insuratna a nangtukay a dagus iti riknak: “Maragsakan ni Lolo.” Naturposna ti biagna ditoy daga idi agtawen iti 81, idi Disiembre 18, 1951.a Iduldulinko agingga ita dayta a kimmupasen a balabala ti palawagko nga iti maudi a panidna ket naisurat dagidiay a sasao.

Kalpasan la unay ti panagturposko, nagpayunirak, kas pangawag dagiti Saksi ni Jehova iti amin-tiempo a panangasaba. Idi 1958, natabunuak ti nagdakkel a kombension idiay New York City, a nakapusekan ti Yankee Stadium ken ti Polo Grounds iti kangatuan a bilang a 253,922 a tattao manipud iti 123 a pagilian. Sadiay a naam-ammok ti maysa a delegado manipud Africa ket naisurat iti badge-na ti “Woodworth Mills.” Agarup 30 a tawen sakbayna, naipanagan kenkuana ti nagan ni Lolo!

Pagragsakak ti Tawidko

Idi agtawenak iti 14, nagpayunir manen ni nanangko. Kalpasan ti 40 a tawen, idi 1988, pimmusay a payunir pay laeng! Nakiraman met ni Tatang iti panagpayunir basta kabaelanna ket natay siam a bulan sakbay ti ipupusay ni Nanang. Nagbalin a nasinged a gagayyemmi iti tungpal biag dagidiay inyad-adalanmi. Dadduma kadagiti babbaroda ti nagserbi iti hedkuarter idiay Brooklyn, ket nagpayunir met ti dadduma.

Naisangsangayan unay kaniak ti tawen 1959. Isu dayta ti pannakayam-ammok ken Paul Allen. Nadutokan kas agdaldaliasat a manangaywan idi 1946, idi nagturpos iti maikapito a klase ti Gilead, ti eskuelaan a pangsanayan kadagiti misionero dagiti Saksi ni Jehova. Idi nagam-ammokami, awan kadakami ti nangipagarup a ti sumaruno a pakaibaonan ni Paul ket idiay Cleveland, Ohio, a pagserserbiak kas payunir. Asideg ti rikna kenkuana ni Tatang ken Nanang. Nagkallaysakami idi Hulio 1963 iti farm dagiti Howell, iti imatang dagiti pamiliami ken ni Ed Hooper a nangasar. Pimmudno dayta nga arapaap.

Awan ti kotse ni Paul. Idi agrubbuatkami idiay Cleveland nga agturong iti sumaruno a pakaibaonanna, immanay amin a gargaretmi iti kotsek a 1961 Volkswagen Bug. Masansan a parubbuatandakami dagiti gagayyemmi kada Lunes, ti aldaw nga iyaakar iti sumaruno a kongregasion a bisitaenmi. Kasla maysa a pabuya iti sirko no makitam ti bassit a kotsemi a naseksek kadagiti maleta, bag, karton nga ayan ti sursurat, makinilia, ken dadduma pay.

Adun a lugar ti napananmi ken Paul, a tinagiragsakmi ti nam-ay ken inanduranmi ti rigat ti agdama a biag​—babaen laeng iti pigsa a naggapu ken Jehova. Naragsak dagidiay a panawen, a napno iti ayat ken Jehova, ayan-ayatmi, ken ayat kadagiti nabayagen ken nabiit pay a gagayyem. Ti dua bulan a panagnaedmi idiay Patterson bayat ti panagsanay ni Paul ti kararagsakan pay la a paset ti biagmi. No palpaliiwek ti organisasion ni Jehova ditoy daga, patalgedanna ti pammati a nayallawat kaniak kas paset ti napateg a naespirituan a tawidko: Pudno a daytoy ti organisasion ti Dios. Anian a rag-o uray laeng ti panagbalin a bassit a paset dayta nga organisasion!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 25]

Dakami ken Ed Hooper sakbay la unay ti 1941 a kombension idiay St. Louis, a nakagun-odak iti librok a “Children”

[Ladawan iti panid 26]

Ni Lolo idi 1948

[Ladawan iti panid 26]

Iti farm dagiti Howell idi nagkallaysa dagiti dadakkelko (natimbukelan)

[Ladawan iti panid 27]

Ti walo nga estudiante ti Biblia a di nainkalintegan a naibalud idi 1918 (Nakatakder ni Lolo iti makinkannawan unay)

[Ladawan iti panid 29]

Immanay amin a gargaretmi iti Volkswagenmi

[Ladawan iti panid 29]

Dakami ken lakayko a Paul