Kasano Kapateg ti Kinadalus?
NAGDUDUMA ti kaipapanan ti kinadalus iti nagduduma a tattao. Kas pagarigan, no ibaga ti ina nga agbuggo ken agdiram-os ti ubing, mabalin nga ipapanna nga umdasen a basaenna dagiti ima ken bibigna. Ngem ad-adu ti ammo ti ina. Kaduaanna nga agsubli iti pagbugguan ket lidlidenna ti im-ima ken rupa ti ubing iti adu a sabon ken danum—uray agiriag nga agmadi ti ubing!
Siempre, saan nga agpapada ti pagalagadan iti kinadalus iti lubong, ket lumaklakay dagiti tattao nga addaan iti agbaliwbaliw a kapanunotan maipapan iti kinadalus. Iti naglabas a panawen, ti nadalus, naurnos nga aglawlaw ti eskuelaan kadagiti adu a pagilian ti timmulong kadagiti estudiante a naaddaan kadagiti nasayaat nga ugali iti kinadalus. Ita, adda dagiti paraangan ti eskuelaan nga agkaiwara dagiti rugit ken reggaay ket kasla pagbasuraanen imbes a lugar a pagay-ayaman wenno pagensaywan. Dagiti ngay siled a pagadalan? Inkomento ni Darren, dianitor iti maysa a haiskul idiay Australia: “Narugit ita uray kadagiti siled a pagadalan.” Kadagiti dadduma nga estudiante, pannusa kadakuada ti pammilin a “Pidutem dayta” wenno “Dalusam dayta.” Adu ngamin a mannursuro ti mangdusa babaen ti panagdalus.
Iti sabali a bangir, saan a kanayon a mapagulidanan dagiti nataengan no iti kinadalus, iti man inaldaw a panagbiagda wenno kadagiti lugar ti negosio. Kas pagarigan, adu a lugar iti publiko ti nakarugrugit ken makadurmen. Addada industria a mangrugrugit iti aglawlaw. Ngem ti polusion ket gapuanan dagiti tattao saan a dagiti awan nakemna nga industria ken pagnegosiuan. Nupay ti kinaagum ti nalabit kangrunaan a makagapu iti sangalubongan a parikut iti polusion ken kadagiti adu nga imbungana a pagdaksan, paset ti problema ket maigapu iti kinaawan ti nayugali a personal a kinadalus. Immanamong iti dayta ti dati a direktor-heneral ti Commonwealth ti Australia idi kinunana: “Dagiti parikut mainaig iti salun-at iti publiko ket adda iti tunggal indibidual.”
Ngem kunaen ti dadduma a ti kinadalus ket personal a banag ket di koma pakibiangan ti sabali. Talaga kadi a kasta?
Nakapatpateg unay ti kinadalus no maipapan iti taraon—gatangentayo man dayta iti tiendaan, kanentayo iti maysa a restawran, wenno mangan iti pagtaengan ti maysa a gayyem. Manamnama kadagiti mangas-asikaso ken mangidasdasar iti taraontayo ti nangato a pagalagadan iti kinadalus. Dagiti narugit nga ima—ti sabsabali wenno ti imatayo—ti mabalin a pakaigapuan ti adu a sakit. Dagiti ngay ospital, ti nangnangruna a lugar a namnamaentayo a nadalus? Impadamag ti The New England Journal of Medicine a ti di nabugguan nga im-ima dagiti doktor ken nars ti mabalin a mangilawlawag no apay a dagiti pasiente iti ospital maaddaanda iti impeksion a nagastos nga agasan ta agkalikagum iti agingga sangapulo a bilion a doliar (U.S.) iti tinawen. Umiso a siguraduentayo nga awan ti siasinoman a mamagpeggad iti salun-attayo babaen ti di nadalus a panagug-ugalina.
Serioso met unay a banag no adda ti mangrugit iti suplaytayo a danum, inggagara man dayta wenno gapu iti di panagannad. Kasano met katalged ti agpasiar a sakasaka iti aplaya no ti maysa ket makakita kadagiti nausar a ringgilia nga imbati dagiti adikto iti droga ken ti sabsabali? Nalabit nasaysayaat pay a personal a saludsoden daytoy: Nayugali kadi ti kinadalus iti pagtaenganmi?
Iti librona a Chasing Dirt, insaludsod ni Suellen Hoy: “Nasalimetmetantayo kadi ti kinadalustayo?” Insungbatna: “Mabalin a saan.” Dinakamatna ti agbaliwbaliw a panirigan dagiti tattao kas kangrunaan a makagapu. Bayat a bumasbassit ti tiempoda iti pagtaengan, mangtandanda lattan kadagiti tattao nga agdalus. Kas resultana, ti panangtaginayon iti nadalus nga aglawlaw ket saanen a personal a prioridad. “Diak dalusan ti pagdigusan—ti bagik ti dalusak,” kuna ti maysa a lalaki. “Uray kaskasano, nalinis ti bagik uray narugit ti pagtaengak.”
Nupay kasta, ti kinadalus ket saan laeng a makinruar a langa. Saklawen dayta ti etiko mainaig iti nasalun-at a panagbiag. Maysa met dayta a kasasaad ti panunot ken puso nga iramanna ti moralidad ken panagdayaw. Usigentayo no kasano a kasta.