Pakasaritaan ti Biag

Kanayon nga Ay-aywanannakami ni Jehova

KAS INSALAYSAY NI ENELESI MZANGA

Tawen 1972 idi. Sangapulo nga agtutubo a lallaki, a kameng ti Youth League ti Malawi, ti simrek iti balaymi, ket tinengngeldak nga impan iti asideg a kaunasan. Sadiay, pinangpang-ordak ket pinanawandak idi impagarupda a natayakon.

Adu a Saksi ni Jehova iti Malawi ti nagsagaba iti kasta a naulpit nga ibubusor. Apay a naidadanesda? Ania ti timmulong kadakuada nga agibtur? Palubosandak koma a mangisalaysay iti pakasaritaan ti pamiliak.

NAYANAKAK idi Disiembre 31, 1921, iti maysa a relihioso a pamilia. Ni tatangko ket pastor ti Church of Central African Presbyterian. Dimmakkelak idiay Nkhoma, maysa a bassit nga ili nga asideg idiay Lilongwe, ti kabesera ti Malawi. Idi agtawenak iti 15, nagkasarkami ken ni Emmas Mzanga.

Naminsan, bimmisita kadakami ti maysa a gayyem ni Tatang, a padana a pastor. Naammuanna nga addada kaarrubami a Saksi ni Jehova ket binallaagannakami a dikam makilanglangen kadakuada. Imbagana a naluganan iti sairo dagiti Saksi ket no saankami nga agan-annad, uray dakami mabalin a maluganan iti sairo. Gapu iti dayta, nagdanagkami unay ket immakarkami iti sabali a purok, a sadiay nakasarak ni Emmas iti trabaho kas agaywan iti pagtagilakuan. Ngem di nagbayag, naammuanmi nga adda met dagiti Saksi ni Jehova nga agnanaed iti asideg ti immakaranmi a balay!

Ngem idi agangay, ti nasged a panagayat ni Emmas iti Biblia ti nangtignay kenkuana a makisao iti maysa kadagiti Saksi. Kalpasan a nakagun-od kadagiti makakombinsir a sungbat iti adu a saludsodna, immannugot ni Emmas iti tukon dagiti Saksi a pannakipagadal kenkuana iti Biblia. Idi damo, naaramid ti panagadal iti Biblia iti pagtartrabahuanna a pagtagilakuan, ngem idi agangay naangay iti balaymi ti linawas a panagadal. Kada bumisita dagiti Saksi ni Jehova, pumanawak iti balay agsipud ta mabutengak kadakuada. Ngem intultuloy ni Emmas ti nakipagadal iti Biblia. Kalpasan ti agarup innem a bulan a panagadalna, nabautisaran ni Emmas, idi Abril 1951. Ngem inlimedna dayta agsipud ta maamak a makisinaak kenkuana.

Dagiti Lawas a Napno iti Parikut

Maysa nga aldaw, nupay kasta, imbaga kaniak ti gayyemko a ni Ellen Kadzalero a nabautisaran ni lakayko kas maysa a Saksi ni Jehova. Nakapungtotak! Manipud iti dayta nga aldaw, diak pinagun-unian wenno insaganaan iti taraonna. Diak nagsakdon ken nagpapudot iti danum a pagdigusna​—trabaho a pagrebbengan ti asawa a babai sigun iti kaugalianmi.

Kalpasan ti tallo a lawas a panangibturna iti kasta a panangtrato, siaasi a kiniddaw ni Emmas nga agtungtongkami, ket inlawlawagna no apay a nagbalin a Saksi. Binasa ken inlawlawagna ti sumagmamano a teksto, kas iti 1 Corinto 9:16. Natukayak ket nariknak a kasapulan met nga ikasabak ti naimbag a damag. Isu nga inkeddengko ti makipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova. Iti dayta a rabii, nabang-aran unay ti ipatpategko nga asawa idi indasarak iti naimas a taraon.

Panangiranud iti Kinapudno Kadagiti Kapamilia ken Gagayyem

Idi naammuan dagiti dadakkelmi a makitimtimpuyogkami kadagiti Saksi ni Jehova, nakaro ti panangbusorda kadakami. Nagsurat ti pamiliak nga ibagbagada a saanmin ida a bisbisitaen. Naladingitankami, ngem nagtalekkami iti kari ni Jesus a maaddaankami iti adu a naespirituan a kakabsat a lallaki ken babbai ken amma ken inna.​—Mateo 19:29.

Napartak ti panagrang-ayko iti panagadal iti Biblia ket nabautisaranak idi Agosto 1951, tallo ket kagudua laeng a bulan kalpasan ti panagbautisar ni lakayko. Natignayak a mangiranud iti kinapudno iti gayyemko a ni Ellen. Makaparagsak ta inawatna ti intukonko a panagadal iti Biblia. Idi Mayo 1952, nabautisaran ni Ellen ket nagbalin a naespirituan a kabsatko, a nangpatibker iti panaggayyemmi. Agingga ita, nakasingsingedkami latta nga aggayyem.

Idi 1954, nadutokan ni Emmas nga agbisita kadagiti kongregasion kas manangaywan iti sirkito. Innem idin ti annakmi. Kadagidi a tiempo, ti maysa a pamiliado nga agdaldaliasat a manangaywan agbisita iti kongregasion iti makalawas ket kalpasanna busbosenna ti sumaganad a lawas iti denna ti asawa ken annakna. Ngem no mangbisita ni Emmas, kanayon a siguraduenna nga idauluak ti panagadal ti pamiliami iti Biblia. Inkagumaanmi a pinagbalin a makaparagsak ti panagadalmi a sangapamiliaan. Nagsaokami met buyogen ti naimpusuan a kombiksion maipapan iti ayatmi ken ni Jehova ken iti kinapudno manipud iti Saona, ken nakiramankami iti panangasaba kas maysa a pamilia. Daytoy a naespirituan a panangsanay a programa pinabilegna ti pammati dagiti annakmi ken nangisagana kadakuada iti pannakaidadanes nga asidegen idi a mapasaranmi.

Nangrugi ti Narelihiosuan a Panangidadanes

Idi 1964, nagbalin ti Malawi nga independiente a nasion. Idi a dagiti opisial ti agtaktakem a partido naammuanda ti maipapan iti neutral a takdermi mainaig iti politika, pinilitdakami a gumatang iti kard a mamagbalin kadakami a kameng ti partido.a Gapu ta nagkedkedkami ken ni Emmas a gumatang, dagiti kameng ti Youth League dinadaelda ti kamaisanmi​—ti kangrunaan nga abastomi a taraon para iti sumaganad a tawen. Pinaraspasda dagiti mais bayat nga ikankantada: “Dagiti amin nga agkedked a gumatang iti kard ni Kamuzu [Presidente Banda], maanay dagiti maisda ket agsangitda.” Kaskasdi, nupay napukawankami iti abasto a taraon, saankami a naawanan iti namnama. Nariknami ti panangaywan ni Jehova. Siaayat a pinabilegnakami.​—Filipos 4:12, 13.

Iti maysa a rabii idi Agosto 1964, dakami laeng kadagiti annakko ti adda iti balay. Matmaturogkami idi ngem nariingak gapu iti nangngegko nga agkakanta iti adayo. Isu dagiti Gulewamkulu, ti pagam-amkan a nalimed a timpuyog dagiti katutubo a sumasala. Dagitoy rautenda dagiti tattao ken manglimlimoda kas espiritu dagiti pimmusay nga appo. Ti Youth League imbaonna ti Gulewamkulu a mangraut kadakami. Riniingko a dagus dagiti ubbing, ket sakbay a nakagtengda iti balaymi, nakalemmengkamin kadagiti kakaykaywan.

Manipud iti paglemlemmenganmi, nakakitakami iti naraniag a lawag. Ti Gulewamkulu inuramda ti balaymi a garami ti atepna. Interamente a napuoran ti balaymi, agraman dagiti amin a sanikuami. Bayat a pampanawan dagiti rimmaut ti umas-asuk a narippuog a balaymi, nangngegmi a kunada, “Nakaaramidtayo iti apuy a paginuduan dayta a Saksi.” Anian a yamanmi ken ni Jehova ta natalgedkami a nakapanaw! Pudno, dinadaelda ti amin a sanikuami, ngem saanda a nadadael ti determinasionmi nga agtalek ken ni Jehova imbes nga iti tao.​—Salmo 118:8.

Naammuanmi a kasta met laeng ti nakaal-alingget nga inaramid ti Gulewamkulu kadagiti lima pay a pamilia dagiti Saksi ni Jehova iti lugarmi. Anian a ragsak ken yamanmi idi tinulongandakami dagiti kabangibang a kongregasion! Imbangonda manen dagiti balaymi ken inabastuandakami iti taraon iti sumagmamano a lawas.

Kimmaro ti Panangidadanes

Idi Setiembre 1967, naisayangkat iti pagilian ti maysa a kampania a mangtiliw kadagiti amin a Saksi ni Jehova. Tapno masarakandakami, dagiti awanan asi ken nadamsak nga agkabannuag a lalaki​—a kamkameng ti Youth League ken Malawi Young Pioneer, nga armado iti kampilan​—sinapulda dagiti Saksi iti binalaybalay. No makasarakda kadagiti Saksi, lakuanda kadagiti kard ti napolitikaan a partido.

Idi makagtengda iti balaymi, inimtuodda no addaankami iti kard. Kinunak: “Awan, saanak a gimmatang. Saanak a gumatang ita, ken saanakto a gumatang.” Kalpasanna, tinengngeldakami nga agassawa ket impandakami iti presinto, a didakami pulos inikkan iti gundaway a mangitugot iti aniaman. Idi agawid dagiti ub-ubing nga annakmi manipud eskuelaan, saandakami a nasangpetan, ket nakaro ti danagda. Naimbag ta nakaawid a dagus ti inauna a baritomi a ni Daniel ket naammuanna iti maysa a kaarruba ti napasamak. Dagus nga innalana dagiti adingna ket napanda iti presinto. Apagisu ti isasangpetda idi a dagiti polis ilugandakami kadagiti trak tapno ipandakami idiay Lilongwe. Simmurot dagiti annakmi.

Idiay Lilongwe, naangay ti maysa a sinsinan a bista iti hedkuarter ti polisia. Inyimtuod kadakami dagiti opisial, “Itultuloyyo kadi ti agbalin a Saksi ni Jehova?” Insungbatmi, “Wen!” uray dayta a sungbat insigida a kaipapananna a madusakami iti pito a tawen a pannakaibalud. Para kadagiti “naibilang a lider” ti organisasion, ti pannusa ket 14 a tawen a pannakaibalud.

Kalpasan ti maysa a rabii nga awan ti taraon ken inana, dagiti polis impandakami iti Pagbaludan ti Maula. Sadiay, adu unay ti balud nga uray la awan ti pagturoganmi iti suelo! Ti kasilias ket naglaon laeng iti maysa a timba para iti tunggal napusek a selda. Bassit ken saan a nasayaat ti pannakaisagana dagiti rasion a taraon. Kalpasan ti dua a lawas, dagiti opisial ti pagbaludan napaliiwda a natalnakami a tattao ket impalubosda nga usarenmi ti pagwatwatan a lugar iti ruar ti seldami. Gapu iti kinaadumi, addaankami iti inaldaw a gundaway nga agpipinnaregta ken mangipaay iti nasayaat a pammaneknek kadagiti dadduma a balud. Nasdaawkami, ta kalpasan ti agarup tallo a bulan a pannakaibalud, nawayawayaankami gapu iti panangdagdag ti nadumaduma a pagilian iti gobierno ti Malawi.

Dagiti opisial ti polisia indagadagda nga agawidkami, ngem kinunada a maparitan dagiti Saksi ni Jehova idiay Malawi. Nagpaut dayta a panangiparit manipud idi Oktubre 20, 1967, agingga Agosto 12, 1993​—nganngani 26 a tawen. Marigrigatankami idi, ngem babaen ti tulong ni Jehova nataginayonmi ti natibker a neutral a takdermi.

Naanup a Kas Animal

Idi Oktubre 1972, maysa a bilin ti gobierno ti nangyussuat iti sabali pay a tiempo ti naranggas a panangidadanes. Naibilin nga amin a Saksi ni Jehova maikkatda iti pagtrabahuan ken amin a Saksi nga agnanaed kadagiti purok mapapanawda kadagiti balayda. Naanup dagiti Saksi a kas animal.

Iti dayta a tiempo, maysa a barito a Kristiano a kabsat ti immay iti balaymi a nangidanon iti naganat a mensahe ken ni Emmas, ‘Ti Youth League panggepdaka a pugotan, ikabil ti ulom iti pasok, ket ipanda kadagiti lokal a panguluen.’ Dagus a pimmanaw ni Emmas iti balay, ngem inyurnosna a makasurotkami iti kabiitan a tiempo. Dagus a pinaunak dagiti ubbing. Kalpasanna, pumanawak koman ngem nasangpetandak ti sangapulo a kameng ti Youth League, a mangsapsapul ken ni Emmas. Sinerrekda ti balaymi ngem naammuanda a nakapanawen ni Emmas. Sipupungtot nga impandak iti asideg a kaunasan, ket sadiay kinugtaran ken pinangpang-ordak iti unas. Kalpasanna, pinanawandak idi impagarupda a natayakon. Idi agsubli ti puotko, nagkaradapak a nagawid.

Idi rumabiin, inrisgo ni Emmas ti biagna a nagsubli iti balay tapno sapulennak. Idi makitanak a nakaro ti pannakadangranko, siaannad nga inlugandak da Emmas ken ti maysa a gayyemna nga addaan iti lugan. Napankami iti balay ti maysa a kabsat idiay Lilongwe, a sadiay in-inut a nagpaimbagak bayat a nagplano ni Emmas no kasano a makalibaskami iti pagilian.

Dagiti Nagbakuit nga Awanan Lugar a Papanan

Ni Dinesi nga anakmi a babai ken ti asawana addaanda iti lima tonelada a trak. Adda drayberda a sigud a Malawi Young Pioneer ngem maawatanna ti kasasaadmi. Nagboluntario a tumulong kadakami ken kadagiti dadduma a Saksi. Iti sumagmamano a rabii, ti drayber inluganna dagiti Saksi manipud kadagiti nayurnos a paglemmenganda a lugar. Ikawesna ti unipormena kas Malawi Young Pioneer tapno mailabasna ti kargado a trak kadagiti sumagmamano a barikada ti polisia. Dakkel a risgo ti inaramidna tapno matulongan ti ginasut a Saksi a lumabas iti pagbeddengan a sumrek iti Zambia.

Kalpasan ti sumagmamano a bulan, dagiti autoridad ti Zambia pinagawiddakami idiay Malawi; ngem saan a mabalin nga agsublikami iti purokmi. Natakaw dagiti amin a sanikua nga imbatimi. Naikkat manipud iti balaymi uray ti metal nga atep. Gapu ta awan ti natalged a papananmi, napankami idiay Mozambique ket dua ket kagudua a tawen a nagnaedkami iti kampo dagiti nagbakuit idiay Mlangeni. Ngem idi Hunio 1975, ti baro a gobierno iti Mozambique pinapanawnakami iti kampo ket pinilitdakami nga agsubli idiay Malawi, a sadiay saan a nagbalbaliw ti kasasaad dagiti adipen ni Jehova. Awan ti maaramidanmi no saan nga agkamang idiay Zambia iti maikadua a gundaway. Nadanonmi sadiay ti kampo dagiti nagbakuit idiay Chigumukire.

Dua a bulan kalpasanna, maysa a grupo dagiti bus ken trak ti militar ti nagparada iti kangrunaan a kalsada, ket ginasut nga armado a soldado ti Zambia ti nangraut iti kampo. Imbagada nga adda nasayaat a balbalay a naibangon para kadakami ket immayda tapno ilugandakami nga ipan sadiay. Ammomi nga agul-ulbodda. Inrugi dagiti soldado nga iduron dagiti tattao tapno agluganda kadagiti trak ken bus isu a nagkaribuso dagiti tattao. Pinagkanalbuong dagiti soldado ti paltogda, ket rinibu kadagiti kakabsat a lallaki ken babbai ti nawarawara gapu iti butengda.

Bayat ti karibuso, di inggagara a natuang ni Emmas ken nabaddekan, ngem maysa kadagiti kakabsat ti nangbangon kenkuana. Impapanmi a dayta ti rugi ti dakkel a rigat. Nagtataray a nagturong idiay Malawi dagiti amin a nagbakuit. Bayat ti kaaddami pay laeng idiay Zambia, nadanonmi ti maysa a karayan, isu a nangbukel dagiti kakabsat iti sumagmamano a grupo dagiti naglilinea a kakabsat a nagtitinnengngel tapno sitatalged a makaballasiw ti amin. Ngem iti ballasiw ti karayan, linikmutdakami dagiti soldado ti Zambia ket puersado a pinagawiddakami idiay Malawi.

Naminsan pay iti Malawi, saanmi nga ammo no sadino ti papananmi. Kadagiti napolitikaan a kampania ken kadagiti periodiko, naammuanmi a naballaagan dagiti tattao a siputanda kadagiti purokda dagiti “baro a rupa,” a tuktukoyenda dagiti Saksi ni Jehova. Isu nga inkeddengmi ti mapan iti kabesera a siudad, a sadiay saankami unay a madlaw no idilig iti kaaddami iti maysa a purok. Adda naabanganmi a maysa a bassit a balay, ket intuloy ni Emmas ti nalimed a panagbisitana kadagiti kongregasion kas agdaldaliasat a manangaywan.

Itatabuno Kadagiti Gimong ti Kongregasion

Ania ti timmulong kadakami nga agtalinaed a matalek? Dagiti gimong iti kongregasion! Kadagiti kampo dagiti nagbakuit idiay Mozambique ken Zambia, nawayakami a tumabuno kadagiti gimong a naangay kadagiti simple, garami ti atepna a Kingdom Hall. Napeggad ken narigat ti aggigimong idiay Malawi​—ngem kanayon a makagunggona. Tapno saankami a matiliwan, rabii unayen no aggigimongkami ken aramidenmi dayta kadagiti nasulinek a lugar. Tapno saan a madlaw ti panaggigimongmi, saankami nga agpalakpak no agyamankami iti maysa nga ispiker no di ket agiinnalamanokami laeng.

Rabii unayen no maaramid ti bautismo. Iti kasta a kasasaad a nabautisaran ti baritomi a ni Abiyudi. Kalpasan ti palawag ti bautismo, ti anakmi ken dagiti kakaduana a kandidato naiturongda iti nasipnget ken nadanum a lugar a sadiay adda nakali a narabaw a pagbautisaranda.

Natalged a Pagkamangan ti Bassit a Pagtaenganmi

Kabayatan dagidi naudi a tawen a panangiparit ti gobierno, nausar ti balaymi idiay Lilongwe kas natalged a pagpaknian. Sililimed a maipatulod iti balaymi dagiti surat ken literatura manipud sanga nga opisina iti Zambia. Dagiti kakabsat a nagserbi kas nakabisikleta a kartero napanda iti balaymi tapno alaenda dagiti naipatulod a surat ken literatura manipud Zambia ket iwarasda dagitoy kadagiti amin a paset ti Malawi. Dagiti naiwaras a magasin a Pagwanawanan ket naingpis agsipud ta nayimprentada iti papel a kas iti naaramat iti Biblia. Gapu iti dayta, dagiti kartero makaitulodda kadagiti magasin a mamindua a daras nga ad-adu ngem kadagiti magasin a mayimprenta iti regular a papel. Nangiwaras met dagiti kartero kadagiti babassit a magasin a Pagwanawanan, a naglaon laeng kadagiti mapagadalan nga artikulo. Nalaka nga idulin iti bulsa ti bado ti bassit a magasin agsipud ta maysa laeng a bulong ti papel dayta.

Inrisgo dagitoy a kartero ti wayawaya ken biagda idi agbisikletada kadagiti kakaykaywan, no dadduma bayat ti rabii, nga awitda dagiti kinarton a maiparit a literatura a nailugan kadagiti bisikletada. Iti laksid dagiti barikada ti polisia ken dadduma pay a peggad, agdaliasatda iti ginasut a kilometro iti amin a kita ti paniempo tapno itulodda dagiti naespirituan a taraon kadagiti kakabsatda. Anian ti tured dagidi a patpatgen a kartero!

Aywanan ni Jehova Dagiti Balo

Idi Disiembre 1992, naistrok ni Emmas bayat ti palawagna iti panagbisitana iti sirkito. Kalpasan dayta, saanen a makasao. Sumagmamano a tiempo kalpasanna, naistrok iti maikadua a gundaway, ket naparalisa ti kagudua ti bagina. Nupay narigatan a mangdaer iti kimmapuy a salun-atna, diak naupay gapu iti naayat a tulong ti kongregasionmi. Tinaripatok ni lakayko iti pagtaenganmi agingga a pimmusay idi Nobiembre 1994, iti tawenna a 76. Adda 57 a tawenmin kas agassawa, ken nakita ni Emmas ti panagpatingga ti panangiparit sakbay ti ipapatayna. Makariknaak pay laeng iti leddaang gapu iti kaawan ti matalek a katakunaynayko.

Idi mabaloak, ti manugangko imbaklayna saan laeng a dagiti material a kasapulan ni baketna ken dagiti lima nga annakna no di pay ket dagiti kasapulak. Ngem makapaladingit ta di nagbayag, pimmusay ti manugangko idi Agosto 2000. Pangalaan ti anakko iti paggatangmi iti taraon ken pagabangmi? Manen napaneknekak ti panangaywan kadakami ni Jehova, a pudno a “maysa nga ama dagiti awan amada nga ubbing ken maysa nga ukom dagiti balo a babbai.” (Salmo 68:5) Ni Jehova, babaen dagiti adipenna ditoy daga, nangipaay kadakami iti nagpintas a baro a balay. Kasano a naaramid dayta? Idi makita dagiti kakabsat ti kasasaadmi, nangibangonda iti balay para kadakami iti uneg laeng ti lima a lawas! Immay timmulong dagiti kantero a kakabsat manipud iti dadduma a kongregasion. Nalapunoskami iti ayat ken kinamanangngaasi nga impakita dagitoy amin a Saksi agsipud ta ti balay nga imbangonda ket nasaysayaat ngem ti pagnanaedan ti kaaduan kadakuada. Daytoy nga ayat nga impakita ti kongregasion ket nangted iti nasayaat a pammaneknek kadagiti kaarrubami. Kaslaak adda idiay Paraiso no maturogak iti rabii! Wen, ti napintas a baro a balaymi ket naaramid kadagiti ladrilio ken argamasa, ngem kas kinuna ti adu a tattao, dayta ket maysa a balay a pudno a nabangon gapu iti ayat.​—Galacia 6:10.

Ti Agtultuloy a Panangaywan ni Jehova

Nupay maldaanganak unay no dadduma, nakasaysayaat kaniak ni Jehova. Sibibiag pay ti pito kadagiti siam nga annakko, ket agdagup ita iti 123 ti miembro ti pamiliak. Anian a yamanko ta kaaduan kadakuada ti simamatalek nga agserserbi ken ni Jehova!

Ita, iti tawenko a 82, malapunosak iti rag-o no makitak ti naaramidan ti espiritu ti Dios iti Malawi. Kadagitoy laeng naglabas nga uppat a tawen, nasaksiak ti panagadu ti bilang dagiti Kingdom Hall manipud maysa a nagbalin a nasurok nga 600. Addaankami met ita iti baro a sanga nga opisina idiay Lilongwe, ket tagtagiragsakenmi ti nawaya a panagayus ti makapabileg a naespirituan a taraon. Pudno a mariknak a napasarak ti kaitungpalan ti kari ti Dios a masarakan iti Isaias 54:17, a sadiay naipanamnama kadatayo: “Aniaman nga igam a mabukelto maibusor kenka saanto nga agballigi.” Kalpasan ti panagserbi ken ni Jehova iti nasurok a 50 a tawen, kombinsidoak nga aniaman a pakasuotan a maipasango kadatayo, kanayon nga aywanannatayo ni Jehova.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 24]

Ni lakayko nga Emmas, nabautisaran idi Abril 1951

[Ladawan iti panid 26]

Grupo dagiti natured a kartero

[Ladawan iti panid 28]

Ti balay a nabangon gapu iti ayat