Matulongannakayo Kadi ti Biblia a Mangsanay Kadagiti Annakyo?
MAKAAY-AYO a sabong ti orkidia, ngem narigat a padakkelen. Tapno mapadakkelmo, nasken a kalalainganna ti temperatura, lawag, ken ti kadakkel ti masetera. Ti orkidia ket napili iti daga ken abono ken nalaka a perdien ti sakit ken insekto. Isu a gagangay a mapaay ti damo a panangikagumaan a mangpadakkel iti orkidia.
Adayo a narigrigat ken narikrikut ti panangpadakkel kadagiti ubbing, ket agkasapulan met iti naannad nga atension. Isu a gagangay a marikna dagiti nagannak a kasla agkurangda no iti panangpadakkel iti anak. Marikna ti adu a kasapulanda ti tulong, kas iti maysa a mangpadpadakkel iti orkidia nga agkasapulan iti balakad manipud iti maysa nga eksperto. Siempre, amin a nagannak tarigagayanda ti kasayaatan a panangiwanwan. Pakasarakan iti kasta a panangiwanwan?
Nupay ti Biblia ket saan a libro a naisentro iti panangpadakkel iti ubing, ti Namarsua pinaltiinganna dagiti mannurat ti Biblia nga ilanadda iti dayta dagiti adu a praktikal a balakad mainaig iti dayta a suheto. Ipaganetget ti Biblia ti panangpatanor kadagiti matarigagayan a galad, a di maikankano sigun iti adu a tattao. (Efeso 4:22-24) Mainaig iti daytoy, ti Nainkasuratan a balakad mangipaay iti nagpateg nga aspeto iti natimbeng a panangisuro. Adun ti nagunggonaan iti kasta a balakad gapu iti panangyaplikarda iti dayta, aniaman ti tiempo a nagbiaganda wenno kulturada. Gapuna, ti panangsurot iti balakad ti Kasuratan matulongannakayo nga agballigi a mangsanay kadagiti annakyo.
Ti Ulidan Dagiti Nagannak—Ti Kasayaatan nga Edukasion
“Nupay kasta, sika a mangisursuro iti asinoman, dika aya isuro ta bagim? Sika, a mangikaskasaba iti ‘Dika agtakaw,’ agtakawka aya? Sika, nga agkunkuna iti ‘Dika makikamalala,’ makikamalalaka aya?”—Roma 2:21, 22.
Kuna ti tserman ti Board of Education idiay Seoul: “Dagiti mapagulidanan a sao ken aramid isu ti kasayaatan a panangedukar iti anak.” No saan a nasayaat ti ulidan dagiti nagannak no iti panagsao ken kondukta ket sada mangipaay iti espesipiko nga instruksion iti anakda, ipapan la ketdi ti anak nga aginsisingpetda. Awanto ti epekto ti sasao dagiti nagannak. Kas pagarigan, no tarigagayan dagiti nagannak nga isuro iti anakda ti panagbalin a napudno, masapul nga isuda a mismo napudnoda. Adda dagiti nagannak a no saanda a kayat a katungtong ti maysa nga immawag iti telepono, bilinenda ti anakda a mangibaga, “Pasensia, awan ditoy ni tatangko (wenno nanangko).” Isu a masuron wenno mariro ti ubing a nabilin. Inton agangay, saanton a mabuteng nga agulbod. Isu a no talaga a tarigagayan dagiti nagannak nga agbalin a napudno ti anakda, masapul nga isuda a mismo agsaoda iti pudno ken aramidenda ti ibagbagada.
Kayatyo kadi a sanayen ti anakyo nga agbalin a nadayaw iti panagsasaona? No kasta, masapul a mangipakitakayo iti nasayaat nga ulidan. Alisto ti anakyo a tumulad kadakayo. Ni Sung-sik, nga addaan iti uppat nga annak, kunana: “Inkeddengmi ken ni baketko a saankami nga agusar iti nagubsang a sasao. Rinaemmi ti maysa ken maysa ket saanmi nga ingatngato ti timekmi uray no marurod wenno makapungtotkami. Ti nasayaat nga ulidan ket adayo a mas epektibo ngem ti sasao laeng. Maay-ayotayo no nadayaw ken managraem dagiti annaktayo iti pannakisaritada kadagiti sabsabali.” Kuna ti Biblia iti Galacia 6:7: “Aniaman nga imulmula ti maysa a tao, daytoyto met ti apitenna.” Dagiti nagannak a tarigagayanda a maaddaan dagiti annakda kadagiti nangato a moral a pagalagadan masapul nga ipakitada nga umuna nga agbibiagda a mismo maitunos kadagita a pagalagadan.
Taginayonenyo ti Nasayaat a Komunikasion
“Masapul nga iyukuokmo [dagiti bilbilin ti Dios] iti anakmo ken sawem ti maipapan kadagita no agtugawka iti balaymo ken no magnaka iti dalan ken no agiddaka ken no bumangonka.”—Deuteronomio 6:7.
Lumanlanlan ti pagannayasan nga agtrabaho iti ad-adu nga oras. Adda serioso nga epektona kadagiti ubbing no agpada a mangged ti ama ken ina. Bumasbassit ti oras a busbusbosen ti adu a nagannak kadagiti annakda. Bayat ti kaaddada iti pagtaengan, nasken nga asikasuen dagiti nagannak dagiti trabaho iti balay ken dadduma pay a pakakumikoman, isu a nabambannogdanton. Iti sidong dagita a kasasaad, kasano a mataginayonyo ti nasayaat a komunikasion kadagiti annakyo? Adda dagiti gundaway a makapagsasaritakayo no sangsangkamaysa nga aramidenyo dagiti trabaho iti pagtaengan a kaduayo dagiti annakyo. Maysa nga ulo ti pamilia ti nangilako pay ketdi iti telebision iti pagtaenganda tapno ad-adu ti tiempo a makapagsasaritada kadagiti annakda. Napaliiwna: “Idi damo, madukotan dagiti ubbing, ngem idi agkakaduakami nga agay-ayam kadagiti puzzle game ken pagsasaritaanmi ti maipapan kadagiti makapainteres a libro, nairuamda met laeng.”
Napateg a manipud iti kinaubingda, mairuam dagiti annak a makikomunikar kadagiti dadakkelda. No saanda a nairuam ket maipasangodanto kadagiti parikut inton tin-edyerda, saandanto nga ibilang dagiti dadakkelda kas gagayyem a mabalinda a katungtong. Kasano a matulonganyo ida a mangyebkas iti riknada? Kuna ti Proverbio 20:5: “Ti pammatigmaan iti puso ti maysa a tao ket kas iti adalem a dandanum, ngem ti tao nga addaan panangilasin isu ti mangyaonto iti dayta.” Babaen ti panangusar kadagiti saludsod a mangaon iti panangmatmat, kas iti “Ania ti panagkunam?” dagiti nagannak maparegtada dagiti annakda a mangyebkas kadagiti kapanunotan ken riknada.
Ania ti aramidenyo no adda nadagsen a nagbasolan ti anakyo? Isu dayta ti gundaway a kasapulanna ti naasi a konsiderasion. Medmedanyo ti emosionyo bayat nga imdenganyo ti anakyo. Kastoy ti kuna ti maysa nga ama maipapan iti panangtamingna iti kasta a situasion: “No makaaramid iti kamali dagiti annakko, ikagumaak ti di agpungtot. Agtugawak ket imdengak no ania ti ibagada. Ikagumaak a tarusan ti kasasaadda. No medio marigatanak a mangmedmed iti ungetko, agurayak ken agkalmaak.” No medmedanyo ti emosionyo ket agimdengkayo, nalaklaka nga ipangag dagiti annakyo ti panangilintegyo.
Napateg ti Panangdisiplina a Naibatay iti Ayat
“Dakayo, nga amma, dikay ruroden ti annakyo, no di ket itultuloyyo a padakkelen ida iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.”—Efeso 6:4.
Tapno nasayaat ti resultana, napateg ti wagas ti panangipaayyo iti naayat a disiplina. Kasano a dagiti nagannak ‘marurodda ti annakda’? No ti panangdisiplina saan a maitutop iti kadagsen ti nagbasolanda wenno nabuyogan dayta iti nakaro a kinamanangbabalaw, masuron dagiti annak. Kanayon koma a nabuyogan iti ayat ti panangdisiplina. (Proverbio 13:24) No lohikal ti pannakirinnasonmo kadagiti annakmo, mariknada a maigapu iti ayat ti panangdisiplinam kadakuada.—Proverbio 22:15; 29:19.
Iti sabali a bangir, nasayaat no mapasaran dagiti annak dagiti saan a nasayaat nga epekto ti kamalida. Kas pagarigan, no ti anakmo ket nagaramid iti dakes iti sabali a tao, mabalin nga ipettengmo nga agpadispensar. No salungasingenna dagiti pagannurotan iti pamilia, mabalin a limitaram dagiti pribilehiona tapno maipaganetget ti kinapateg ti panangsurot kadagiti pagannurotan.
Nasayaat ti panangipataw iti disiplina iti umiso a tiempo. Ipaganetget ti Eclesiastes 8:11: “Agsipud ta ti sentensia a maibusor iti dakes nga aramid saan a naipakat a sipapardas, dayta ti makagapu a ti puso ti annak ti tattao naan-anay a naitampok kadakuada tapno aramidenda ti dakes.” Kasta met, padasen ti adu nga ubbing a liklikan ti pannusa kalpasan a nagbasolda. Isu a siguraduenyo nga ipataw ti imballaagyo a pannusa no agsukirda.
Adda Pategna ti Makagunggona a Panaglinglingay
“Adda . . . tiempo ti panagkatawa . . . ken tiempo ti panaglagtolagto.”—Eclesiastes 3:1, 4.
Ti panagaliwaksay ken ti makagunggona, natimbeng a panaglinglingay ket nasken tapno rumang-ay ti panunot ken bagi ti maysa nga ubing. No aglinglingay dagiti nagannak a kaduada dagiti annakda, suminged ti singgalut ti pamilia ken makarikna dagiti annak iti kinatalged. Aniada a kita ti panaglinglingay ti matagiragsak a sangsangkamaysa dagiti kameng ti pamilia? No ikagumaanyo ti mangpanunot, makasapulkayo iti adu a nasayaat a banag a maaramid. Adda dagiti ay-ayam iti ruar, kas iti panagbisikleta, badminton, ken volleyball. Ken iladawanyo iti panunotyo dagiti kanito a mabalin a matagiragsakyo no sangsangkamaysa a tokaren ti pamilia dagiti instrumento ti musika. Nasayaat a pakalaglagipan ti panagdaliasat kadagiti kabangibang a lugar tapno tagiragsaken ti nakaparsuaan.
Kadagiti kasta a kasasaad, dagiti nagannak maipasagepsepda kadagiti annakda ti natimbeng a panangmatmat iti panaglinglingay. Kinuna ti maysa a Kristiano a lalaki nga addaan iti tallo a babbarito: “No posible, makipasetak iti panaglinglingay dagiti annakko. Kas pagarigan, no agay-ayamda iti kompiuter, saludsodek no kasano ti panangay-ayam kadagita. No sigagagar nga ilawlawagda, usarek dayta a gundaway nga ibaga kadakuada ti maipapan iti peggad ti dakes a paglinglingayan. Nadlawko nga inadaywanda dagiti di nasayaat a paglinglingayan.” Wen, dagiti annak a maragsakan iti sangapamiliaan a panaglinglingay saanda unay a magargari kadagiti programa ti telebision, video, sine, ken ay-ayam iti internet a mangitampok iti kinaranggas, imoralidad, ken panagdroga.
Tulonganyo Dagiti Annakyo a Maaddaan Kadagiti Nasayaat a Gagayyem
“Daydiay makipagna kadagiti masirib a tattao agbalinto a masirib, ngem daydiay addaan kadagiti pannakilangen kadagidiay maag nakadakdakesto ti pagtungpalanna.”—Proverbio 13:20.
Kuna ti maysa a Kristiano nga ama a sibaballigi a nangpadakkel kadagiti uppat nga annakna: “Nagpateg ti panagpilida kadagiti gagayyem. Ti maysa a dakes a gayyem madadaelna ti amin a nagapuanam.” Tapno matulonganna dagiti annakna a maaddaan kadagiti nasayaat a gagayyem, sisisirib nga iyimtuodna dagiti saludsod a kas iti: Siasino ti kasingedan a gayyemmo? Ania ti kayatmo kenkuana? Ania ti kayatmo a tuladen kenkuana? Sabali pay a nagannak ti pasaray a mangyurnos nga awisen dagiti annakna dagiti nasinged a gagayyemda tapno umay iti pagtaenganda. Babaen dayta, mapaliiw ken maipaayanna dagiti annakna iti maitutop a panangiwanwan.
Napateg met nga isuro kadagiti annak a mabalinda a gayyemen dagiti nataengan ken kasadaran. Ni Bum-sun, nga ama ti tallo nga annak a lallaki, kunana: “Tultulongak dagiti annakko a mangtarus a saan a masapul a kaedadda ti agbalin a gagayyemda, kas iti kaso da David ken Jonatan a naisalaysay iti Biblia. Kinapudnona, awisek dagiti Kristiano nga agduduma ti edadda tapno makitimpuyog kadagiti annakko. Kas resultana, kalangen dagiti annakko ti adu a tattao a saanda a kaedad.” Makasursuro dagiti annak iti adu a banag babaen ti pannakitimpuyogda kadagiti mapagulidanan a nataengan.
Makapagballigikayo a Mangsanay iti Anakyo
Sigun iti maysa a surbey a naaramid idiay Estados Unidos, dakkel ti pannakapaay ti adu a nagannak iti panangikagumaanda a mangyukuok kadagiti annakda dagiti galad a kas iti panagteppel, disiplina iti bagi, ken kinamapagpiaran. Apay a marigatanda? Kinuna ti maysa nga ina a nairaman iti surbey: ‘Makapaladingit ta ti kakaisuna a pamay-an a masalakniban dagiti annaktayo ket isu ti saan a panangipalubos kadakuada a rummuar iti balay ken makipulapol.’ Pampanunotenna a nakadakdakesen ti lubong dagiti agtutubo ita. Iti kastoy a kasasaad, talaga kadi a posible ti naballigi a panangpadakkel kadagiti annak?
No tarigagayanyo ti mangpadakkel iti orkidia ngem madanagankayo amangan ta matay, mabalin a maupaykayo. No ti maysa nga eksperto iti panangaywan iti orkidia mangted kadagiti kapanunotan ken sikokompiansa nga ibagana, “Agballigika no kastoy ti aramidem,” anian a makapabang-ar dayta kenka! Ni Jehova, ti Katan-okan nga Autoridad a nangparsua iti tao, mangipaay iti balakad mainaig iti kasayaatan a wagas iti panangpadakkel kadagiti annak. Kunana: “Sanayem ti ubing sigun iti dalan nga agpaay kenkuana; uray no lumakay saanto a sumiasi iti dayta.” (Proverbio 22:6) No sanayem dagiti annak sigun iti balakad ti Biblia, sigurado a maaddaanka iti rag-o a makita dagiti annakmo nga agbalin a responsable nga adulto, nakonsiderar kadagiti sabsabali, nga addaan iti moral a panirigan. Iti kasta, ayaten ida dagiti tattao ngem nangruna iti amin ni Jehova, ti nailangitan nga Amatayo.