Dagiti Gilingan a Mangpataud iti Taraon

NATUKOY dayta kas “ti mangsustiner iti biag,” “ti kangrunaan a taraon,” “ti agtultuloy ken kapatgan a pagbiag sipud idi ugma.” Wen, sipud pay idi un-unana, napategen a taraon ti tinapay. Kinapudnona, ti maysa kadagiti agtultuloy a kangrunaan a kasapulan ti tao isu ti panangpataud iti inaldaw a taraonna.

Ti kangrunaan a ramen ti tinapay isu ti bellaay, a mapataud babaen ti pananggiling iti bukbukel. No kasta, ti panaggiling ket maysa a nagkauna a paglaingan. No awan ti tulong ti makinaria, nagrigat la ketdi a gilingen dagiti bukel! Idi tiempo ti Biblia, ti uni dagiti de mano a gilingan ket nainaig iti normal, natalna a kasasaad, ket ti di pannakangngeg iti dayta ipasimudaagna ti langalang a kasasaad.​—Jeremias 25:10, 11.

Ania ti ramanen ti panaggiling iti panaglabas ti panawen? Ania ti dadduma kadagiti proseso ken alikamen a nausar iti panaggiling? Ken aniada a kita ti gilingan ti mangpatpataud iti taraonyo ita?

Apay a Kasapulan Dagiti Gilingan?

Kinuna ni Jehova iti umuna nga agassawa, da Adan ken Eva: “Adtoy intedko kadakayo ti isuamin a mulmula a mangpataud iti bukel nga adda iti rabaw ti intero a daga ken tunggal kayo nga iti dayta adda ti bunga ti kayo a mangpataud iti bukel. Agserbi koma dayta kadakayo kas taraon.” (Genesis 1:29) Dagiti bukbukel ket maysa kadagiti inted ni Jehova a Dios a pagtaraon ti tao. Napateg daytoy a taraon iti biag ti tao, yantangay amin a bukbukel​—agraman ti trigo, sebada, senteno, oat, bagas, mijo, bukakaw, ken mais​—naglaonda kadagiti karbohidrato a kabaelan ti bagi a pagbalinen kas kangrunaan a gubuayan ti pigsana​—ti glucose.

Nupay kasta, ti bagi ti tao saanna a kabaelan a tunawen ti di nagiling, di naluto a bukbukel. Nalaklaka a kanen ti bukbukel no magiling ken maluto. Ti kasimplean a pamay-an tapno agbalin a bellaay ti bukbukel ket babaen ti panangbayo iti alsong, panangdekdek babaen ti dua a bato, wenno ti kombinasion dagita a pamay-an.

Dagiti de Mano a Gilingan

Dagiti babassit nga estatua manipud kadagiti nagkauna a tanem dagiti Egipcio ipakitana ti usar ti maysa kadagiti nagkauna a kita ti paggiling iti bukel, ti saddle quern. Kasta ti awagna gapu iti kasla silia (saddle) a langana. Daytoy a gilingan ket buklen ti dua a bato​—medio likkaong ken bangkirig ti makimbaba a bato idinto a basbassit ti makinngato a bato. Ti aggiling​—a kaaduanna a babai​—agparintumeng iti sango ti alikamen ket gammalenna ti makinngato a bato. Kalpasanna, usarenna ti dagsen ti makinngato a paset ti bagina a mangridiid kadagiti bukel. Anian a nagsimple ngem epektibo nga alikamen!

Ngem makadangran iti bagi ti nabayag a panagparintumeng ken panagrukob. Ti panagridiid parigatenna ti bukot, dagiti takiag, luppo, tumeng, ken ramay ti saka. Dagiti panangadal iti kinaabnormal ti tulang dagiti rurog manipud nagkauna a Siria ti nagibatayan dagiti paleontologo a mangibaga a ti panagridiid ti pakaigapuan ti panagsakit dagiti babbai gapu iti maulit-ulit a trabaho​—likkaong a tumeng, pannakadangran ti maysa a paset ti duri, ken nakaro nga arthritis iti tangan ti saka. Iti nagkauna nga Egipto, agparang a trabaho dagiti adipen a babbai ti agusar iti de mano a gilingan. (Exodo 11:5)a Patien ti dadduma nga iskolar nga idi pimmanaw dagiti Israelita manipud Egipto, ti saddle quern ti kita ti paggilingan nga intugotda.

Idi agangay, ti pannakapasayaat dagiti alikamen a paggiling iramanna ti panangikabil iti gerger kadagiti dua a bato tapno nalaka nga usaren. Babaen ti sukog imbudo nga abut iti makinngato a bato, ti agus-usar mabalinna a kargaan dayta iti bukbukel, nga automatiko a mapan iti nagbaetan dagiti bato. Idi maikapat wenno maikalima a siglo K.K.P., nagimbento dagiti Griego iti simple a paggiling a makina. Maysa a pagiggaman ti naisulbong iti makinngato a bato. Ti agsublisubli nga arko a panangigaraw iti pagiggaman ti mamagrisiris kadagiti bato.

Adda dakkel a limitasion dagiti amin a nadakamat a paggilingan. Awan ti animal a mabalin a maaramat kadagita. Gapuna, agpannuray dagita a gilingan iti pigsa ti tao. Idi agangay, timmaud ti agtayyek a gilingan gapu iti panagrang-ay ti teknolohia. Mabalinen a mausar dagiti animal.

Limmaka ti Trabaho Babaen Dagiti Agtayyek a Gilingan

Mabalin a ti agtayyek a paggiling iti bukbukel ket naimbento kadagiti pagilian ti Mediteraneo idi agarup maikadua a siglo K.K.P. Idi umuna a siglo K.P., dagiti Judio idiay Palestina pagaammodan ti kasta a gilingan, agsipud ta nasao ni Jesus ti “gilingan a bato a kas iti puspusiposen ti asno.”​—Marcos 9:42.

Ti gilingan a pusiposen ti animal ket naaramat idiay Roma ken iti adu a paset iti Imperio ti Roma. Adu a kasta a gilingan ti adda pay laeng idiay Pompeii. Buklen dayta ti kasla imbudo a makinngato a bato ken ti maysa a sinan balisungsong a makimbaba a bato. Bayat nga agpusipos ti makinngato a bato iti makimbaba a bato, maikarga ken matumek dagiti bukbukel. Dagiti kasta a kita ti makinngato a bato ket agduduma ti kadakkelda manipud iti agarup 45 agingga 90 a sentimetro ti diametroda. Dagitoy a gilingan ket addaan iti katayag nga agingga 180 sentimetro.

Saan a masierto no ania ti immun-una: dagiti de-mano a basbassit nga agtayyek a gilingan wenno dagiti gilingan a pusiposen ti animal. Aniaman kadagita, nalaglag-an ken nalaklaka nga usaren ti agtayyek a de mano a gilingan. Buklen dayta ti dua a nagsirkulo a bato a nalabit 30 agingga 40 a sentimetro ti diametrona. Maiparabaw iti bakkug a makimbaba a bato ti makinngato a bato a likkaong ti babaen a rupana ken addaan ti kayo a pagiggaman. Iti tengnga ti rabaw ti makimbaba a bato, adda nakarungarong a pagsaadan ken pagpusiposan ti makinngato a bato. Agsinnango ti dua a babbai a nakatugaw, a ti maysa nga ima ti tunggal maysa kadakuada ti mangtengngel ken mangpusipos iti pagiggaman ti makinngato a bato. (Lucas 17:35) Maysa kadakuada ti mangusar iti nawaya nga imana a mangikabil iti sangkabassit a bukbukel iti abut a pagkargaan, ket ti maikadua a babai akuyenna ti agregreg a bellaay manipud iti nagtangepan ti gilingan sana ikarga iti pagikabilan wenno lupot a nayaplag. Daytoy a kita ti gilingan ti us-usaren idi dagiti soldado, marino, wenno babassit a pamilia nga agnanaed iti adayo kadagiti pasdek a paggilingan.

Paandaren ti Danum Wenno Angin

Idi agarup 27 K.K.P., ti Romano nga inheniero a ni Vitruvius inladawanna ti gilingan a paandaren ti danum idi kaaldawanna. Ti agayus a danum iduronna dagiti gaud ti nakatakder a rueda a naikabit iti paidda a tangbaw, isu nga agpusipos ti rueda. Ti de ngipen a rueda iyakarna ti puersa iti nakatakder a tangbaw ket dayta ti mangpaandar iti dakkel a gilingan a bato.

Ania ti nakaidumaan ti magapuanan ti gilingan a patarayen ti danum no maidilig iti dadduma a gilingan? Dagiti de mano a gilingan mapattapatta a kabaelanda a gilingen ti nakurang a 10 a kilo ti bukel kada oras, ken agingga iti 50 a kilo met ti kabaelan a gilingen ti kasayaatan a gilingan a pusiposen ti animal. Ngem ti gilingan ni Vitruvius a paandaren ti danum ket kabaelanna a gilingen ti agarup 150 agingga 200 a kilo kada oras. Nupay adun ti nagbaliwan ken rimmang-ayanna, ti kangrunaan a proseso a dineskribir ni Vitruvius ket agtultuloy nga inusar dagiti makabael nga agar-aramid iti gilingan kadagiti simmaganad a siglo.

Saan laeng a ti agayus a danum ti kakaisuna a gubuayan ti natural nga enerhia a nausar a mangpaandar kadagiti bato a gilingan. No dagiti rueda a paandaren ti danum ket masuktan iti rueda a paandaren ti angin, agpada met laeng dagiti magapuananda. Dagiti gilingan a paandaren ti angin ket nausar idiay Europa nalabit idi maika-12 a siglo K.P. ken nasaknap a nausar iti panaggiling idiay Belgium, Alemania, Holland, ken kadagiti dadduma pay a pagilian. Nausar dagita agingga a dagiti gilingan a paandaren ti alingasaw ken dadduma pay a gubuayan ti enerhia ket in-inut a sinuktanna ti amin a dadduma a gubuayan ti enerhia.

‘Tinapaytayo nga Agpaay Itoy nga Aldaw’

Iti laksid ti panagrang-ay, adu a nagkauna a pamay-an iti panaggiling ti maus-usar pay laeng iti nadumaduma a paset ti lubong. Maus-usar pay laeng ti alsong ken al-o kadagiti paset ti Africa ken Oceania. Idiay Mexico ken Central America, dagiti saddle quern ket maus-usar a manggiling iti mais a matortilia. Ken adu a gilingan a paandaren ti danum ken angin ti maus-usar pay laeng iti nagduduma a lugar.

Ngem kaaduan a bellaay a pagaramid iti tinapay iti agdama a moderno a lubong ket mapataud babaen dagiti agtayyek a gilingan a de makina ken automatiko. Dagiti bukbukel ket in-inut a maaramid a bellaay bayat a dumalan dagitoy iti agsasaruno a pannakagiling iti nagbaetan dagiti naukitan nga agparis a landok nga agtayyek iti nagduduma a kapartak. Babaen daytoy a sistema, mabalin a mapataud ti agduduma ti kapinona a bellaay a nababbaba ti presiona.

Ti pananggun-od iti bellaay iti panagluto ket awan duadua a saanen a makabannog a kas iti dati. Kabayatanna, agyamantayo iti Namarsua kadatayo gapu ta inikkannatayo iti bukbukel ken kinalaing a mangaramid iti dayta kas ‘tinapaytayo nga agpaay itoy nga aldaw.’​—Mateo 6:11.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Ti saddle quern dagiti Egipcio

[Credit Line]

Soprintendenza Archeologica per la Toscana, Firenze

[Ladawan iti panid 23]

Babaen ti gilingan a pusiposen ti animal, mapespes dagiti olibo tapno mapataud ti lana

[Picture Credit Line iti panid 22]

Manipud iti Self-Pronouncing Edition of the Holy Bible, a naglaon kadagiti bersion ti King James ken ti Revised