Ania ti Mangikeddeng iti Masakbayam?
“SAAN a nalalaing dagiti tattao a mangiturong iti pagtungpalanda ngem iti aniaman a sabali nga animal,” insurat ti ebolusionista a ni John Gray. Iti librona nga An Intelligent Person’s Guide to Judaism, inyebkas ti autor a ni Shmuley Boteach ti naiduma a panangmatmatna. Kunana: “Saan nga animal ti tao, isu a kabaelanna nga iturong ti pagtungpalanna.”
Adu ti umanamong ken ni Gray ken mamatida nga adda dagiti di makontrol a puersa ti nakaparsuaan a mangiturturong iti pagtungpalan ti sangatauan. Matmatan met ti dadduma a ti Dios pinarsuana ti tao nga addaan iti abilidad a mangikeddeng iti masakbayanna.
Ipapan ti dadduma a dagiti nabileg a tattao ti mangkonkontrol iti masakbayanda. Sigun iti mannurat a ni Roy Weatherford, “ti kaadduan kadagiti tattao iti lubong—nangnangruna iti kaaduan a babbai iti historia—ket . . . awan ti pannakabalin wenno kontrolda iti biagda a nalawag a maigapu iti panangirurumen ken pananggundaway dagiti tattao.” (The Implications of Determinism) Adu ti mangibaga a natungday dagiti arapaapda a maaddaan iti naragsak a masakbayan gapu iti rinnisiris dagiti napolitikaan wenno namilitariaan a pannakabalin.
Iti intero a historia, adda dagidiay mangipagarup nga awan maaramidanda gapu ta impapanda a dagiti karkarna a puersa ti mangiturturong iti pagtungpalanda. Kuna ni Boteach a “dagiti nagkauna a Griego patienda unay ti kapanunotan a barengbareng ti amin a namnama yantangay ti tao saanna a mabaliwan ti pagtungpalanna.” Patienda a ti pagtungpalan ti tunggal tao ket inkeddeng dagiti agbaliwbaliw ti panunotda a diosa. Patienda nga inkeddeng dagitoy a diosa no kaano a matay ti maysa a tao ken no kasano kaadu ti rigat ken saem nga ibturanna iti intero a biagna.
Gagangay ita ti kapanunotan a ti pagtungpalan ti tao ket iturturong ti maysa a karkarna a puersa. Kas pagarigan, adu a tattao ti mamati iti Kismet, wenno gasat. Kunada nga inkeddeng ti Dios ti pagbanagan ti amin nga ar-aramid ti tao ken no kaano a matay ti maysa a tao. Adda met ti sursuro a predestinasion, a mangitantandudo iti panangmatmat a ti mannakabalin-amin a Dios “inkeddengnan no ti maysa ket maispal wenno madadael.” Adu nga agkunkuna a Kristiano ti mamati iti dayta a sursuro.
Ania ti makunam? Ti kadi pagtungpalam inkeddengen dagiti puersa a dimo pulos makontrol? Wenno adda kinapudnona dagiti kinuna ti Ingles a mannurat iti drama a ni William Shakespeare, a nangisurat: “Dagiti tattao no dadduma ti mangikeddeng iti gasatda”? Usigem no ania ti kunaen ti Biblia maipapan iti dayta a banag.