Maitunos Kadi ti Ebolusion iti Biblia?
POSIBLE kadi a ti Dios inaramidna ti tattao manipud kadagiti animal babaen ti ebolusion? Ti kadi Dios inturongna dagiti bakteria tapno agbalinda nga ikan sa kalpasanna agbalinda a reptilia ken mamalia, agingga nga agbalinda a maysa a puli dagiti sunggo, a nagbalin a tattao idi agangay? Dadduma a sientista ken lider ti relihion patienda nga agpadpada ti teoria ti ebolusion ken ti Biblia. Kunaenda a ti Genesis a libro ti Biblia ket maysa a sarsarita. Isu a nalabit napampanunotmon, ‘Maitunos kadi iti Biblia ti teoria a ti tao ket nagtaud iti animal?’
Nasken a maawatantayo ti nagtaudantayo tapno maawatantayo no aniatayo, sadino ti pagtungpalantayo, ken no kasano ti rumbeng a panagbiagtayo. No ammotayo no ania ti nagtaudantayo, maawatantayo no apay nga ipalpalubos ti Dios ti panagsagaba ken no ania ti panggepna para iti masakbayan ti tao. Saantayo a maaddaan iti nasinged a relasion iti Dios no saantayo a sigurado nga isu ti Namarsua kadatayo. Usigentayo ngarud ti isursuro ti Biblia maipapan iti nagtaudan ti tao, ti agdama a kasasaadna, ken ti masakbayanna. Iti kasta, maawatantayto no ti ebolusion ket maitunos iti Biblia.
Idi Maymaysa Pay Laeng ti Tao
Ibagbaga ti kaaduan nga ebolusionista nga adda maysa a populasion dagiti animal nga in-inut a nagbalin a populasion dagiti tattao. Ilibakda nga adda idi tiempo a maymaysa pay laeng ti tao. Nupay kasta, naiduma ti kunaen ti Biblia. Sigun iti dayta, nagtaudtayo iti maymaysa a tao a ni Adan. Ti salaysay ti Biblia ipakitana nga agpayso a nagbiag idi ni Adan. Ibaga ti Biblia ti nagan ti asawana ken ti sumagmamano kadagiti annakna. Detalyado nga ibagana no ania dagiti inaramidna, kinunana, no kaano a nagbiag ken no kaano a natay. Saan nga imbilang ni Jesus dayta a sarsarita laeng para kadagiti awan adalna a tattao. Idi kasarsaritana dagiti de adal a lider ti relihion, kinunana: “Saanyo aya a nabasa a ti nangparsua kadakuada nanipud idi damo inaramidna ida a lalaki ken babai?” (Mateo 19:3-5) Inadaw ngarud ni Jesus dagita a sasao maipapan kada Adan ken Eva a nailanad iti Genesis 2:24.
Ni Lucas a maysa kadagiti nagsurat iti Biblia ken naannad a historiador, inyam-ammona ni Adan kas maysa a napaypayso a persona a kas ken Jesus. Tinunton ni Lucas ti kapuonan ni Jesus agingga iti umuna a tao. (Lucas 3:23-38) Kasta met, idi nagbitla ni apostol Pablo iti sanguanan dagiti tattao a pakairamanan dagiti pilosopo a nagadal kadagiti nalatak nga eskuelaan dagiti Griego, kinunana kadakuada: “Ti Dios a nangaramid iti lubong ken amin a bambanag nga adda iti dayta . . . manipud iti maysa a tao inaramidna ti tunggal nasion dagiti tattao, tapno agnaedda iti intero a rabaw ti daga.” (Aramid 17:24-26) Nalawag nga isursuro ti Biblia a nagtaudtayo iti “maysa a tao.” Maitunos kadi iti ebolusion ti kunaen ti Biblia maipapan iti orihinal a kasasaad ti tao?
Idi Napukaw ti Tao ti Kinaperpektona
Sigun iti Biblia, ni Jehova pinarsuana a perpekto ti immuna a tao. Imposible iti biang ti Dios nga agaramid iti aniaman a banag a saan a perpekto. Kunaen ti salaysay maipapan iti panamarsua: “Ti Dios pinarsuana ti tao iti ladawanna . . . Kalpasan dayta nakita ti Dios ti isuamin nga inaramidna ket, adtoy! nasayaat unay dayta.” (Genesis 1:27, 31) Ania ti kasasaad ti maysa a perpekto?
Ti perpekto a tao ket addaan iti wayawaya a mangngeddeng ken naan-anay a kabaelanna a tuladen dagiti galad ti Dios. Kuna ti Biblia: “Ti pudno a Dios inaramidna a nalinteg ti sangatauan, ngem isuda nagsapulda iti adu a gakat.” (Eclesiastes 7:29) Nagrebelde ni Adan iti Dios. Gapu iti dayta, napukawna ti kinaperpektona ken ti kinaperpekto dagiti annakna. Dayta ti makagapu a masansan nga agbidduttayo, nupay tartarigagayantayo ti agaramid iti naimbag. Insurat ni apostol Pablo: “No ania ti kayatko, daytoy ket saanko nga an-annuroten; no di ket ti kagurak isu ti aramidek.”—Roma 7:15.
Sigun iti Biblia, ti perpekto a tao ket agbiag nga agnanayon iti sidong ti perpekto a salun-at. Nabatad manipud iti kinuna ti Dios ken Adan a no a saan a sumukir, saanto a pulos a matay. (Genesis 2:16, 17; 3:22, 23) Saan koman nga imbaga ni Jehova a “nasayaat unay” ti panangparsuana iti tao no agsakit met laeng wenno agrebelde ti tao. Ti pannakapukaw ti kinaperpekto ilawlawagna no apay nga iti laksid ti nakaskasdaaw a pannakadisenio ti bagitayo, maaddaantayo latta kadagiti depekto ken makaptantayo kadagiti sakit. Saan ngarud a maitunos iti ebolusion ti kunaen ti Biblia. Sigun iti ebolusion, ti moderno a tao ket dati nga animal a sumaysayaat ti kakikitana. Sigun iti Biblia, ti moderno a tao ket kumapkapuy a kaputotan ti maysa a perpekto a tao.
Ti ideya a ti Dios inusarna ti ebolusion a mangpataud iti tao ket maikontra met iti ibagbaga ti Biblia maipapan iti personalidad ti Dios. No ti ebolusion ket agpayso nga inusar ti Dios, nakemna ngarud no apay a masaksakit ken marigrigatan ita ti sangatauan. Nupay kasta, kuna ti Biblia maipapan iti Dios: “Ti Bato, naan-anay ti aramidna, ta amin a daldalanna kinahustisia. Maysa a Dios ti kinamatalek, a kenkuana awan ti di kinahustisia; isu nalinteg ken napalungdo. Nagtignayda iti makadadael iti biangda a mismo; saanna ida nga annak, adda kadakuada a mismo ti pilaw.” (Deuteronomio 32:4, 5) Gapuna, ti agdama a panagsagaba ti sangatauan ket saan a resulta ti panangusar ti Dios iti ebolusion. Resulta dayta ti pannakapukaw ti maysa a tao iti kinaperpektona ken ti kinaperpekto dagiti annakna gapu iti panagrebeldena iti Dios. Ita ta nausigtayon ti maipapan ken Adan, usigentayo met ti maipapan ken Jesus. Ti kadi ebolusion maitunos iti ibagbaga ti Biblia maipapan ken Jesus?
Agtunos Kadi ti Ebolusion ken Kristianidad?
“Ni Kristo natay maipaay kadagiti basoltayo.” Kas iti nalabit ammomon, dayta ti maysa kadagiti kangrunaan a sursuro dagiti Kristiano. (1 Corinto 15:3; 1 Pedro 3:18) Tapno maawatantayo no apay a ti ebolusion ket maikontra iti dayta, masapul a maawatantay pay nga umuna no apay a ti Biblia awagannatayo a managbasol ken no ania ti epekto kadatayo ti basol.
Managbasoltayo iti anag a saantayo a naan-anay a matulad dagiti nadayag a galad ti Dios, kas iti ayat ken kinahustisiana. Gapuna, kunaen ti Biblia: “Amin nagbasol ken agkurang iti dayag ti Dios.” (Roma 3:23) Isursuro ti Biblia a mataytayo gapu iti basol. “Ti pannilud a mangpataud iti ipapatay isu ti basol,” kuna ti 1 Corinto 15:56. Gapu iti natawidtayo a basol, agsakittayo met. Impasimudaag ni Jesus nga adda pakainaigan ti panagsakittayo iti managbasol a kasasaadtayo. Immimbag ti maysa a paralitiko idi kinuna kenkuana ni Jesus: “Mapakawan dagiti basolmo.”—Mateo 9:2-7.
Kasano a matulongannatayo ti ipapatay ni Jesus? Pinaggidiat ti Biblia da Adan ken Jesu-Kristo babaen kadagitoy a sasao: “No kasano a ken Adan matmatay ti amin, kasta met nga iti Kristo mapagbiagto ti amin.” (1 Corinto 15:22) Babaen ti panangidatonna iti biagna, binayadan ni Jesus ti gatad ti basol a natawidtayo ken Adan. Gapuna, amin a mangalagad iti pammati ken Jesus ken agtulnog kenkuana magun-odandanto ti napukaw ni Adan—ti namnama nga agbiag nga agnanayon.—Juan 3:16; Roma 6:23.
Maawatam kadin no apay a ti ebolusion ket saan a maitunos iti Kristianidad? No pagduaduaantayo a “ken Adan matmatay ti amin,” kasanotayo a makainanama nga “iti Kristo mapagbiagto ti amin”?
No Apay a Dagiti Tattao Magustuanda ti Ebolusion
Ipalgak ti Biblia no kasano a limmatak dagiti sursuro a kas iti ebolusion. Kunana: “Addanto las-ud ti tiempo a saandanto nga anusan ti makapasalun-at a sursuro, no di ket, maitunos kadagiti bukodda a tarigagay, mangurnongdanto kadagiti mannursuro a maipaay iti bagbagida tapno gagatelenda dagiti lapayagda; ket iyadayodanto dagiti lapayagda iti kinapudno, idinto ta maisiasidanto nga agturong iti ulbod a sarsarita.” (2 Timoteo 4:3, 4) Nupay kaaduanna a mailawlawag ti ebolusion kadagiti nasientipikuan a termino, ngem iti kinaagpaysuanna, maysa dayta a narelihiosuan a doktrina. Isursurona ti maysa a pilosopia ti biag ken ti panangmatmat iti Dios. Dagiti sursurona ket makaay-ayo iti sangatuan gapu ta suportaranna ti naagum ken agwaywayas a pagannayasanda. Adu a mamati iti ebolusion ti agkuna a mamatida met iti Dios. Ngem kunaenda a saan a ti Dios ti nangparsua iti bambanag, saan a makibiang iti ar-aramid ti tao, ken saan a mangukom kadagiti tattao. Dayta ket maysa a pannursuro a mangpagusto ken mangal-aliug kadagiti tattao.
Dagiti mangisursuro iti ebolusion ket masansan a magutugot, saan a kadagiti kinapudno, no di ket “kadagiti bukodda a tarigagay.” Nalabit tarigagayanda nga akseptaren ida dagiti mamati iti ebolusion yantangay dayta ti kaaduan a patpatien dagiti tattao. Ti propesor iti biochemistry a ni Michael Behe, a nangbusbos iti kaaduan a paset iti biagna a nangad-adal kadagiti komplikado a panagandar dagiti sibibiag a selula iti bagi, inlawlawagna nga awan ti nakaibasaran ti ibagbaga dagidiay mangisursuro a ti pakabuklan ti selula ket resulta ti ebolusion. Mabalin kadi a mapasamak ti ebolusion iti daytoy nagbassit a molekula? Insuratna: “Ti ebolusion ti molekula ket saan a napatalgedan iti tay-ak ti siensia. Awan ti naipablaak iti nasientipikuan a literatura—kadagiti nalatak a pagiwarnak, espesial a magasin wenno libro—a mangilawlawag no kasano a napasamak wenno nalabit a napasamak ti ebolusion dagiti molekula ti aniaman nga agpaypayso, komplikado, biokemikal a sistema. . . . Ti imbaga ni Darwin nga ebolusion ti molekula ket basta kinapangas.”
No saan met gayam a mapaneknekan dagiti ebolusionista ti patpatienda, apay a kasta unay ti panangitandudoda kadagiti kapanunotanda? Inlawlawag ni Behe: “Saan la ngamin a kayat nga admitiren ti adu a tattao, agraman ti adu a mabigbigbig ken mararaem a sientista, ti posibilidad nga adda mannakabalin a Namarsua.”
Adu a klero ti maay-ayo iti doktrina nga ebolusion gapu ta kayatda ti agparang nga intelihente. Pumadada kadagidiay dineskribir ni Pablo iti suratna kadagiti Kristiano idiay Roma. Kunana: “Ti mabalin a maammuan maipapan iti Dios ket maiparangarang iti nagtetengngaanda . . . dagiti di makita a kualidadna ket silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy, agsipud ta matarusan ida babaen iti bambanag a naaramid, ti mismo nga agnanayon a pannakabalin ken kina-Diosna, iti kasta awan ti pagpambarda; agsipud ta, nupay ammoda ti Dios, saanda nga indaydayaw a kas Dios ket saanda met a nagyaman kenkuana, no di ket nagbalin a kawaw ti panagul-uloda kadagiti panagrasrasonda ket ti di nasaririt a pusoda nagsipnget. Nupay ipapatida a mamasiribda, nagbalinda a maag.” (Roma 1:19-22) Ania ti aramidem tapno didaka maallilaw dagiti ulbod a pannursuro?
Naibasar iti Ebidensia a Panamati iti Namarsua
Intampok ti Biblia ti kinapateg ti ebidensia idi inlawlawagna ti kaipapanan ti pammati. Kunana: “Ti pammati isu ti sigurado a panangsegsegga iti bambanag nga in-inanamaen, ti nabatad a parangarang dagiti kinapudno nupay saan a makita.” (Hebreo 11:1) Ti pudno a pammati iti Dios ket masapul a naibasar iti ebidensia a mangpatalged iti kinapudno nga adda Namarsua. Ipakita ti Biblia no pakasarakam iti ebidensia.
Insurat ni David a napaltiingan a mannurat iti Biblia: “Idayawkanto agsipud ta iti nakaam-amak a pamay-an nakaskasdaaw ti pannakaaramidko.” (Salmo 139:14) No iwayaantayo nga utoben ti nakasaysayaat a pannakadisenio ti mismo a bagitayo ken ti dadduma a sibibiag a bambanag, agamangatayo unay gapu iti nakaskasdaaw a sirib ti Namarsua kadatayo. Nakasaysayaat ti pannakadisenio ti tunggal paset ti rinibu a sistema ti bagitayo nga agtitinnulong tapno agtalinaedtayo a sibibiag. Ti pisikal nga uniberso ket mangipaay met iti ebidensia ti kinaapagpag-isu iti matematika ken kinaurnos. Insurat ni David: “Ti langlangit idekdeklarada ti dayag ti Dios; ket maipapan iti aramid ti im-imana ibagbaga ti tangatang.”—Salmo 19:1.
Ti Biblia a mismo ket maysa a gubuayan ti nawadwad nga ebidensia maipapan iti Namarsua. No mangbusboska iti tiempo a mangusig iti panagtutunos dagiti 66 a librona, iti kinatan-ok dagiti moral a pagalagadanna, ken iti sigurado a kaitungpalan dagiti padtona, mapaneknekam ti adu nga ebidensia a ti autor ti Biblia isu ti Namarsua. No anagem dagiti pannursuro ti Biblia, maaddaanka met iti kompiansa a ti Biblia ket talaga nga isu ti Sao ti Namarsua. Kas pagarigan, no maawatam ti isursuro ti Biblia maipapan iti makagapu iti panagsagaba, Pagarian ti Dios, masanguanan ti sangatauan, ken ti pamay-an tapno masarakan ti kinaragsak, makitam ti nabatad a pannakaiparangarang ti sirib ti Dios. Mariknam met ti kas iti narikna ni Pablo, idi insuratna: “O nagunegen ti kinabaknang ken sirib ken pannakaammo ti Dios! Anian a di pannakasukimat kadagiti panangukomna ken di pannakatalunton kadagiti dalanna!”—Roma 11:33.
Bayat a suksukimatem ti ebidensia ken bumilbileg ti pammatim, makombinsirka a no basbasaem ti Biblia, umim-imdengka iti mismo a Namarsua. Kinuna ti Namarsua: “Siak inaramidko ti daga ken pinarsuak uray ti tao iti rabawna. Siak—dagiti bukodko nga ima inyunnatda ti langlangit, ket isuamin a buyotda binilinko.” (Isaias 45:12) Sigurado a dimonto pagbabawyan ti panangikagumaam a mangpaneknek iti bagim a ni Jehova ti Namarsua iti amin a banag.
[Blurb iti panid 14]
Kinuna ni apostol Pablo kadagiti de adal a Griego: “Ti Dios . . . manipud iti maysa a tao inaramidna ti tunggal nasion dagiti tattao”
[Blurb iti panid 15]
Sigun iti ebolusion, ti moderno a tao ket dati nga animal a sumaysayaat ti kakikitana. Sigun iti Biblia, ti moderno a tao ket kumapkapuy a kaputotan ti maysa a perpekto a tao
[Blurb iti panid 16]
“Ti ebolusion ti molekula ket saan a napatalgedan iti tay-ak ti siensia”
[Blurb iti panid 17]
Agamangatayo iti kinasirib ti Namarsua kadatayo no imutektekantayo dagiti sibibiag a parsuana a nakasaysayaat ti pannakadisenioda