Panangallilaw iti Siensia—Ti Dakdakkel a Panangallilaw

Ti panangallilaw madepinar kas “maysa a tignay ti panangkusit wenno panagpammarang.” Daytat’ “inggagara a panangtiritir iti kinapudno tapno allukoyenna ti sabali a mangipaay iti maysa a napateg a banag.”—Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary.

“TI EBOLUSION ket kinapudno.” Daytoy ti gagangay a panangipapati a mangipanamnama iti sientipiko a komunidad iti pammatiyo. Ket maipaay iti panamati ti publiko, masansan a maikuna: ‘Masansanen a napaneknekan ket saanen a kasapulan nga uliten ti pammaneknek.’ Nakalaklaka, nangnangruna ta dagiti ebolusionista awananda iti pammaneknek a mangulit iti dayta. Kaskasdi, iti adun a tawtawen maulit-ulit a maibagbaga ti sasao, a kasla maysa a mistiko a kanta: “Ti ebolusion ket kinapudno.”

Iti napalabas nga Abril, iti maysa a repaso ti libro iti magasin a The New York Times Book Review, nagsurat ti biologo a ni Richard Dawkins: “Addatayo ditoy nga agsasarita a mismo maipapan iti kinapudno ti ebolusion, maysa a kinapudno a napaneknekanen nga awan a pulos iti panagduadua.” Idin kinunana a ti panangadal iti panamarsua “kadagiti klase iti biolohia ket kas iti kinamaag iti panangadal iti teoria a daplat ti daga kadagiti klase iti astronomia. Wenno, kas intudon ti maysa, kas iti panangisuro iti teoria ti kannaway kadagiti klase iti edukasion iti sekso. Naan-anay a natalged ti panangibaga a no makasabetka iti maysa nga agkuna a saan a mamati iti ebolusion, dayta a tao ket ignorante, maag wenno agballa (wenno nadangkes, ngem nasaysayaat pay no diak usigenen dayta).”

Ni Stephen Jay Gould nagsurat iti maysa a salaysay maipapan iti ebolusion idi Enero 1987 a bilang iti magasin iti siensia a Discover. Gaput’ panggep a naan-anay a mangipapati, iti daytoy a lima-panid nga artikulo inwaragawagna ti ebolusion a maysa a kinapudno iti 12 a daras! Dagiti sumaganad ti naadaw manipud iti artikulo:

Ti intero a surat ni Darwin “ipaspasdekna ti kinapudno iti ebolusion.” “Ti kinapudno iti ebolusion ngarud ket naipasdek a kas iti aniaman iti siensia (kas katalged iti panagrikos ti daga iti init).” Idi panawen ti ipapatay ni Darwin, “dandani amin a managpanunot a tattao inawatdan ti kinapudno iti ebolusion.” Sinarita ni Gould dayta kas “natalged a kinapudno” ken “ti kinapudno iti panagbalbaliw nga agturong iti sabali a klase.” “Ti ebolusion ket maysa met a kinapudno iti naturalesa.” “Ti ebolusion ket naipasdeken a kas ti aniaman a sientipiko a kinapudno.” “Ti panagtalektayo iti kinapudno iti ebolusion ket agpannuray kadagiti nakaad-adu nga impormasion.” Sarsaritaenna ti panagtutunos dagiti biologo “maipapan iti kinapudno iti ebolusion.” “Dagiti teologo saanda a nariribuk babaen iti kinapudno iti ebolusion.” “Am-ammok dagiti ginasgasut a sientista a namati iti kinapudno iti ebolusion.”

Iti maysa a punto ti artikulo, kinuna ni Gould: “Diak kayat ti agparang a kas maysa a nasinggit a dogmatiko a mangipukpukkaw iti ‘suportaranyo ti pammati,’ ngem nagnunumuan dagiti biologo . . . ti maipapan iti kinapudno iti ebolusion.” Ngem iti kinapudnona, saan kadi a daytat’ “maysa a nasinggit a dogmatiko a mangipukpukkaw iti ‘suportaranyo ti pammati’”?

Ti molekular a biologo a ni Michael Denton tinukoyna daytoy a nalamuyot a sasao maipapan iti ebolusion a kas maysa a kinapudno ket laksidenda dayta babaen kadagitoy a sasao: “Siempre itan dagita a panagsao ket basta kinamaag.” Nakarkaro pay ngem kinamaag. Daytat panangallilaw. Daytat’ mangallilaw ken di umiso ti panangiparangna. Tiritirenna ti kinapudno tapno allukoyenna ti sabali a mangilaksid iti maysa a banag a napateg. Dagiti diario, radio, TV, dagiti serie iti naturalesa, dagiti programa iti siensia, dagiti liblibro iti eskuelaan manipud iti maikadua a grado ken agtultuloy—ipagpaganetgetda amin daytoy litania a ti-ebolusion-ket-kinapudno iti is-isip ti publiko. Iti nabiit pay, nupay kasta, ti The New York Times impadamagna a ti Konseho ti Eskuelaan iti California nangipaulog kadagiti pagalagadan maipaay kadagiti liblibro iti siensia a nalawag a di mangipaganetget ti panangisuro iti ebolusion kas maysa a kinapudno.—Nobiembre 10, 1989.

Dayta kopiaenna dagiti taktika dagiti panguluen a papadi ken dagiti Fariseo idi kaaldawan ni Jesus. Idi awan ni Jesus a kadua dagiti nagsubli nga opisiales a naibaon a mangtiliw kenkuana, kinuna dagiti Fariseo: “‘Apay-apay isu dikay inyeg?’ Simmungbat dagiti opisiales: ‘Uray kaanoman awan ti tao a nagsao iti kastoy.’ Dagiti Fariseo ngarud simmungbatda kadakuada: ‘Napayaw-awankayo met aya? Adda aya namati kenkuana kadagiti agtuturay wenno kadagiti Fariseo? Ngem dagitoy adu a tao a dida ammo ti Linteg nailunodda.’” (Juan 7:45-49) Ti kinarungsot dagiti autoridad: ‘Awan kadagiti napapateg a tattao, awan kadagiti edukado a tattao, ti nangawat ken Jesus kas ti Mesias. Dagiti laeng nailunod ti namati.’

Dagiti ebolusionista itatta usarenda dagiti isu met laeng a pamay-an dagiti Fariseo: ‘Patienyo ti patienmi,’ kunada. ‘Amin a nalalaing a sientista mamatida iti ebolusion. Amin a nasisirib a tattao patienda dayta. Dagiti laeng awan adalna ken dagiti ignorante ti di mamati iti dayta.’ Babaen kadagita a pammutbuteng ken panangal-allilaw iti isip, adu a tattao ti naallukoy a mamati iti ebolusion. Awan ti ammoda kadagiti pagkapuyan ken di kinaumiso ti teoria iti ebolusion wenno dagiti di nainkalintegan a pananginanama ken imposible a pagpagarup—kas ti panagtaud ti biag kadagiti awan-biagna a kemikal.a Gapuna maallukoyda babaen kadagiti panangdagdagullit dagiti propagandista iti ebolusion. Ti teoria nagbalinen a sursuro, dagiti manangikaskasabana nagbalindan a natangsit, ket dagiti bumusbusor agsagabada iti pannakalalais. Agkurri dagiti taktika. Nagkurrida idi kaaldawan ni Jesus; agkurrida itatta.

Daytoy nga uppat-sao a propaganda, ‘Ti ebolusion ket kinapudno,’ ket bassit (bassit ti linaonna), maysa a simple a sentensia (a nalaka laeng a sawen), ket kankanayon a madagdagullit (iti 12 pay a daras iti maysa nga ababa a salaysay). Daytat’ maiparbeng a maikuna nga epektibo a propaganda a pangallukoy, ket babaen iti panangdagdagullit agbalinton a maysa a pagsasao—ket dagiti pagsasao a madagdagullit iti sadinoman di agbayag maiprogramadan iti utek ket basta sawenton ti dila nga awanen ti mangbabalaw a panangusig wenno panagduadua. Apaman a nagbalinen a pagsasao ti komunidad ti maysa a teoria, daytat’ din makasapul iti pammaneknek, ket malalais ti siasinoman a bumusor. No dagita a bumusor mangiparangda iti nainkalintegan a pangkontra iti kinapudno ti pagsasao, dagitoy ket makaparurod ket maipasangoda laeng iti kakaisuna a magun-odan a sungbat, kayatna a sawen, ti pannakalalais.

Dagiti ebolusionista a mangitantandudo iti Dakkel a Kinaulbod a ‘Ti ebolusion ket kinapudno’ ikkatenda ti sabali pay a bulong ti libro ni Hitler, ta iti dayta kinunana maipapan iti kaaduan a tengtenglenda: “Babaen iti kinanengneng ti is-isipda idi ugma nalakada laeng nga agbalin a biktima iti dakkel a kinaulbod ngem iti bassit a kinaulbod, ta nalabit isuda a mismo agulbodda met kadagiti babassit a bambanag, ngem iti kinapudnona mabainda unay iti dakkel a kinaulbod.” Maysa a libro dagiti nalalatak nga inadaw a sasao ilistana daytoy a maysa kadakuada: “No agulbodka iti kalalainganna ket masansan a dagdagullitem, adut’ mamatinton iti dayta.” Ti ibagbaga dagiti ebolusionista ket nalawag a kalalainganna, ket pudno a masansan a madagdagullit, ta minilion ti mamati iti dayta.

Daytat’ maysa a kinaulbod a maysa met a panangallilaw agsipud ta daytat’ “maysa a tignay ti panangkusit wenno panagpammarang,” maysa nga “inggagara a panangtiritir iti kinapudno tapno allukoyenna ti sabali a mangipaay iti maysa a napateg a banag.” Iti panangisuroda a dagiti inapo ti tao ket an-animalda, a nangrugi kadagiti mikrobio ken agpatingga kadagiti dadduma a bakes, dagiti ebolusionista “insukatda ti kinapudno iti Dios iti kinaulbod.” Babaen itoy a kinaulbod, allukoyenda ti adu a mangilaksid iti maysa a banag a napateg—ti pammatida iti Dios kas Namarsuada.—Roma 1:25.

Daytoy a panangallilaw kasta unay ti panangdadaelna. Dagiti biktimana mariknada a nawayawayaandan kadagiti linlinteg iti Namarsua, ket nagbalindan a linteg kadagiti bagbagida met laeng: ‘Awan ti naimbag ken dakes. Tungpalen dagiti tarigagay ti lasag. Aramidem ti kayatmo. Awan ti aniaman a pannakarikna iti basol.’ Makikaduakayo iti panangdadael iti moral, di magawidan ken naan-anayen. Gaput’ naisinadan iti Namarsuada ken kadagiti pudno a napapateg a pagalagadan iti Biblia, nagbalinda a napanglaw iti naespirituan ket nagtungpalda a “kas kadagiti animal nga awan nakemda a naiyanak a linalasag tapno matiliw ket madadaelda.”—2 Pedro 2:12.

[Footnote]

[Kahon iti panid 9]

“Saan nga agballigi ti propaganda malaksid no mausig a kankanayon a masipsiputan ti maysa a kangrunaan a prinsipio: daytat’ masapul a maipamaysa iti bassit laeng ket madagdagullit daytoy iti agnanayon. Ditoy, met, ti panagtultuloy, kas kadagiti adu a dadduma a bambanag iti daytoy a lubong, isu ti kaunaan ken ti kapapatgan a kasasaad iti balligi. . . . Ti kaaduan . . . malaglagipdanto laeng dagiti rinibribo a panangdagdagullit dagiti kasisimplean a kapanunotan. Ti panagbalbaliw dinanto baliwan ti linaon ti pinatauden ti propaganda, ngem iti panungpalan kanayon a daytanto met laeng ti sawenna. Gapuna ti pagsasao masapul a malawlawagan manipud kadagiti nadumaduma a panangmatmat, ngem iti panungpalan ti tunggal kapanunotan ket kankanayon ken isunto met laeng ti pagsasao a mismo.”—Mein Kampf, ni Adolf Hitler.

[Kahon iti panid 10]

Ti Propaganda ti Dakkel a Kinaulbod

“No maipapan iti kinapudno ti ebolusion adda sangalubongan a panangawat.”—Limitations of Science, 1933.

“Napaneknekan ti ebolusion kas maysa a historikal a kinapudno nga awan a pulos ti panagduadua saan a naladladaw ngem dagiti maudi a dekada iti maika-sangapulo ket siam a siglo.”—The Biological Basis of Human Freedom, 1956.

“Ti ebolusion iti biag saanen a maysa a teoria. Daytat’ maysan a kinapudno.”—Julian Huxley, 1959.

“Amin a mabigbigbig a biologo nagnunumoda a ti ebolusion iti biag ditoy daga ket maysa a naipasdeken a kinapudno.”—Biology for You, 1963.

“Siasinoman a naisarang kadagiti pammaneknek a mangsupsuportar iti ebolusion masapul a bigbigenna a daytat’ maysa a historikal a kinapudno.”—Ti Times-Picayune iti New Orleans, 1964.

“Itatta, ti teoria ti ebolusion ket maysan a maawat a kinapudno iti isuamin malaksid ti mammano laeng a minoridad.”—James D. Watson, 1965.

“Ti ebolusion, naibilangen a kinapudno.”—Science on Trial, 1983.

“Ti adda kadatayon isu ti di masuppiat a pammaneknek maipapan iti kinapudno iti ebolusion.”—Ashley Montagu, 1984.