Panangpadakkel Kadagiti Annak iti Napanuynoy a Lubong
NAKAKITAKAYO kadin iti maysa nga ubing nga agpakpakaasi a maaddaan iti ay-ayam a saan a kayat a gatangen ni tatang wenno ni nanangna? Wenno iti maysa nga ubing a kayatna ti agtaraytaray idinto ta imbaga dagiti nagannakna, “Ditoyka laeng”? Maawatanyo a kadagita a kasasaad, ikagkagumaan nga aramiden dagiti nagannak ti kasayaatan para iti anakda. Ngem gapu ta sangkarengreng ti ubing ti kayatna, kaaduanna a tumulok dagiti nagannak ket ipalubosdan ti dati nga iparitda.
Patien ti adu a nagannak a ti nasayaat a panangpadakkel ket kaipapananna ti itutulok iti dandani amin a pagayatan dagiti annakda. Kas pagarigan, idiay Estados Unidos, napagsaludsodan ti 750 nga ubbing nga agtawen iti 12 agingga iti 17. Idi nayimtuod no ania ti aramidenda no agkedked dagiti nagannakda iti maysa a banag, dandani 60 a porsiento kadakuada ti nangibaga a dagullitenda ti kidkiddawenda. Agarup 55 a porsiento ti nakapaneknek a masansan nga epektibo dayta a taktikada. Pagarupen dagiti nagannakda a panangipakita iti ayat ti kasta a kinapanuynoy, ngem talaga kadi a kasta?
Utobenyo daytoy nainsiriban a proverbio idi un-unana: “No ti maysa pampanuynoyanna ti adipenna manipud pay kinaagtutubo, iti maud-udi a panagbiagna isu agbalinto pay nga awanan panagyaman.” (Proverbio 29:21) Siempre, ti anak ket saan nga adipen. Ngem dikay kadi nga umanamong nga agaplikar met dayta a prinsipio iti panangpadakkel kadagiti annak? No mapampanuynoyan dagiti annak, a maited ti amin a kayatda, mabalin a dumakkelda nga “awanan panagyaman”—manangipapilit, sulpeng, ken di manangapresiar.
Maisupadi iti dayta, ibalbalakad ti Biblia kadagiti nagannak: “Sanayem ti ubing sigun iti dalan nga agpaay kenkuana.” (Proverbio 22:6) Dagiti masirib a nagannak surotenda dayta a bilin babaen ti panangaramid ken panangipatungpalda kadagiti nalawag, rasonable ken agtutunos a pagannurotan. Saanda nga ipakita ti ayatda babaen ti kinapanuynoyda; saanda met nga ay-aywen dagiti annakda no mangrengreng, agipapilit, wenno agpakaro dagitoy. Imbes ketdi, umanamongda iti nainsiriban a kinuna ni Jesus: “Ti koma latta saoyo a Wen kaipapananna ti Wen, ti saoyo a Saan, Saan.” (Mateo 5:37) Ngem ania ti karaman iti panangsanay kadagiti annak? Usigenyo ti maysa a nabileg nga ilustrasion.
“Kas Kadagiti Pana iti Ima”
Inyilustrar ti Biblia ti relasion dagiti nagannak ken annak iti pamay-an a maipaganetget ti panagkasapulan ti anak iti panangiwanwan ti dadakkelna. Kuna ti Salmo 127:4, 5: “Kas kadagiti pana iti ima ti nabileg a lalaki, kasta ti annak ti kinaagtutubo. Naragsak ti nabaneg a lalaki a pinunnona ti tagubanna kadakuada.” Isu a dagiti annak ket nayarig kadagiti pana, ken nayarig met dagiti nagannak iti maysa a nabileg a mannakigubat. No kasano nga ammo dagiti pumapana a saanda a basta palaranan a puntaan ti puntiriada, ammo met dagiti nadungngo a nagannak a saan a palpalaran ti panangsanayda kadagiti annak. Kayatda a madanon dagiti annakda ti “puntiria”—maysa a makapnek a biag kas naragsak ken manakem nga adulto. Kayatda a mangaramid dagiti annakda kadagiti nasayaat a desision, nga agmasiribda ken liklikanda no mabalbalin dagiti parikut, ken maragpatda dagiti makagunggona a kalat. Ngem nasken nga agregget dagiti nagannak tapno maaramidda dagita.
Tapno mapuntaan ti pana ti puntiria, ania ti kasapulan? Masapul a naan-anay a maisagana, masalakniban a naimbag, ken sibibileg a maiturong dayta iti puntiria. Umasping iti dayta, nasken a maisagana, masalakniban, ken maiturong dagiti ubbing tapno agballigida iti panagmataenganda. Saggaysaentayo nga usigen dagitoy tallo nga aspeto iti panangpadakkel iti anak.
Naan-anay a Panangisagana iti Pana
Nakaan-annad ti pannakaisagana dagiti pana idi panawen ti Biblia. Ti pana, a nalabit naaramid iti nalag-an a kayo, ket masapul a makayasan a naimbag tapno agbalin a diretso agingga a posible. Masapul a natadem ti murdongna. Ti puon ti pana ket maikkan kadagiti dutdot tapno sumayaat ti panagtayabna ken panagturongna iti umiso a direksion.
Kayat dagiti nagannak a dagiti annakda ket agbalin a nalinteg ken saan a sumsumiasi a kas kadagiti diretso a pana. Gapuna, no masiribda, dida palabsen dagiti serioso a kamali no di ket siaayat a tulonganda dagiti annakda a mangkorehir kadagita. Kasapulan a kanayon ti kasta a panangkorehir iti amin nga annak, gapu ta “ti kinamaag naisinggalut iti puso ti maysa nga ubing.” (Proverbio 22:15) Gapuna, ibalbalakad ti Biblia a disiplinaen ti nagannak dagiti annakda. (Efeso 6:4) Wen, nakapatpateg ti panangdisiplina tapno naballigi ti panangtubay ken panangatur iti pampanunot ken kababalin ti maysa nga ubing.
Di ngarud pagsiddaawan a kunaen ti Proverbio 13:24: “Daydiay mangigawid iti pagbautna gurguraenna ti anakna, ngem daydiay mangay-ayat kenkuana isu daydiay kumitkita kenkuana a buyogen ti disiplina.” Iti dayta a konteksto, ti pagbaut ket isimbolona ti pamay-an ti panangkorehir, aniaman ti kitana dayta. Babaen ti naayat a panangdisiplina, ikagumaan dagiti nagannak nga ilinteg dagiti kamali ti anakda, ta no dagita ket rumamut, isunanto met laeng ti kakaasi inton dakkelen. Kinapudnona, ti di panangipaay iti kasta a disiplina ket panangipaidam iti ayat; ngem ti panangipakat iti dayta ket ebkas ti ayat.
Ti nadungngo a nagannak tulonganna met ti anakna a mangamiris no apay a kasapulan dagiti pagannurotan. No kasta, ti panangdisiplina ramanenna saan laeng a ti panangipaulog kadagiti pammilin ken pannusa no di ket, napatpateg pay, ti panangipaawat kenkuana kadagita a pammilin. Kuna ti Biblia: “Ti mannakaawat nga anak tungpalenna ti linteg.”—Proverbio 28:7.
Dagiti dutdot, nga ikapet ti pumapana kadagiti panana ti tumulong tapno diretso ti panagtayab dagita kalpasan a naibiatda. Umasping iti dayta, dagiti pannursuro ti Biblia manipud iti Namunganay iti urnos ti pamilia ket mabalin nga agtalinaed kadagiti annak uray no awandanton iti poder ti dadakkelda, a pakagunggonaanda iti intero a panagbiagda. (Efeso 3:14, 15) Ngem kasano a masigurado dagiti nagannak a dagita a pannursuro ket talaga a “naikapet” kadagiti annakda?
Usigenyo daytoy a balakad ti Dios kadagiti Israelita a nagannak idi kaaldawan ni Moises: “Dagitoy a sasao nga ibilbilinko kenka ita nga aldaw addadanto ita pusom; ket masapul nga iyukuokmo ida iti anakmo.” (Deuteronomio 6:6, 7) Isu nga adda dua a banag a nasken nga aramiden dagiti nagannak. Umuna, nasken nga adalen ken iyaplikarda a mismo ti Sao ti Dios, a patanorenda ti panangipategda kadagiti linteg ti Dios. (Salmo 119:97) Iti kasta, kabaelandan nga iyaplikar ti maikadua a paset dayta a teksto—ti ‘panangyukuok’ kadagiti linteg ti Dios kadagiti annakda. Kaipapanan dayta a tulonganda dagiti annakda a mangipapuso kadagiti kasta a linteg babaen ti epektibo a panangisuro ken masansan a panangulit kadagita.
Nalawag a saan a makuna nga inuugma wenno kadaanan ti panangisuro kadagiti prinsipio ti Biblia wenno ti naayat a panangdisiplina tapno mailinteg dagiti nadagsen a biddut. Dagita ket napateg a pamay-an tapno maisagana dagiti napapateg a “pana” iti diretso ken agtultuloy a panagtayabda nga agturong iti kinaadulto.
Panangsalaknib iti Pana
Subliantayo ti ilustrasion a nailanad iti Salmo 127:4, 5. Nadakamat a ti pumapana “pinunnona ti tagubanna” kadagiti pana. Apaman a naisaganan dagiti pana, rumbeng a masalakniban dagita. Gapuna, ti pumapana awitenna dagita a naikabil iti taguban tapno saan a nalaka a madadael wenno matukkol. Makapainteres ta ti Biblia naimpadtuan a tukoyenna ti Mesias kas napasileng a pana nga ‘intalimeng ni Amana iti bukodna a taguban.’ (Isaias 49:2) Ni Jehova a Dios ti kadudungnguan nga Ama. Talaga a sinalaknibanna ti dungdungnguenna nga Anak a ni Jesus manipud iti amin a kita ti pannakadangran agingga a dimteng ti naituding a tiempo a mapapatay ti Mesias kas naipadto. Uray iti dayta a kanito, sinalakniban ti Dios ti Anakna tapno saan a permanente a madangran ken patay. Inaramid ti Dios dayta babaen ti sitatalged a panangpasublina kenkuana idiay langit, tapno agbiag nga agnanayon.
Umasping iti dayta, kayat dagiti naimbag a nagannak a salakniban dagiti annakda manipud kadagiti peggad iti daytoy dumakdakes a lubong. Mabalin nga iparitda ti dadduma nga aktibidad a mangirubo kadagiti annakda kadagiti napeggad nga impluensia. Kas pagarigan, naimpusuan nga ikabilangan dagiti nagannak daytoy a prinsipio: “Dagiti dakes a pannakitimpuyog dadaelenda dagiti makagunggona nga ugali.” (1 Corinto 15:33) No masalakniban dagiti annak manipud iti pannakitimpuyogda kadagidiay di mangraraem kadagiti moral a pagalagadan ti Biblia, saanda a makaaramid iti adu a nadagsen wenno makapapatay pay ketdi a biddut.
Mabalin a saan a kanayon nga apresiaren dagiti annak ti pannalaknib dagiti nagannak. Kinapudnona, mabalin a karurodda pay ketdi dayta no dadduma, ta ti panangsalaknib kadagiti annak masansan a kaipapananna ti di panangpabus-oy kadakuada. Inkomento ti maysa a mararaem nga autor dagiti libro maipapan iti panangpadakkel kadagiti annak: “Manmano nga ipakita dagiti annak ti panagyamanda ken nalabit dida agyaman no maipapaayanda iti pannalaknib, ngem kinaagpaysuanna, kayatda a talaga nga ipaayan ida dagiti nagannakda iti natalged ken mapagpannurayan a pannalaknib. Mabalintay nga aramiden dayta babaen ti panangipakattayo iti autoridadtayo kas nagannak, a mangipasdektayo kadagiti pagannurotan iti kababalin.”
Wen, ti panangsalaknibyo kadagiti annakyo iti aniaman a mangdadael iti natalna a kasasaadda, iti kinainosenteda, wenno iti nadalus a takderda iti imatang ti Dios ket napateg tapno maipakitayo nga ay-ayatenyo ida. Bayat a dumakdakkelda, maawatandanto dagiti rasonyo, ken maapresiarda ti naayat a panangsalaknibyo.
Panangiturong iti Pana
Paliiwenyo ta iti Salmo 127:4, 5, nayarig ti nagannak iti “nabileg a lalaki.” Kaipapanan kadi dayta a ti laeng ama ti epektibo iti akem kas nagannak? Saan. Kinapudnona, ti prinsipio iti dayta nga ilustrasion ket agpadpada nga agaplikar kadagiti amma ken inna—ken uray met kadagiti agsolsolo a nagannak. (Proverbio 1:8) Ti sasao a “nabileg a lalaki” ipasimudaagna a kasapulan ti nabileg a pigsa tapno maibiat ti maysa a pana. Idi panawen ti Biblia, dagiti bai ket makalupkopan no dadduma iti gambang, ken nakuna a ti soldado ‘baddekanna ti bai,’ a nalabit pilkuenna tapno masingdananna. (Jeremias 50:14, 29) Isu a nabatad a kasapulan ti ad-adda pay a pigsa ken panagregget iti panangguyod iti dayta a nairuten a singdan tapno maibiat dagiti pana iti puntiria!
Umasping iti dayta, masapul ti dakkel a panagregget iti panangpadakkel kadagiti annak. Di kabaelan dagiti annak a padakkelen ti bagbagida nga is-isuda, no kasano a saan a maibiat ti pana a bukbukodna nga agturong iti puntiria. Makapaladingit ta adu a nagannak ita ti kasla saan nga agregregget tapno mapadakkelda a sibaballigi dagiti annakda. Aramidenda ti panglakaan a pamay-an. Baybay-anda a ti telebision, eskuelaan, ken dagiti kapatadan ti mangisuro kadagiti annakda maipapan iti naimbag ken dakes, moralidad, wenno sekso. Itedda ti amin a kayat dagiti annakda. Ken no marigatandan nga agkedked, umannugotda lattan—a masansan nga ikalinteganda ti biddut a desisionda babaen ti panangibagada a saanda ngamin a kayat a masair ti rikna dagiti annakda. Kinapudnona, agsagabanto dagiti annakda iti napaut a pannakadangran gapu iti kinapanuynoyda.
Nadagsen a rebbengen ti panangpadakkel kadagiti annak. Ti naimpusuan a panangibaklay iti dayta a rebbengen babaen ti panangiwanwan ti Sao ti Dios ket talaga nga agkasapulan iti kasta unay a panagregget, ngem di magatadan dagiti gunggona. Kuna ti magasin a Parents: “Ipakita dagiti panagadal . . . a dagiti annak a pinadakkel dagiti nagannak a nadungngo ken mangipakpakat iti autoridad—a manangsuporta ngem estrikto no kasapulan—ket nasarsariritda iti eskuelaan, nalalaingda a makilangen, addaanda iti kompiansa, ken kaaduanna a naragragsakda ngem kadagidiay pinadakkel dagiti nakapampanuynoy wenno nakauy-uyong a nagannak.”
Adda pay nasaysayaat a gunggona. Immunan nga inusigtayo ti umuna a paset ti Proverbio 22:6: “Sanayem ti ubing sigun iti dalan nga agpaay kenkuana.” Innayon ti bersikulo dagitoy a makaparagsak a sasao: “Uray no lumakay saanto a sumiasi iti dayta.” Dayta kadi a naipaltiing a proverbio garantisaranna ti panagballigi? Saan a kanayon. Ti anakyo ket addaan iti wayawaya a mangaramid iti bukodna a desision ket usarenna dayta a wayawaya inton dakkelen. Ngem adda naayat nga ipanamnama dayta a bersikulo. Ania dayta?
No sanayenyo dagiti annakyo maitunos iti balakad ti Biblia, mangpatpataudkayo kadagiti kasayaatan a kasasaad a mangyeg iti nagsayaat a resulta—ti pannakakitayo a dumakkel dagiti annakyo kas naragsak, naballigi, ken responsable nga adulto. (Proverbio 23:24) No kasta, ikagumaanyo koma ngarud nga isagana, salakniban, ken pagreggetan nga iturong dagitoy agkakapateg a “pana.” Pulos a diyonto pagbabawyan dayta.
[Ladawan iti panid 13]
Ipakpakita kadi dagiti nagannak a dungdungnguenda dagiti annakda no itedda ti amin a kayat dagitoy?
[Ladawan iti panid 15]
Ti nadungngo a nagannak ilawlawagna no apay a kasapulan dagiti pagannurotan iti pamilia
[Ladawan iti panid 15]
Dagiti naimbag a nagannak salaknibanda dagiti annakda manipud kadagiti peggad iti daytoy dumakdakes a lubong
[Ladawan iti panid 16]
Nadagsen a rebbengen ti panangpadakkel kadagiti annak ngem di magatadan dagiti magun-odan a gunggona