Dagiti Apologist​—Indepensada Kadi ti Kristianidad Wenno Nagbalinda a Pilosopo?

INSESTO, panangpapatay iti anak, kanibalismo​—sumagmamano laeng dayta kadagiti minamaag a pammabasol maibusor kadagiti Kristiano idi maikadua a siglo K.P. Nagresulta dayta iti nakaro a pannakaidadanes a nanggapuan dagiti agkunkuna a Kristiano a mannurat a mangidepensa iti pammatida. Dagitoy a mannurat, a limmatak idi agangay kas apologist wenno manangidepensa iti patpatienda, pinanggepda a paneknekan a nasayaat ti relihionda tapno awaten ida dagiti Romano nga agturay ken ti publiko. Napeggad dayta a panggep, yantangay magun-odan laeng ti pabor ti imperio ken ti publiko no agkompromiso dagitoy a mannurat. Ngem no agkompromisoda, mabalin a marubroban laeng ti panangidadanes wenno kumapuy pay ketdi ti Nakristianuan a pammati. Ania a talaga ti inaramid dagiti apologist kas panangidepensa iti pammatida? Ania dagiti argumentoda? Ken ania dagiti resulta ti panagreggetda?

Dagiti Apologist ken ti Imperio ti Roma

Dagiti apologist ket edukado a lallaki idi maikadua ken rugrugi ti maikatlo a siglo. Kalatakan kadakuada da Justin Martyr, Clement iti Alexandria, ken ni Tertullian.a Kangrunaan a naiturong dagiti suratda kadagiti pagano ken kadagiti Romano nga agtuturay, a panggepda nga ilawlawag ti pammati dagiti Kristiano, ket masansan idi nga agusarda iti Biblia. Kangrunaan iti amin, sinangoda dagiti manangidadanes, pinaneknekanda nga ulbod dagiti pammabasol, ken intandudoda ti Kinakristiano.

Maysa kadagiti kangrunaan a pakaseknan dagiti apologist ket ti panangkombinsir kadagiti agtuturay tapno dida ibilang dagiti Kristiano kas kabusor ti emperador wenno ti imperio. Kinuna ni Tertullian maipapan iti emperador a “ti Diostayo ti nangdutok kenkuana,” ken indepensa met ni Athenagoras a rumbeng laeng a ti kapamilia ti emperador ti agtawid iti trono. No kasta, nakinamin dagiti apologist iti politika. Saanda nga inkankano ti sasao ni Jesu-Kristo, idi a kinunana: “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong.”​—Juan 18:36.

Insingasing pay dagiti apologist ti panagkaykaysa ti imperio ti Roma ken ti Kristiano a relihion. Sigun ken Melito, agtinnulong dagita a dua nga organisasion a mangipaay iti pagimbagan ti imperio. Maysa a di nainaganan a mannurat iti The Epistle to Diognetus ti nangdeskribir kadagiti Kristiano kas ‘mamagkaykaysa iti lubong.’ Insurat met ni Tertullian nga ikarkararagan dagiti Kristiano ti panagrang-ay ti imperio ken ti pannakaitantan ti panungpalan ti sistema ti bambanag. Kas resulta, kasla saanen a napateg ti iyaay ti Pagarian ti Dios.​—Mateo 6:9, 10.

Ti “Kristianidad” Nagbalinen a Pilosopia

Mangum-umsi a dineskribir ti pilosopo a ni Celsus dagiti Kristiano kas “trabahador, sapatero, mannalon, awanan adal ken pagkakatawaan.” Saan a nagustuan dagiti apologist dayta a panangumsi. Inkeddengda a kombinsiren ti publiko babaen ti baro a taktika. Ti nailubongan a sirib a dati a dida inkankano, isu itan ti pamay-an tapno maidepensada ti Kinakristiano. Kas pagarigan, ni Clement iti Alexandria ibilangna ti pilosopia kas “pudno a teolohia.” Nupay akuen ni Justin a dina kayat ti pagano a pilosopia, isu ti damo a nangusar iti lenguahe ken ideya dagiti pilosopo iti panangilawlawagna kadagiti kapanunotan dagiti “Kristiano,” yantangay ibilangna dayta a pilosopia a “nasayaat ken makagunggona.”

Sipud idin, nagbalin a taktika dagiti apologist ti saandan a panangbusor iti pilosopia. Nupay kasta, ibilangda a natantan-ok ti pilosopia dagiti Kristiano ngem kadagiti pagano. Insurat ni Justin: “Adda nagpadaan dagiti isursuromi ken dagiti isursuro dagiti dumadaniw ken pilosopo a padpadayawanyo, ngem natantan-ok ken ad-adda a nadiosan ti isursuromi.” Babaen ti baro a makaguyugoy a pilosopia, pinagparang dagiti apologist a nabayagen a mararaem ti ibilbilangda a Kristianidad. Impaganetget dagiti apologist nga immun-una dagiti libro dagiti “Kristiano” ngem kadagiti Griego ken immun-una a nagbiag dagiti mammadto ti Biblia ngem kadagiti pilosopo a Griego. Adda dagiti apologist a nangibaga a nagkopia laeng dagiti pilosopo kadagiti sinurat dagiti mammadto. Kinunada pay a ni Plato ket adalan ni Moises!

Nabalusingsing ti Kristianidad

Dayta a baro a taktika ti nangituggod iti panaggampor ti Nakristianuan a sursuro ken pagano a pilosopia. Nayasping dagiti karakter ti Biblia kadagiti didios dagiti Griego. Nayasping ni Jesus ken Perseus; ken nayasping ti panagsikog ni Maria iti panagsikog ti ina ni Perseus a ni Danaë, a mapapati a maysa met a birhen.

Adda dagiti pannursuro a binalusingsingda. Kas pagarigan, iti Biblia, naawagan ni Jesus iti “Logos,” a kaipapananna “Sao” wenno Pannakangiwat ti Dios. (Juan 1:1-3, 14-18; Apocalipsis 19:11-13) Sipud idi damo, binalusingsingen ni Justin dayta a pannursuro. Kas maysa a pilosopo, inusarna ti dua a posible a kaipapanan ti Griego a sao a logos: “sao” ken “rason.” Kinunana nga inawat dagiti Kristiano ti sao babaen ken Kristo. Nupay kasta, iti anagna a rason, ti logos ket masarakan kano iti amin a tao, agraman dagiti pagano. Ibagbagana ngarud a Kristiano met dagidiay agbibiag a maitunos iti rason, uray dagiti maipagarup wenno mangibagbaga nga ateistada, kas ken Socrates ken ti dadduma pay.

Insuro pay dagiti apologist, a pakairamanan ni Tertullian, a ni Jesus ket nainaig iti logos dagiti pilosopo a Griego, a nakainaigan met ti Dios. Gapuna, napatanor ti sursuro a Trinidad a nagbalin idi agangay a doktrina ti Kakristianuan.b

Iti Biblia, nasurok a 850 a daras a nadakamat ti sao a “kararua,” agraman ti Griego a katupagna a nadakamat iti nasurok a 100 a daras. Dayta a sao kangrunaan a tukoyenna dagiti mortal, sibibiag a parsua​—tattao man wenno animal. (1 Corinto 15:45; Santiago 5:20; Apocalipsis 16:3) Ngem dagiti apologist binallikugda dayta a pannursuro ti Biblia ta innaigda dayta iti pilosopia ni Plato a ti kararua ket naisina iti bagi, di makita, ken imortal. Ni met Minucius Felix insurona a ti panamati iti panagungar ket nangrugi iti pannursuro ni Pythagoras nga iyaakar ti kararua iti sabali a bagi. Anian ti pannakaisiasida kadagiti pannursuro ti Biblia gapu iti impluensia dagiti Griego!

Kamali a Panagpili

Adda dagiti apologist a nakaamiris a ti pilosopia ket mamagpeggad iti Nakristianuan a pammati. Kaskasdi, nupay binusorda dagiti pilosopo, impatpategda latta ti panagrasrason dagiti pilosopo. Kas pagarigan, ni Tatian kinondenarna dagiti pilosopo gapu ta awan ti maar-aramidanda a naimbag, ngem inawaganna ti relihion dagiti Kristiano kas “pilosopiami” ken tinuladna met ti panagrasrason dagiti pilosopo. Ni met Tertullian, imbagana a ti pilosopia dagiti pagano dinto makaimpluensia kadagiti Kristiano. Ngem kinunana a kayatna a suroten ti ulidan ni “Justin a pilosopo ken martir; ni Miltiades a pilosopo dagiti relihion,” ken ti dadduma pay. Ni Athenagoras inawaganna ti bagina a “Kristiano a pilosopo iti Atenas.” Iti biang ni Clement, naikuna a patienna a “dagiti Kristiano mabalinda nga usaren ti pilosopia iti nainsiriban a pamay-an tapno agmasiribda ken maidepensada ti pammatida.”

Kasanoman kaballigi dagitoy nga apologist iti panangidepensada iti pammatida, kaskasdi a dakkel ti nagbiddutanda. Kasano? Pinalagipan ni apostol Pablo dagiti Kristiano a “ti Sao ti Dios” ti kasayaatan kadagiti naespirituan nga igam a mabalinda nga usaren gapu ta “nabiag ken adda bilegna.” Kinuna ni Pablo a babaen dayta, mabalin nga ‘ibalintuag dagiti panagrasrason ken tunggal natan-ok a banag a naibangon maibusor iti pannakaammo iti Dios.’​—Hebreo 4:12; 2 Corinto 10:4, 5; Efeso 6:17.

Iti rabii sakbay ti pannakapapatayna, kinuna ni Jesus kadagiti adalanna: “Bumilegkayo! Pinarmekko ti lubong.” (Juan 16:33) Napagtalinaed ni Jesus ti natibker a pammatina ken ti kinasungdona ken Amana iti laksid dagiti pakasuotan ken rigat a napasaranna. Umasping iti dayta, insurat ni Juan, ti kaudian a natay nga apostol: “Daytoy ti panagballigi a nangparmek iti lubong, ti pammatitayo.” (1 Juan 5:4) Nupay tinarigagayan dagiti apologist nga idepensa ti Nakristianuan a pammati, nagkamalida gapu iti panangsurotda kadagiti kapanunotan ken panagrasrason dagiti nailubongan a pilosopia. Nagargari dagiti apologist kadagita a pilosopia ket ngarud, impalubosda a parmeken ida ti lubong. Gapuna, imbes nga agbalinda a manangitandudo ken manangidepensa iti pudno a Nakristianuan a pammati, natnagda iti silo ni Satanas, a “pagbalbalinenna ti bagina a kasla anghel ti lawag.”​—2 Corinto 11:14.

Kasta met laeng ti ar-aramiden dagiti klero ken teologo dagiti relihion ita. Imbes nga idepensada ti pudno a Kinakristiano babaen iti Sao ti Dios, impababada ketdi ti Biblia ken insuroda dagiti nailubongan a pilosopia tapno maallukoyda ti publiko ken dagiti agtuturay. Imbes a pakdaaranda dagiti tattao a napeggad ti maibuyog kadagiti di nainkasuratan a pagannayasan iti lubong, nagbalinda ketdi a mannursuro a ‘manggagatel kadagiti lapayagda’ tapno maallukoy dagiti dumdumngeg kadakuada nga agbalin a pasurotda. (1 Timoteo 4:3) Nakalkaldaang ta kas kadagiti apologist, inyaleng-aleng dagitoy a mannursuro ti pakdaar dagiti apostol: “Agaluadkayo: amangan no adda asinoman a mangkayawto kadakayo kas naanupanna babaen iti pilosopia ken ubbaw a panangallilaw maitunos iti tradision dagiti tattao, maitunos iti pagdamdamuan a bambanag ti lubong ket saan a maitunos ken Kristo.” Kasta met, napalagipantayo a “ti panungpalanda maitunosto iti ar-aramidda.”​—Colosas 2:8; 2 Corinto 11:15.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 31]

“Ibalbalintuagmi dagiti panagrasrason ken tunggal natan-ok a banag a naibangon maibusor iti pannakaammo iti Dios.”​—2 CORINTO 10:5

[Ladawan iti panid 28]

Para ken Justin, “nasayaat ken makagunggona” ti panangtulad iti pilosopia

[Ladawan iti panid 29]

Imbilang ni Clement ti pilosopia kas “pudno a teolohia”

[Ladawan iti panid 29]

Nakatulong ti pilosopia ni Tertullian tapno maipasdek ti doktrina a Trinidad

[Ladawan iti panid 29]

Ni Tatian inawaganna ti Kristianidad kas “pilosopiami”

[Ladawan iti panid 30]

Dagiti moderno a klero ken teologo tinuladda dagiti apologist

[Ladawan iti panid 31]

Namallaag ni apostol Pablo maibusor kadagiti pilosopia ken panangallilaw dagiti tattao

[Picture Credit Lines iti panid 29]

Ni Clement: Historical Pictures Service; Ni Tertullian: © Bibliothèque nationale de France