AMMOYO KADI?

Ania ti kasasaad dagiti adipen iti Imperio ti Roma?

Iti Imperio ti Roma, adu ti nagbalin nga adipen gapu iti panangparmek ti militar wenno panangkidnap. Mailako dagiti kautibo ken gagangay a didan makasubli iti pagtaengan wenno pamiliada.

Nadagsen ti trabaho dagiti adipen kadagiti pagminasan, idinto ta nalaglag-an ti trabaho kadagiti talon ken pagtaengan. Maisuot kadagiti adipen ti ukkor a landok nga adda nakasurat a magunggonaan ti asinoman a mangisubli iti naglibas nga adipen iti amona. Dagidiay maulit-ulit nga aglibas ket mamarkaan ti mugingda iti letra nga F a kaipapananna ti fugitive (naglibas).

Dakamaten ti libro ti Biblia a Filemon a pinagsubli ni apostol Pablo iti amona a ni Filemon ti naglibas nga adipen a ni Onesimo. Nupay adda kalintegan ni Filemon a mangdusa ken Onesimo, imbaga kenkuana ni Pablo nga ‘awatenna a siaasi’ maitunos iti ayat ken panaggayyem.​—Filemon 10, 11, 15-18.

Apay a nalatak ti nagkauna a Fenicia gapu iti tina a purpura?

Ti Fenicia a dandani kapadpada ti Lebanon ita ket nalatak gapu iti purpura a tina dagiti taga-Tiro a naipanagan iti siudad ti Tiro. Ni Ari Solomon iti nagkauna nga Israel nagusar iti “purpura a de lana” idiay templo nga inaramid dagiti nalaing a trabahador.​—2 Cronicas 2:13, 14.

Ti purpura dagiti taga-Tiro ti kapatgan idi a tina gapu iti pamay-an ti pannakapataudna. Umuna, agkalapda iti adu a murex shellfisha iti baybay. Ngamin, agkasapulan iti 12,000 a murex shellfish tapno makapataud iti tina para iti maysa laeng a kawes. Maikadua, maikkat iti balayda dagiti biruruko iti baybay tapno maala dagiti organo a mangpatpataud iti tina. Dagiti agar-aramid iti tina asinanda sa paanginan ken ibilagda iti tallo nga aldaw. Kalpasanna, ikabilda ti tina iti pagkargaan sa ipaburekda iti danum ti baybay iti sumagmamano nga aldaw.

Iti ginasgasut a tawen, babaen ti komersio ken panangkolonia, binukbukodan ti Fenicia ti aglako ken agpataud iti purpura dagiti taga-Tiro. Dagiti pakalaglagipan ti panangpataudda iti tina ket masarakan iti intero a Baybay Mediteraneo agingga iti laud kas iti Cádiz, Spain.