Panangsaluad Kadagiti Annakyo Manipud Di-Umiso a Panangusar iti Dara

¹ “Adtoy! Dagiti annak isudat’ maysa a tawid manipud ken Jehova.” (Sal. 127:3) No adda dayta a napateg a tawid kadakayo, addaankayo iti naragsak, nupay serioso, a responsabilidad a mangsanay, mangtaripato, ken mangsaluad kadagiti annakyo. Kas ehemplo, innalayon aya ti nainrasonan nga addang a mangsaluad kadagiti agtutuboyo manipud iti pannakaiyalison ti dara? Kasano ti panagtignay dagiti annakyo no maipasango kadakuada iti pannakaiyalison? Napagsaritaanyo kadin kas pamilia no kasanoyo a sanguen a siiepektibo ti maysa nga emerhensia a mangiturong iti pannakaiyalison?

² Ti panangisagana iti pamiliayo a maipaay kadagita a situasion ket maysa a banag a saan a paglagawan. Saanyo a mapasungadan ken masaganaan ti kada pasamak iti biag, ngem adu dagiti bambanag. kas nagannak, ti mabalinyo nga aramiden a nasakbay tapno masaluadanyo dagiti annakyo manipud ti pannakaiyalison. Ti panangliway kadagitoy a responsabilidad ket nalabit nga agresulta a mayalisonan iti anakyo no maipaay ti medikal a taripato. Ania ti maaramidyo?

³ Nasken ti Natibker a Pammati: Masapul ti serioso a panunot no kasano iti panagtibker ti bukodyo a pammati maipapan iti linteg ti Dios iti dara. Isursuroyo aya kadagiti annakyo ti panagtulnog ken Jehova iti daytoy a banag, kas ti panangisuroyo kadakuada iti lintegna maipapan ti kinamapiar, moralidad, neutralidad, ken dadduma pay nga aspeto iti biag? Pudno kadi a mariknayo a ti linteg iti Dios ket imbilinna idiay Deuteronomio 12:23: “Sititibkermo nga ikeddeng a dika mangan iti dara”? Iti bersikulo 25 innayonna: “Dikanto kanen dayta, tapno naimbagto ti tungpalmo ken dagiti annakmo a sumarunonto kenka, agsipud ta aramidemto daydiay umiso iti mata ni Jehova.” Mabalin a kunaen iti maysa a doktor a ti dara ket ‘aramidenna dagiti naimbag a bambanag’ iti masakit nga anakmo, ngem masapul a naikeddengmon a sititibker sakbay ti aniaman nga emerhensia nga agkedkedka iti dara a maipaay kenka ken dagiti annakmo, a tagipatgem ti relasionmo ken Jehova a nangatngato ngem iti aniaman a maipagarup a pangsilpo ti biag a maisalungasing iti nadiosan a linteg.

⁴ Dagiti Saksi ni Jehova ket naiwanwanda iti biag. Saanda a tarigagayan ti matay. Kayatda ti agbiag tapno maidayawda ni Jehova ken aramiden iti pagayatanna. Dayta ti rason no apay a mapanda iti ospital ken ipanda dagiti annakda sadiay tapno paagasanda. Kiddawenda kadagiti doktor nga agasanda ida, ket no kunaenda a ti laeng dara iti makabael a pangagas, dawatenda dagiti katalali wenno kasukat nga awan darana a kas medikal a pamuspusan. Adu dagiti maisukat iti dara. Dagiti nasanay a dodoktor ket us-usarenda dagita. Dagita a kasukat a pamuspusan ket saan a palpalaran a medisina ngem naglaon iti medikal a birtud a pangagas ken pamkuatan a dokumentado dagiti medikal a pagiwarnak.

⁵ Panangsapul iti Kooperatibo a Doktor: Maseknan unay dagiti doktor maipapan ti panangagas kadagiti pasiente, ket no kidawen kadakuada nga agasanda ti anakyo nga awan iti dara, degdeganna ti karit. Dagiti dadduma a dodoktor ti kumanunong a mangagas kadagiti adulto bayat a raemenda iti tarigagayda maipapan ti dara no laket ta awatenda iti nasuratan a pammalubos. Umasping met nga umanamong dagiti dadduma nga agasanda dagiti menor a nangidemostra iti nataengan a kinamenorda, idinto ta dadduma a korte ket bigbigenda dagiti nataengan a menor kas addaan kalintegan a mangpili iti bukodda a medikal. (Kitaenyo Ti Pagwanawanan, Hunio 15, 1991, pinanid 16-17, a maipaay iti diskusion no siasino dagiti makuna a nataengan a menor.) Nupay kasta, mabalin nga agkedked dagiti doktor a mangagas kadagiti ubbing, nangruna dagiti maladaga, malaksid no mapalubosanda a mangted ti dara. Kinapudnona, sumagmamano laeng a mangngagas ti mangted iti 100-porsiento a di mangusar ti dara iti aniaman a sirkumstansia no agasanda ti maysa nga ubing. Maipaay iti medikal ken legal a rason, kaaduan kadagiti doktor ti makarikna a saanda a maited dayta a garanteya. Agpapan kasta, umad-adu ti bilang dagidiay mayat a mangtaripato kadagiti annak dagiti Saksi ni Jehova agingga iti mariknada a maraemda ti tarigagaytayo maipapan iti dara.

⁶ Maigapu iti daytoy, ania ngay, no ti panagbirukyo iti maikari a doktor a maipaay iti anakyo, ket makasarakkayo ti addaan iti naimbag a rekord ti kooperasion kadagiti Saksi ni Jehova ken nakaaramid iti awan darana a wagas kadagiti sabsabali a Saksi, ngem kaskasdi a mariknana a ti linteg ket saanna a palubosan a mangted iti absoluto a garanteya a saanna a mausar ti dara? Nupay kasta, ipasigurona a mariknana nga awan pay laeng ti problema agingga iti dayta a tiempo. Nalabit a maikeddengyo a daytoyen ti kasayaatan a maaramid. Iti sidong dagitoy a sirkumstansia mabalinyo a kunaen a makaitedkayo ti permiso nga agtultuloy. Ngem aramidenyo a nalawag, nupay kasta, a ti pannangtedyo iti permiso ti medikal a panangagas iti anakyo ket saanna a kayat a sawen a mangtedkayo ti palubos a maiyalisonan iti dara. Ti panangala iti daytoy a kurso isut’ maysa a responsabilidad a masapul nga ibaklay nga awan iti desisionyo a mabalin a matmatan a kas kompromiso.

⁷ Siempre, no makasarakkayo ti nainrasonan a kasukat a mapili a pangagas a mangpabassit wenno mangikkat iti problema a mausar ti dara, iti kasta mabalinyo a pilien daydiay basbassit ti risgona. Manamnama nga aramidenyo ti napinget a panangsapul iti doktor wenno siruhano nga agtultuloy a kumanunong a saan a maited ti dara. Ti kasayaatan a depensa isut’ panagnamnama kadagiti problema. Ikagumaanyo ti agsapul a nasakbay iti maysa a kooperatibo a doktor. Padasenyo ti kumayakay kadagiti di makitunos a dodoktor ken ospital agingga iti mabalin.

⁸ Iti dadduma a pagilian ti sabali a gapu a mangaramid a naiduma no maited iti pannakaiyalison ti dara isu daydiay no kasano a mabayadan iti panangtaripato ti ospital. Kadagiti nagannak nga addaan iti seguro ti salun-at wenno sabali a seguridad a mangipalubos iti panangsapul ti doktor a mapilida, dagiti annak ket nalaka laeng a maipanaw iti ima dagiti saan a kooperatibo a dodoktor wenno empleado ti ospital. Ti umdas a panggasto iti pinansial ti mangeddeng iti tipo ti serbisio ken kooperasion a maawat iti pamilia manipud kadagiti doktor ken ospital. Kasta met, ti natulok a panangawat iti ospital wenno dodoktor a maiyakar ti ubing ket agpannuray iti abilidad ti nagannak a mangbayad iti panangtaripato. Gapuna a dakayo a dandani agbalin nga inna, nasken a tamingenyo ti salun-atyo bayat iti panagsikogyo! Tumulong daytoy ti pananglapped iti saan a naintiempuan a panagpasngay ken ti maikalammiat a komplikasion, idinto ta ti pagalagadan iti pannakataming dagiti saan a nabulanan nga ubbing ken ti problemada ket masansan a masaklaw ti dara.

⁹ No dadduma agreklamo dagiti doktor kadagiti Saksi ni Jehova gapu ta saanda a naibaga a nasakbay ti dida panagkayat iti dara agingga ti ultimo a minuto. Saan koma a pulos a kastoy ti kaso. Maysa kadagiti umuna a banag nga aramiden dagiti nagannak a Saksi no mapanda idiay ospital wenno makisaoda iti serbisio ti mangngagas isut’ panangibaga iti takderda maipapan ti dara. No adda operasion, makiddaw ti nasapa a panakisao iti anesthesiologist. Ti siruhano isut’ mabalin a tumulong kadakayo iti daytoy. Ti porma iti panangawat isut’ mausisa a naannad. Addaankayo ti kalintegan a mangbura iti aniaman a saanyo a kayat. Tapno maikkat ti panagduadua, isuratyo idiay porma iti panangawat a sibabatad a ti dara, gapu iti relihioso ken medikal a rason, ket saan a makalikaguman wenno mapalubosan iti uray aniaman a sirkumstansia.

¹⁰ Tulong Manipud iti Organisasion ni Jehova: Ania a parabor iti inaramid ti organisasion ni Jehova a tumulong kadakayo a mangsaluad iti annakyo manipud ti dara? Aduda. Nawadwad iti impablaak ti Sosiedad a mangidukar kadatayo maipapan iti dara ken awan darana a katalali wenno kasukat a remedio. Naadalyon ti broshur a Kasano nga Ispalen ti Dara ti Biagyo? ken dadduma pay a publikasion iti daytoy a suheto. Ken adda dagiti kakabsatyo a lallaki ken babbai iti lokal a kongregasion a mangted kadakayo ti nawadwad a tulong ken suporta. No adda pakarigatan, mabalin a matinung dagiti panglakayen a maiyurnos ti 24-oras a panagbantay iti ospital, no mabalin maysa a panglakayen a kadua iti naganak ti pasiente wenno sabali a nasinged miembro iti pamilia. Masansan a mailibas a maiyalison ti dara no amin a kabagian ken gagayyem ket nagawiddan iti rabii.

¹¹ Nabuangay dagiti Hospital Liaison Committees kadagiti kangrunaan a siodad. Naituding dagiti amin a kongregasion iti maysa a komite a buklen dagiti nasanay a kakabsat a mabalin a makabadang. Awaganyo ida, babaen dagiti panglakayenyo, no kasapulanyo ida. Saanda a maawagan no babassit laeng a problema, ngem saankayo nga agtaktak no maripiripyo a serioso a problema iti tumanor. Masansan a makaitedda ti nagnagan dagiti kooperatibo a dodoktor ken singasing kadagiti kasukat. No mabalin ken posible, dagitoy a kakabsat ti maiyurnos a maadda iti lugar a tumulong a maimaneho ti problema.

¹² Panangpadaan ken Pannakisango iti Korte: Kasano ngarud no ti doktor ken ospital ket rantada iti mangala ti pammalubos iti korte a maiyalisonan ti anakyo? Kaskasdi a posible a maatipa ti pannakaiyalison. Ti panagsagana iti kasta a mapagteng isut’ maaramid a nasakbay.

¹³ Ti pannakaawat iti dadduma a legal a prinsipio a mangigiya kadagiti ospital ken hues kadagitoy a bambanag ti dakkel a tumulong kadakayo a mangaramid iti depensa. Maysa kadagita a prinsipio isut’ kinapudno a ti linteg ket saanna nga ited iti nagannak ti awan limitadona nga autoridad a mangawat wenno agkedked iti medikal a pannakaagas dagiti annakda uray no ti panagkitakitda ket naibatay a sipupudno iti relihioso a pammati.

¹⁴ Daytoy a basaran a prinsipio ti maiyaninag iti daydi 1944 a desision ti Korte Suprema iti E.U. a nagkuna: “Mabalin a siwayawaya dagiti nagannak ti panagbalinda a martir. Ngem saanna a kaipapanan daytoy a siwayawayada, iti kapada a sirkumstansia, a mangaramid a martir kadagiti annakda sakbay a magtengda ti naan-anay nga edad ken legal a pannakaawat inton mismo nga isuda ti makapili a bukodda.”

¹⁵ Ti panangsaluad kadagiti annak manipud iti abuso ken panagliway dagiti nagannak ket sigurado nga awan pagdaksanna kadagiti Kristiano a nagannak. Ngem dagiti linteg iti panangliway ti anak ken dagiti sasao iti Korte Suprema a nakotar ditoy ngato isut’ masansan a saan a rumbeng nga agaplikar kadagiti kaso a mangiraman ti annak dagiti Saksi ni Jehova. Apay? Gapu iti maysa a banag, dagiti nagannak a Saksi ket awan ti rantada a “pagmartiren” dagiti annakda. Ayatenda dagiti annakda ken kayatda a maaddaanda iti naimbag a salun-at. Ngem patienda nga adda inted ti Dios kadakuada a pagrebbengan a pilien a sipapakinakem iti kita ti medikal a pannakaagas a kasayaatan iti annakda. Kayatda a ti problema iti salun-at dagiti annakda ket maipamuspusanda nga awan ti dara. Saan laeng a dagiti katalali nga awanan dara a pangtaripato ket nasaysayaat ken nataltalged ngem iti dara, ngem kangrunaan, masalimetmetan dagiti annakda ti pabor ni Jehova a Dios.

¹⁶ Malaksid ti gunggona a maited iti awan darana a maikapet a remedio, adu a dodoktor ken opisial ti pagtaraknan iti ubbing ti mangmatmat iti panangiyalison ti dara a pangagas a kas pagalagadan iti medikal nga aramid a nalabit a kiddawen ti maysa a sirkumstansia. Ngarud, no ti maysa a Saksi a naganak ket agkedked iti nairekomenda a pannakaiyalison, tumaud ti problema. Gagangay a panao, dagiti doktor ket saanda a nainkalintegan nga agasan dagiti annak nga awan ti panangaturgar dagiti nagannak. Tapno maparukma iti kaawan ti naamaan wenno nainaan nga anamong iti panangusar ti dara, dagiti doktor ken dadduma nga empleado ti ospital ket dumawatda iti anamong manipud ti maysa a hues iti porma ti maysa a bilin ti korte.a

¹⁷ Adu a daras a dagiti bilin ti pangukoman a mangted iti autoridad a mangusar ti dara ket maala a sidadaras a saan a nadlawan dagiti nagannak. Kas natural a manangsaluad iti anakyo, addaankayo ti pundamental a kalintegan a mangammo no ania ti ar-aramiden dagiti doktor, administrador iti ospital, wenno opisial ti pagtaraknan iti ubbing maipapan ti anakyo bayat iti amin a tiempo. Kasapulan dayta iti linteg, no mabalbalin, nga ammoyo ti aramidenda a panangala iti bilin ti korte ket palubosandakayo met a mangidatag iti dasigyo maipapan dayta a suppiat idiay saklang ti pangukoman.

¹⁸ Dagitoy a legal a kinapudno ti mangilawlawag iti pateg ti panangsarak iti mannakitunos a doktor. Makidanggaykayo kenkuana, ket babaen ti badang iti Hospital Liaison Committee, tulonganyo a mangitultuloy iti awan darana a pamuspusan iti medikal a problema ti anakyo wenno isut’ maiyakar iti maysa a doktor wenno ospital a mangipaay ti kasta a panangagas. Ngem no adda senial a ti doktor, administrador iti ospital, wenno trabahador ti pagtaraknan iti ubbing a pampanunotenda ti mangala iti bilin ti korte, masapul a naalibtakkayo a mangsaludsod no isu daytoy ti planoda. No adda planoda a mapan iti korte, maigunamgunam a kayatyo nga ammuen dayta tapno maidatagyo met ti dasigyo iti hues.​—Prov. 18:17.

¹⁹ No ti panagkedkedyo iti dara ket maipan ti pangukoman, daydiay opinion iti doktor a ti dara ket nasken tapno masalbar iti biag ti ubing ket makaguyugoy unay. Ti ukom, kas medikal a katulongan, ti masansan a kumanunong iti medikal a kabaelan ti doktor. Pudno unay daytoy no dagiti nagannak ket maikkanda laeng iti bassit a gundaway a mangidatag ti dasigda iti kaso ket ti doktor, nga awan iti makirupir kenkuana, isut’ mapalubosan a mangiyebkas ti kapanunotanna a “naganat” a kasapulan iti dara. Ti kinapudnona, no kaano ken apay a marikna dagiti doktor a kasapulan iti dara ket saan a masinnunuo. Masansan, no ti maysa a doktor kunaenna a naan-anay a kasapulan iti dara a mangsalbar ti biag iti ubing, ti sabali a doktor, a nakapadas iti isu met laeng a medikal a problema nga awan ti dara, kunaenna met a saan a nasken iti dara a pangagas ti pasiente.

²⁰ Ania ti aramidenyo no iti abogado wenno hues ket saludsodenna no apay nga agkedkedkayo iti “pangsalbar ti biag” a panangiyalison iti anakyo? Nupay ti umuna a pagannayasan ket ilawlawagyo iti pammatiyo ti panagungar ken iyebkas iti nabileg a pammati a ti Dios ket pasublienna iti anakyo no isut’ matay, ti kasta a sungbat isut’ mismo a mangkombinse iti hues a maysakayo a relihioso a panatiko ket mabalin nga agtignay a mangsaluad iti anakyo.

²¹ No ania ti kasapulan iti pangukoman a maammuan isu daydiay, uray agkedkedkayo ti dara gapu iti napasnek a relihioso a gapu, saankayo nga agkedked iti medikal a pannakaagas. Kasapulan a makita ti hues a maysakayo a naayat a nagannak nga agtarigagay a maagasan ti anakyo. Saan a basta dikay umanamong a ti maipagarup a gunggona iti dara ket batuagenna ti makapapatay a peggadna, nangruna no dagiti medikal a kasukat nga awanan kadagitoy a risgo ket adda maala.

²² Agpannuray ti situasion, mabalinyo nga ipakaammo iti hues a maysa nga opinion ti maysa a doktor a kasapulan iti dara, ngem nagduduma iti pamay-an dagiti doktor, ket kayatyo ti maaddaan iti gundaway a sumapul ti doktor a mangtaming iti anakyo babaen kadagiti nawadwad a metodo ti awanan dara a remedio. Babaen iti tulong ti Hospital Liaison Committee, nalabit nga addan nasarakanyo a kasta a doktor a mangagas iti anakyo nga awan ti dara ken mabalin a makaited iti makatulong a testimonia idiay korte, nalabit babaen iti telepono. Mabalin a ti liaison committee ket makaipaayda idiay hues​—uray ti doktor nga agkidkiddaw iti pammalubos ti korte​—kadagiti medikal nga artikulo a mangipakita a daytoy medikal a problema ti anakyo ket epektibo a maipamuspusan nga awan ti dara.

²³ No dagiti hues ket maayabanda a mangipaulog iti bilin ti korte a sidadaras, masansan a saanda a nausig dagiti adu a peggad iti dara, agraman AIDS, hepatitis, ken naruay pay a peggad. Mabalinyo nga itudo dagitoy iti hues, ket ipakaammoyo met kenkuana a dakayo, kas Kristiano a nagannak, ket matmatanyo a ti panangusar iti dara ti sabali a tao a pangsustento iti biag ket serioso a panagsalungasing iti linteg ti Dios ket ti panangipuersa iti dara idiay anakyo ket matmatanyo a katupag iti panangpilit. Dakayo ken ti anakyo (no addan iti edad a maipaay ti bukodna a pammati) ket ilawlawagyo ti pananggurayo iti kasta a panangraut ti bagi ket umapelokayo iti hues a saanna nga impaulog ti bilin ngem palubosannakayo a mangitultuloy kadagiti kasukat a medikal a pamuspusan a maipaay iti anakyo.

²⁴ No maaramid ti umiso a depensa, makita dagiti hues a sibabatad iti sabali a dasig​—ti dasigyo​—kas nagannak. Iti kasta saanda a sidadaras a mangted ti autoridad iti panangiyalison. Iti dadduma a kaso dagiti hues ket siiinget a kednganda iti wayawaya ti doktor a mangusar iti dara, a no dadduma ket pausigda nga umuna dagiti maisukat, wenno mangtedda kadagiti nagannak ti oportunidad a mangsapul iti dodoktor a mangagas nga awan ti dara.

²⁵ Ti pannakilangen kadagidiay a mangipuersa ti pannakaiyalison, nasken a dikay mangted iti aniaman nga ebidensia ti panagpangadua iti pammatiyo. Dagiti hues (ken dodoktor) no dadduma ket saludsodenda no dagiti nagannak ket marigatanda a “mangiyakar” kadakuada iti responsabilidad nga agdesision a maiyalisonan. Ngem masapul a maaramid a nabatad iti amin a maseknan a dakayo, kas nagannak, ket mariknayo ti obligasion nga agtultuloy nga aramidenyo iti amin a pamuspusan tapno maliklikan ti pannakaiyalison. Inted ti Dios kadakayo daytoy a responsabilidad. Saan a mabalin a maisabali.

²⁶ Ngarud, no makisaokayo kadagiti doktor ken hues, masapul a nakasaganakayo a mangibaga iti nabatad ken makaawis a takderyo. No kaskasdi a maipaulog iti bilin ti korte iti sidong ti kasayaatan a pamuspusanyo, itultuloyyo latta nga ibaga iti doktor a saanda nga iyalisonan ngem makiddaw dagiti kasukat wenno maitalali a pangagas. Agtultuloy ti panagkiddawyo iti natulok a panangusigna kadagiti medikal nga artikulo ken ti balakad iti dadduma a doktor a situtulok a mapagkonsultaan iti medikal a problema tapno maliklikan ti dara. Iti saan laeng a naminsan nga okasion, maysa a maipagarup a di kumanunong a doktor ti rimmuar manipud iti siled ti operasion ket sipaparayag a nagkuna a saan a nagusar iti dara. Iti kasta, uray pay kalpasan a naipaulogen ti bilin iti korte, dikay itulok, uray aniat’ mapasamak!​—Kitaenyo ti Hunio 15, 1991, a ruar Ti Pagwanawanan, “Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Managbasa.”

²⁷ Laglagipenyo, kinuna ni Jesus: “Agaluadkayo kadagiti tattao; ta isaklangdakayo kadagiti lokal a pangukoman . . . Maisangokayo iti saklang dagiti gobernador ken ar-ari gapu kaniak, a maipaay a pangsaksi kadakuada ken kadagiti nasnasion.” Kas liwliwa kadatayo iti sidong dagitoy a kasasaad, innayon ni Jesus a ti nasantuan nga espiritu isut’ mangipalagip kadatayo no ania iti maiparbeng ken makagunggona a sawen kadagita nga okasion.​—Mat. 10:16-20.

²⁸ “Siasinoman a mangipakita ti pannakaawat iti maysa a banag makasarakto ti naimbag, ket naragsak daydiay nga agmatalek ken Jehova.” (Prov. 16:20) Nagannak, aramidenyo ti nasken a panagsagana a nasakbay a mangsaluad iti anakyo manipud ti naespirituan a pannakamulit iti pannakaiyalison ti dara. (Prov. 22:3) Annak, ipangagyo ti panangsanay dagiti nagannakyo a maipaay iti daytoy a panagsagana ket iyaplikaryo ida dita pusoyo. Kas maysa a pamilia, “sititibkermo nga ikeddeng a dika mangan iti dara . . . tapno naimbagto ti tungpalmo” agsipud ta maaddaankanto iti bendision ken naisem nga anamong ni Jehova.​—Deut. 12:23-25.

[Footnotes]