Ania ti Kuna ti Biblia Maipapan ken Daniel?

Sungbat ti Biblia

Ni Daniel ket nagpaiduma a Judio a propeta a nagbiag idi maikapito ken maikanem a siglo B.C.E. Inikkan isuna ti Dios iti abilidad a mangilawlawag kadagiti tagtagainep, inikkanna kadagiti sirmata maipapan kadagiti pasamak iti masanguanan, ken inwanwanna a mangisurat iti libro ti Biblia a naawagan iti naganna.—Daniel 1:17; 2:19.

Asino ni Daniel?

Dimmakkel ni Daniel iti pagarian ti Juda. Masakupan dayta ti siudad ti Jerusalem ken ti templo dagiti Judio. Idi 617 B.C.E., ti ari ti Babilonia, a ni Nabucodonosor, pinarmekna ti Jerusalem ket impanna idiay Babilonia dagiti “panguluen a lallaki ti daga.” (2 Ar-ari 24:15; Daniel 1:1) Karaman kadakuada ti nalabit tin-edyer pay la idi a ni Daniel.

Ni Daniel ken ti dadduma nga agtutubo nga itultulod dagiti guardia ti ari iti palasio idiay Babilonia.

Ni Daniel ken ti dadduma pay nga agtutubo (a pakairamanan da Sidrak, Mesak, ken Abednego) ket naipan iti palasio ti Babilonia tapno masanayda nga agserbi iti gobierno. Uray napilit ni Daniel ken ti tallo a gagayyemna a mangikompromiso kadagiti patpatienda, nagtalinaedda a matalek iti Diosda a ni Jehova. (Daniel 1:3-8) Kalpasan ti tallo a tawen a pannakasanayda, indayaw ida ni Ari Nabucodonosor gapu iti sirib ken abilidadda, nga imbagana a “maminsangapulo a nalalaingda ngem iti amin a salamangkero a papadi ken madyikero iti intero a pagturayanna.” Inapointaranna ni Daniel ken dagiti gagayyemna nga agserbi iti palasio ti ari.—Daniel 1:18-20.

Adu a dekada kalpasanna, idi nasuroken a 90 ti tawen ni Daniel, napaayaban iti palasio. Ti lalaki nga agnagan Belsazar, nga agturturay idi iti Babilonia, kiniddawna ken Daniel nga ilawlawagna ti misterioso a sursurat ti ima a nagparang iti diding. Iti panangiwanwan ti Dios, imbaga ni Daniel a ti Babilonia ket parmeken ti Imperio ti Medo-Persia. Naparmek ti Babilonia iti dayta met laeng a rabii.—Daniel 5:1, 13-31.

Ni Daniel bayat nga ilawlawagna ti surat ti ima iti diding.

Idi agturturayen ti Medo-Persia, naapointaran ni Daniel kas nangato nga opisial ken kayat pay ni Ari Dario nga ipangato ti saadna. (Daniel 6:1-3) Nagtutulag dagiti umap-apal nga opisial a mangpapatay ken Daniel babaen ti pannakaipuruakna iti rukib dagiti leon, ngem insalakan isuna ni Jehova. (Daniel 6:4-23) Idi agpatinggan ti biag ni Daniel, nagparang kenkuana ti maysa nga anghel ket namindua nga impasiguradona nga isu ket “maipatpateg unay a tao.”—Daniel 10:11, 19.

Buyaem dagitoy a pasamak iti dua ti pasetna a naibatay-Biblia a drama a Daniel—Biag a Napnuan Pammati.

Ania ti ibaga ti historia maipapan iti libro ti Biblia a Daniel?

Ti imbaga ni Daniel: Nangibangon ni Nabucodonosor iti dakkel nga imahen, imbilinna a pagdayawan dayta dagiti iturayanna, ken ipalladawna iti gumilgil-ayab nga urno dagidiay agsukir kenkuana.—Daniel 3:1-6.

Ti ibaga ti historia: Nangyurnos ni Nabucodonosor iti proyekto a panagbangon iti dadakkel a pasdek idiay Babilonia “saan laeng a para iti pakaidaydayawanna no di ket kas pammadayaw kadagiti didiosen,” sigun iti Encyclopædia Britannica. “Impangasna nga ‘isu ti makagapu nga indaydayaw dagiti umili dagiti natan-ok a didiosenda.’”

No maipapan iti pannakapapatay babaen ti urno, a pakairamanan dagiti imbilin ti maysa nga agturay, namin-adu a nadakamat dagita iti rekord ti nagkauna a Babilonia. Iti maysa a nagkauna a dokumento a napetsaan iti panagturay ni Nabucodonosor, nailadawan ti dusa dagiti opisial a naakusaran a di mangresrespeto kadagiti didiosen ti Babilonia. Kuna ti dokumento: “Dadaelenyo ida, puoranyo ida, itunoyo ida, . . . iti urno a paglutuan . . . pagasukenyo ida, papatayenyo ida iti nakapudpudot nga apuy.”a

Ti insurat ni Daniel: Impangas ni Ari Nabucodonosor dagiti imbangonna.—Daniel 4:29, 30.

Ladrilio a nakali idiay Babilonia a namarkaan iti nagan ni Nabucodonosor

Ti ibaga ti historia: “Ipakita dagiti insurat ni Nabucodonosor nga imbilangna ti bagina kas natan-ok nga ari . . . a nalinteg ken mannakabalin.”b Kas pagarigan, iti inskripsion iti maysa a patakder impangas ni Nabucodonosor: “Babaen iti bitumen ken ladrilio nangibangonak iti maysa a nabileg a pader a di mabalin a maisin a kas iti bantay . . . Dagiti sarikedked ti Esagila ken Babilonia pinatibkerko ket impasdekko ti nagan ti panagturayko iti agnanayon.”c Adu a nakali a ladrilio idiay Babilonia ti namarkaan iti nagan ni Nabucodonosor.

Ti insurat ni Daniel: Imbaga ni Ari Belsazar ken Daniel “agbalinkanto a maikatlo nga agturay iti pagarian” ti Babilonia.—Daniel 5:1, 13-16.

Daytoy a cuneiform cylinder idi 550 B.C.E. dinakamatna ni Ari Nabonido ken ti anakna a ni Belsazar

Ti ibaga ti historia: Ti lalaki nga agnagan Nabonido ti ari bayat dagiti pasamak a nairekord iti Daniel kapitulo 5. Ngem kaaduanna a nagturay ni Nabonido, saan nga idiay Babilonia, no di ket idiay Arabia. Asino ti nagturay idiay Babilonia bayat ti kaawanna? “Kuna ti nagkauna a rekord nga intalek ni Nabonido ti kinaari iti inauna nga anakna, a ni Belsazar,” inlawlawag ti historiador a ni Raymond Philip Dougherty iti librona a Nabonidus and Belshazzar. “Inaramid ni Belsazar dagiti trabaho ti ari bayat ti kaawan ti agturay, ti amana.” Gapu ta nakatugawen ni Nabonido ken ni Belsazar iti umuna ken maikadua a saad iti pagarian, intukon ni Belsazar ken Daniel ti maikatlo a saad.

a Journal of Biblical Literature, Volume 128, Numero 2, panid 279, 284.

b Babylon—City of Wonders, ni Irving Finkel ken Michael Seymour, panid 17.

c Archæology and the Bible, ni George Barton, panid 479.