UR
1. [Lawag]. ‘Ama’ ni Elifal, maysa kadagiti nabileg a lallaki iti puersa militar ni David. (1Cr 11:26, 35) Agparang a ni Ur isu met laeng ni Ahasbai.—2Sm 23:34.
2. Ti “Ur dagiti Caldeo,” ti siudad iti Mesopotamia a nakayanakan ni Haran a kabsat ni Abram (Abraham), ken nalabit a sadiay a nayanak ni Abraham. (Ge 11:28; Ara 7:2, 4) Nagparang ni Jehova ken Abraham ket imbilinna a panawanna ti Ur. Gapu ta ni Tare ti ulo ti pamilia, kunaen ti Biblia nga innalana ti anakna a ni Abraham, ti manugangna a ni Sara, ken ti apokona a ni Lot, ket pumanawda manipud Ur tapno mapanda idiay Haran.—Ge 11:31; 12:1; Ne 9:7.
Kadawyan a maikunkuna a ti Ur isu ti Muqaiyir, nga adda iti laud ti agdama a lansad ti Eufrates ken agarup 240 km (150 mi) iti abagatan a daya ti Babilonia. Dagiti rebbek nga adda sadiay ket saklawenda ti agarup 910 por 730 m (3,000 por 2,400 pie). Yantangay sigud a sentro dayta ti panagdaydayaw iti dios-bulan a ni Nanna (wenno Sin), ti kalatakan a patakder sadiay isu pay laeng ti templo a torre, wenno ziggurat, nga agarup 61 m ti kaatiddogna, 46 m ti kaakabana, ken 21 m ti kangatona (200 por 150 por 70 pie).—LADAWAN, Tomo 2, p. 322.
Nupay iti agdama, agayus ti Karayan Eufrates iti agarup 16 km (10 mi) iti daya ti Ur, ipasimudaag ti ebidensia nga idi nagkauna a tiempo, agayus ti Eufrates iti mismo a laud ti siudad. Kinuna ti historiador ken geograpo a ni Henri Gaubert iti librona nga Abraham, Loved by God: “Idi tiempo ni Abram, dagiti tallo a dakkel a karayan (Karun, Tigris ken Eufrates) indibidual a nagayusda nga agturong iti dandanum ti Gulpo ti Persia. Nasaysayaat a kunaen a ditoy ti ayan ti siudad ti Ur . . . iti makannigid [daya] nga igid ti Eufrates. No kasta ngarud, ti Hebreo a tribu ni Abram, a nagtaud iti siudad-estado ti Ur, umiso unay a maawagan iti ‘ili manipud labes ti karayan.’”—1968, p. 8.
Kasta met, ipakita ti maysa a narebisar ken napabaro nga edision ti Excavations at Ur ni Sir Leonard Woolley a ti Eufrates ket adda iti laud ti Ur. Kastoy ti kunana maipapan kadagiti depensa ti Ur: “Daytoy nagdakkelan a sarikedked ket ad-adda pay a napatibker gapu ta ti karayan Eufrates (kas makita manipud limned a pagilasinan ti sigud a lansadna) ket dimmanon iti sakaanan ti makinlaud a baluarte; idinto ta iti limapulo a yarda manipud sakaanan ti makindaya a baluarte, adda nakali nga akaba a kanal tapno makadanon ti karayan iti makin-amianan nga ungto ti ili. Isu a ti Ur ket napalikmutan iti maysa a kanal iti tallo a sikiganna.” (Ur ‘of the Chaldees,’ ni P. R. S. Moorey, 1982, p. 138) Gapuna, mayanatup a kunaen a ni Jehova innalana ni Abraham “manipud ballasiw ti Karayan,” kayatna a sawen, ti Eufrates.—Jos 24:3.
Kadagiti naarian a tanem idiay Ur, dagiti managkabakab nakasarakda iti adu a banag a naaramid iti balitok, pirak, lapis lazuli, ken dadduma pay a nangingina a material. Nakasarakda met sadiay kadagiti pammaneknek a dagiti nagkauna a Sumeriano nga ar-ari ken reyna iti siudad ket naitabon a kadua ti grupo ti ad-adipenda a lallaki ken babbai.
Ipakita dagiti nakabakab a rebrebba ti kasla pribado a balbalay idiay Ur (kunaen ti dadduma a nabangon iti nagbaetan ti maika-20 ken maika-16 a siglo K.K.P.) a naaramid dagitoy iti ladrilio, napalitadaan ken napapuraw iti apug, ken addaan 13 wenno 14 a siled a nangpalikmut iti napalanas a paraangan. Karaman kadagiti tapi a damili a nasarakan iti dayta a lugar ket ti sumagmamano a naaramat iti panangisuro iti panagsurat ti cuneiform. Ipasimudaag ti dadduma a tapi a dagiti estudiante sadiay ket naaddaanda kadagiti listaan ti multiplication ken division ken nagkuentada kadagiti square root ken cube root. Dokumento ti negosio ti adu kadagitoy a tapi.
Maibatay kadagiti panagkabakab idiay Ur, nabatad nga insakripisio ni Abraham ti adu a material a bambanag idi pinanawanna dayta a siudad. Ngem gapu iti pammatina, “inur-uray [ti patriarka] ti siudad nga addaan kadagiti pudpudno a pamuon, a ti nangibangon ken nangaramid iti dayta a siudad isu ti Dios.”—Heb 11:8-10.