EBAL, BANTAY

Bantay a maaw-awagan itan iti Jebel Eslamiyeh (Har ʽEval), nagsaad iti distrito ti Samaria. Ti Bantay Ebal ket kabatog ti Bantay Gerizim, a dagitoy a bantay pinagsina ti nangayed, akikid a ginget, ti Ginget ti Siquem (Ginget Nablus), a nagsaadan ti siudad ti Nablus, saan nga adayo manipud kadaanan a Siquem. Dagiti laeng makimbaba a darisdisna ti pagbiagan dagiti mula a kas iti ubas ken olibo, agsipud ta natikag ken nabato dagiti nangatngato a pasetna. Kas iti dadduma pay a bantay idiay Samaria, ti makin-uneg a paset ti Ebal ket buklen ti apug a bato ken naabbongan iti tisa. Sitatakder dayta iti amianan a daya ti Bantay Gerizim ken ti alimpatokna ket nasurok a 900 m (3,000 pie) ti kangatona manipud patar ti Baybay Mediteraneo. Dagiti bantay nga Ebal ken Gerizim addada iti laud ti Karayan Jordan.​—De 11:29, 30.

No tumannawag iti amianan manipud tapaw ti Ebal, masaripatpatan ti dakdakkel a paset ti daga ti Galilea ken kasta met ti Bantay Hermon. Dagiti kangatuan a disso iti aglawlaw ti Jerusalem ket mabalin a makita iti abagatan, ket ti Tanap ti Saron ken ti Mediteraneo makita iti laud. Iti daya, posible a makita ti nadumaduma a lugar agingga iti Hauran iti ballasiw ti Jordan. Iti naminsan, nagpakarso ni Abram (Abraham) iti ginget iti nagbaetan dagitoy dua a bantay, iti asideg dagiti dadakkel a kayo ti More.​—Ge 12:6.

Imbaga ni Moises kadagiti Israelita nga inton naiyegen ida ni Jehova iti daga a tagikuaenda, ‘masapul met nga ipaayda ti bendision iti Bantay Gerizim ken ti lunod iti Bantay Ebal.’ (De 11:29, 30) Imbilinna met a mangpilidanto iti dadakkel a batbato a di nataga, napapuraw iti apug, ken ipasdekda dagita iti Bantay Ebal. Mangipatakderdanto sadiay iti maysa nga altar, nga iti rabawna maidatag ken Jehova dagiti sakripisio. Kinuna pay ni Moises, “Masapul nga isuratmo iti batbato ti amin a sasao daytoy a linteg, nga aramidem ida a nabatad unay.”​—De 27:1-8.

Kalpasan a makaballasiw ti Israel iti Karayan Jordan, dagiti tribu da Ruben, Gad, Aser, Zabulon, Dan, ken Neftali ‘agtakderda maipaay iti lunod idiay Bantay Ebal,’ ket ti dadduma a tribu ‘agtakderda a mangbendision kadagiti umili idiay Bantay Gerizim.’ Iti dayta a gundaway, mayebkas dagiti bendision a tagiragsaken dagidiay agtulnog iti linteg ti Dios, kasta met dagiti lunod a mapasaran dagidiay sumalungasing iti lintegna. (De 27:12-14) Inton maisawang dagiti lunod maipaay iti panagsukir, amin nga umili sawenda ti “Amen!” a kayatna a sawen, “Sapay koma!” tapno maipakita nga umanamongda a mayanatup a makondenar dagiti agar-aramid iti kinadakes.​—De 27:15-26.

Kalpasan ti panagballigi ti Israel idiay Ai, tinungpal ni Josue ti bilbilin ni Moises, a nangbangon iti altar ken Jehova idiay Bantay Ebal. Iti rabaw ti batbato (nalabit ti batbato ti altar a mismo, wenno sabali pay a batbato), insuratna “ti maysa a kopia ti linteg ni Moises nga insuratna iti sanguanan ti annak ti Israel.” Kalpasanna, ‘sipipigsa a binasa ni Josue ti amin a sasao ti linteg, ti bendision ken ti lunod, sigun iti amin a naisurat iti libro ti linteg’ iti sanguanan ti kongregasion ti Israel (karaman dagiti ganggannaet nga agnanaed), a naguummong sigun iti imbilin ni Moises. Ti kagudua ti kongregasion nagtakder iti sanguanan ti Bantay Ebal ket ti sabali a kagudua nagtakder iti sanguanan ti Bantay Gerizim, a ti lakasa ti tulag ken dagiti Levita nagyanda iti nagbaetan dagitoy dua a bunggoy. (Jos 8:30-35) Gapu iti panagsinnango dagiti bakras ti Bantay Ebal ken Bantay Gerizim, adda idi nakasaysayaat a panagallungogan ti uni maipaay iti daytoy nga okasion. Makapainteres ta napasamak dagitoy a bambanag iti agarup katengngaan ti naikari a daga ken iti lugar a sadiay inkari ni Jehova a daytoy a daga tagikuaen ni Abram (Abraham) nga inapo ti Israel.​—Ge 12:6, 7.

Patien ti Judio a tradision a dagiti Levita (a sitatakder idi iti nagbaetan dagiti Bantay Ebal ken Gerizim) sisasangoda iti Bantay Gerizim idi insawangda ti bendision, nga iti dayta dagiti umili a naguummong sadiay insungbatda ti “Amen!” Kalpasanna naikuna a simmangoda iti Bantay Ebal ket insawangda ti maysa kadagiti lunod, nga iti dayta dagidiay naguummong iti dayta a deppaar sinaoda ti “Amen!” Nupay kasta, saan nga imbinsabinsa ti Kasuratan no ania ti espesipiko a napasamak iti dayta naisangsangayan nga okasion.

Iti Deuteronomio 27:4, naikuna a ti batbato ket maibangon iti Bantay “Gerizim” sigun iti Samaritano a Pentateuch. Nupay kasta, “Ebal” ti agparang iti Masoretiko a teksto, iti Latin a Vulgate, iti Syriac a Peshitta, ken iti Griego a Septuagint. Ipasimudaag ti Josue 8:30-32 nga idiay Bantay Ebal ti nangibangonan ni Josue kadagiti bato a nakaisuratan “ti maysa a kopia ti linteg ni Moises.”​—Kitaenyo ti GERIZIM, BANTAY.