KINABULSEK

Ti Hebreo ken Griego a sasao maipaay iti “bulsek” ket ʽiw·werʹ ken ty·phlosʹ, agpada a maus-usar iti literal ken piguratibo a kaipapanan.​—De 27:18; Isa 56:10; Mt 15:30; 23:16.

Iti kadaanan a Makintengnga a Daya, agparang a ti panagbulsek ket maysa a gagangay nga an-annayen. Malaksid iti adu a pannakatukoy dayta iti Biblia, daytoy a kasasaad masansan a matukoy kadagiti sekular a surat, kas iti Ebers Papyrus manipud Egipto. Dagitoy a surat deskribirenda ti sumagmamano a kita ti kinabulsek ken dagiti sintomasna, nga irekomendada ti panagaramat kadagiti sapsapo iti mata, ken inagananda ti sumagmamano a nausar nga alikamen iti panagopera. Ti linteg ti Israel maipapan iti ibabales, nga agkalikagum iti kararua maipaay iti kararua, mata maipaay iti mata, ngipen maipaay iti ngipen, ima maipaay iti ima, saka maipaay iti saka, saanna laeng nga impaganetget ti kinasagrado ti biag no di ket sibibileg met nga inyukuokna kadagiti Israelita a kasapulan ti naisangsangayan a panagannad tapno maliklikan ti panangdangran iti sabali. Impaganetgetna a kasapulan met a siguraduen dagiti tattao a ti aniaman a pammaneknek nga idatagda iti pangukoman ket pudno ken umiso, yantangay ti tao a mangipapaay iti ulbod a pammaneknek sagabaenna ti mismo a dusa nga ipagtengna koma iti awanan basol a tao. (Ex 21:23, 24; De 19:18-21; Le 24:19, 20) No mapukaw ti maysa a mata ti adipen gapu iti aramid ti apona, saan idi a masuat ti maysa kadagiti mismo a mata ti apo, no di ket ti adipen mawayawayaan. (Ex 21:26) Nupay mabalin a nakalikaguman nga agtrabaho dagiti adipen ket makabilda no rebeliosoda, kaskasdi a ti apo sipapanunot koma a kasapulan a liklikanna ti agbalin a napalalo ti kinaingetna.

Kadawyan idi kadagiti Asirio ken taga Babilonia ti panangsuat kadagiti mata dagidiay pinarmekda iti gubat. Dagiti Filisteo binulsekda ni Samson, ket ni Nabucodonosor binulsekna ni Ari Zedekias. (Uk 16:21; 2Ar 25:7; Jer 39:7) Ni Nahas, nga ari dagiti Ammonita, kinunana nga awatenna ti isusuko ti siudad ti Jabes idiay Galaad “iti kondision a suatenyo ti tunggal makannawan a matayo, ket ikabilkonto dayta kas umsi iti intero nga Israel.”​—1Sm 11:2; kitaenyo ti NAHAS Num. 1.

Ti Biblia ilanadna ti sumagmamano a kaso ti kinabulsek gapu iti panagkabaw wenno kinalakay, ngem awan sakit dagiti mata no di ket “kimmudrep” wenno “nagintek.” Gapu iti dayta, naiturong ni Isaac a mangipaay iti pamendision iti daydiay maikari, ni Jacob. Nangrugi a mapukaw ti panagkita ni Nangato a Padi nga Eli maysa a tiempo sakbay ti ipapatayna iti edad a 98 a tawen. Ti asawa ni Jeroboam ginandatna a gundawayan ti kinabulsek ni lakayen a mammadto Ahias, ngem tinungday ni Jehova dayta a panangisikat. (Ge 27:1; 1Sm 3:2; 4:14-18; 1Ar 14:4, 5) Nupay kasta, iti lakayen nga edadna a 120 a tawen, naikuna a ni Moises ‘saan a kimmudrep ti matana.’​—De 34:7.

Ni Jehova, a nangaramid iti mata, kabaelanna met nga ipagteng ti kinabulsek. (Ex 4:11) Pinakdaaranna ti nasion ti Israel a no laksidenda dagiti paglinteganna ken salungasingenda ti tulagna, ipagtengna kadakuada ti nakabarbara a gurigor, a mamagkapuy kadagiti mata. (Le 26:15, 16; De 28:28) Nabulsek dagiti nadangkes a lallaki ti Sodoma ken ti mangkukulam a ni Elimas. (Ge 19:11; Ara 13:11) Ni Saulo ti Tarso pinagbulsek ti kinaraniag ti lawag idi a ni Jesus nagparang kenkuana “a kasla iti maysa a nayanak a kurang ti aldawna.“ Nagsubli ti panagkitana idi impatay kenkuana ni Ananias dagiti imana, ket “adda nagtinnag a kasla kadagiti siksik manipud kadagiti matana.” (1Co 15:8; Ara 9:3, 8, 9, 12, 17, 18) Iti maysa a naimpadtuan a sao ni mammadto Zacarias, impatuldo ni Jehova a dagiti kabalio dagidiay umay maibusor iti Jerusalem makabilto iti pannakapukaw ti panagkita (Zac 12:4), ket iti aldaw a kukua ni Jehova, amin nga ili a pudno a mangaramidto iti panagserbi iti militar maibusor iti Jerusalem mapasarandanto ti maysa a pannaplit nga iti dayta dagiti mismo a matada “agrunotto kadagiti lungogda.”​—Zac 14:1, 12.

Ti kinabulsek a naipagteng iti puersa militar dagiti Sirio babaen iti sao ni Eliseo ket nabatad a panagbulsek iti isip. No ti intero a buyot nakabil iti pisikal a kinabulsek, kasapulan koma idi a makibinda amin. Ngem ti salaysay kunaenna laeng nga imbaga kadakuada ni Eliseo: “Saan a daytoy ti dalan, ket saan a daytoy ti siudad. Surotendak.” Maipapan iti daytoy a karkarna, kunaen ni William James iti librona a Principles of Psychology (1981, Tomo 1, p. 59): “Ti makapainteres unay nga ibunga ti kaadda ti depekto iti cortex isu ti pannakabulsek ti isip. Saan a daytoy ti di pannakailasin kadagiti ladawan a makita ti mata, no di ket ti di pannakabael a mangtarus kadagita. Iti sikolohia, mabalin a tarusan dayta kas pannakapukaw ti pannakabael a mamagnanaig kadagiti makita ti mata ken no ania ti kaipapanan dagita; ket mapasamak daytoy no mabangenan dagiti dalan iti nagbaetan dagiti sentro ti panagkita ken dagiti sentro maipaay iti dadduma a kapanunotan.” Nalawag a daytoy a kita ti kinabulsek ti inikkat ni Jehova idi a ti buyot ti Siria nakagteng iti Samaria. (2Ar 6:18-20) Mabalin a ti kasta a kinabulsek iti isip ti napasaran met dagiti lallaki ti Sodoma, yantangay ipakita ti salaysay nga, imbes a maladingitanda iti pannakapukaw ti pannakabaelda a makakita, nagtultuloyda a nangpadas a mangsapul iti ruangan ti balay ni Lot.​—Ge 19:11.

Ti kinabulsek ket pakadiskualipikaran idi ti maysa a tao manipud panagserbi kas padi iti santuario ni Jehova. (Le 21:17, 18, 21-23) Saan met nga anamongan ni Jehova ti panagisakripisio iti animal a bulsek. (De 15:21; Mal 1:8) Ngem ti linteg ni Jehova inyanninawna ti konsiderasion ken pannakipagrikna maipaay iti bulsek. Mailunod idi daydiay mangikabil iti tubeng iti dalan ti bulsek a tao wenno mangyaw-awan kenkuana. (Le 19:14; De 27:18) Kinuna ni Job a nalinteg nga adipen ti Dios: “Nagbalinak a matmata iti daydiay bulsek.” (Job 29:15) Impasimudaag a mismo ni Jehova nga inton agangay pukawenna ti kinabulsek.​—Isa 35:5.

Idi adda ni Jesu-Kristo ditoy daga, namilagruan nga insublina ti panagkita ti adu a bulsek a tattao. (Mt 11:5; 15:30, 31; 21:14; Lu 7:21, 22) Idi adda ni Jesus iti asideg ti Jerico, inagasanna ti bulsek a ni Bartimeo ken ti kaduana. (Mt 20:29-34; Mr 10:46-52; Lu 18:35-43) Iti sabali pay a gundaway, aggiddan a pinaimbagna ti dua a bulsek a lallaki. (Mt 9:27-31) Kasta met, inagasanna ti maysa a lalaki a nagunggan ti sairo. Agpada a bulsek ken di makapagsao dayta a lalaki. (Mt 12:22; idiligyo ti Lu 11:14.) In-inut a naipasubli ti panagkita ti maysa a lalaki. Daytoy ket mabalin a tapno ti lalaki a sigud a nairuam iti sipnget mabalinanna a maibagay dagiti matana iti kinaraniag ti lawag ti init. (Mr 8:22-26) Sabali pay a lalaki a bulsek nanipud pannakayanakna, idi naipasubli ti panagkitana, nagbalin a manamati ken Jesus. (Jn 9:1, 35-38) Iti naud-udi a dua a kaso, nagusar ni Jesus iti katay wenno katay a nalaokan iti pitak, ngem daytoy maikunkuna a pannakiarngi kadagiti kadawyan a pamuspusan dagiti lumugar saanna a kissayan ti namilagruan a kasasaad dagita a panangpaimbag. Iti kaso ti lalaki a bulsek nanipud pannakayanakna, naibaga kenkuana a mapan agdiram-os idiay Ban-aw ti Siloam sakbay a naisubli ti panagkitana. (Jn 9:7) Di pagduaduaan a pangsubok daytoy iti pammatina, no kasano a nakalikaguman ken Naaman nga agdigus iti Karayan Jordan sakbay a naimbagan iti kukutelna.​—2Ar 5:10-14.

Dagiti Piguratibo nga Usar. Adu a daras a ti panagari-arikap ti bulsek ket agpaay kas pangngarig iti kinaawan gawgaway ti maysa. (De 28:29; Un 4:14; Isa 59:10; Sof 1:17; Lu 6:39) Kasta unay idi ti panagtalek dagiti Jebuseo a di mastrek ti sarikedkedda. Gapu iti dayta, rinurodda ni David, a kinunada a dagiti bukodda a nakapsut a bulsek, nupay nakapuyda, kabaelanda nga ikanawa ti sarikedked ti Sion maibusor iti Israel.​—2Sm 5:6, 8.

Ti ballikug a pannakaipatungpal ti hustisia babaen iti hudisial a kinarinuker ket insimbolo ti kinabulsek, ket adu a pammagbaga ti adda iti Linteg maibusor iti panangpasuksok, sagsagut, wenno panangidumduma, ta dagita a banag mabalin a bulsekenda ti maysa nga ukom ken lapdanda ti awan panangidumdumana a pannakaipakat ti kinahustisia. “Ti pasuksok bulsekenna dagiti nalawag-panagkitana a tattao.” (Ex 23:8) “Ti pasuksok bulsekenna ti matmata dagidiay masirib.” (De 16:19) Uray kasano ti kinalinteg ken kinauneg ti pannakaawat ti maysa nga ukom, mabalin nga ammona wenno saanna pay ketdi a mapupuotan nga ap-apektaran ti maysa a sagut manipud kadagidiay nairaman iti kaso. Ti linteg ti Dios siaannad nga ikabilanganna ti mangbulsek nga epekto saan laeng a ti maysa a sagut no di ket kasta met ti pannakaibuyog ti rikrikna, ta kunana: “Dika tratuen ti nanumo buyogen ti panangidumduma, ket dika paboran ti kinatao daydiay naindaklan.” (Le 19:15) No kasta, gapu iti pannakaibuyog ti rikrikna wenno tapno agbalin a nalatak iti bunggoy, ti ukom saanna nga iyetnag ti pangngeddengna maibusor kadagiti nabaknang gapu laeng ta nabaknangda.​—Ex 23:2, 3.

Naespirituan a Kinabulsek. Iti Biblia, adayo a napatpateg ti naespirituan a panagkita ngem iti pisikal. Inusar ni Jesus ti pasamak maipapan iti panangpaimbagna iti lalaki a bulsek nanipud pannakayanakna tapno ipabigbigna ti kinadakes dagiti Fariseo agsipud ta kunkunada nga isuda ti addaan iti naespirituan a panagkita ngem sipapakinakem a pagkedkedanda ti rummuar iti bulsek a kasasaadda. Kaslada kadagidiay nagayat iti kinasipnget imbes a lawag. (Jn 9:39-41; 3:19, 20) Ni apostol Pablo nagsao iti kongregasion idiay Efeso maipapan iti pannakalawlawag dagiti mata ti pusoda. (Efe 1:16, 18) Ipatuldo ni Jesus a dagidiay agkunkuna a Kristianoda ngem saanda a sipapanunot iti naespirituan a kasapulanda ket bulsek ken lamolamo, a saanda a mailasin ti nakakaasi, agari-arikap a kasasaadda. (Apo 3:17) No kasano a ti napaut a kaadda iti kasipngetan pagbulsekenna dagiti mismo a mata, ipatuldo ni apostol Juan a ti maysa a Kristiano a manggura iti kabsatna magmagna nga agallaalla iti makabulsek a kinasipnget (1Jn 2:11); kasta met, mamakdaar ni Pedro a daydiay saan a mangpatanor iti Nakristianuan a bunga, a ti kadakkelan kadagita isu ti ayat, ket “bulsek, nga ikidkidemna dagiti matana iti lawag.” (2Pe 1:5-9) Ti gubuayan ti kasta a kinasipnget ken naespirituan a kinabulsek isu ni Satanas a Diablo, daydiay mamagbalin iti bagina a kasla anghel ti lawag. Iti kinaagpaysuanna, isu “ti dios daytoy a sistema ti bambanag” ken ti dios ti kinasipnget a nangbulsek iti pampanunot dagiti di manamati tapno saanda a mailasin ti naimbag a damag maipapan iti Kristo.​—Lu 22:53; 2Co 4:4; 11:14, 15.