PANNAKAILANSA

Iti literal a kaipapananna, ti panangilansa iti natay wenno sibibiag a biktima iti maysa a kayo, wenno teddek. Ti pagaammo unay a pagarigan isu ti pannakapapatay ni Jesu-Kristo. (Lu 24:20; Jn 19:14-16; Ara 2:23, 36) Idi un-unana, nadumaduma ti wagas a panagilansa ti nasnasion.

Dagiti Asirio, nga agdindinamag gapu iti narungsot a pannakigubatda, inlansada dagiti kautibo babaen ti panangibitinda iti lamolamo a bagi dagita iti murdong dagiti natirad a kayo a naiduyok iti buksit a sumalput iti barukong dagiti biktima. Adda dagiti timmambukor a kitikit a nasarakan kadagiti monumento, a ti maysa kadagita ti mangiladawan iti iraraut ken panangparmek ti Asiria iti siudad ti Laquis, ken naipakita met iti dayta ti panagilansa.​—2Ar 19:8; LADAWAN, Tomo 1, p. 958.

Karaman met ti panagilansa kadagiti pannusa nga inaramat dagiti Persiano. Adda dagiti agkuna a dagiti Persiano kadawyan a pugotan wenno kulatlatanda pay nga umuna dagiti tattao sakbay nga ilansada. Imparit ni Dario a Dakkel nga adda asinoman a makibiang iti pannakaibangon manen ti templo ti Jerusalem, ket ti asinoman a mangsalungasing iti dayta a bilin mailansa iti maysa a kayo a nauyos iti mismo a balayna. (Esd 6:11) Bayat ti panagturay ni Asuero (Xerxes I) nga anak ni Dario, dua kadagiti agay-aywan iti ruangan ti palasio ti naibitay wenno nailansa iti kayo, ti gagangay a dusa nga impataw dagiti Persiano kadagiti traidor. (Est 2:21-23) Kayo met ti nakabitayan ni Haman ken ti sangapulo nga annakna. (Est 5:14; 6:4; 7:9, 10; 9:10, 13, 14, 25) Dinakamat met ni Herodotus (III, 125, 159; IV, 43) ti dadduma pay a panagilansa nga inaramid dagiti Persiano.

Iti linteg dagiti Judio, dagiti nakaaramid iti nakaap-aprang a krimen a kas iti panagtabbaaw wenno idolatria ket umuna a mapapatay babaen iti pannakaubor, wenno babaen iti sabali pay a pamay-an, ket kalpasanna maiparang dagiti bangkayda iti tedteddek, wenno kaykayo, kas pakdaar iti sabsabali. (De 21:22, 23; Jos 8:29; 10:26; 2Sm 21:6, 9) Mabalin met a dagiti Egipcio umuna a pinapatayda dagiti kriminal sakbay nga ilansada ida kadagiti kayo, kas ipasimudaag ti naimpadtuan a sasao ni Jose iti panguluen a panadero ni Faraon: “Ni Faraon ingatonanto ti ulom manipud kenka ket sigurado nga ibitaynakanto iti maysa a kayo.”​—Ge 40:19, 22; 41:13.

Naikuna a sinurot dagiti Griego ken Romano ti kaugalian a panagilansa dagiti taga Fenicia, ket idi laeng kaaldawan ni Constantino a nagpatingga dayta iti imperio. Manmano laeng a nailansa ti maysa a makipagili iti Roma, ta daytoy a pannusa ti gagangay a naipataw iti kababaan nga adipen ken kadadaksan a kriminal. Ti pannakailansa ket agpadpada nga imbilang dagiti Judio ken Romano kas simbolo ti pannakaipababa ken pannakaibabain, nga agpaay kadagiti nailunod.​—De 21:23; Ga 3:13; Fil 2:8.

Idi umuna a siglo, no adda aniaman a kalintegan dagiti Judio a mangilansa iti maysa a tao gapu iti narelihiosuan a rason (banag a mapagduaduaan), sigurado a saanda a mabalin nga aramiden ti kasta gapu kadagiti sibil a basol; ti laeng Romano nga opisial a kas ken Poncio Pilato ti addaan iti kasta nga autoridad. (Jn 18:31; 19:10) Nupay kasta, ti kangrunaan a manungsungbat iti pannakailansa ni Kristo ket dagiti Judio, ken nangnangruna dagiti panguluenda a papadi ken dagiti agtuturayda.​—Mr 15:1-15; Ara 2:36; 4:10; 5:30; 1Co 2:8.

No dadduma dagiti Romano igalutda iti kayo ti biktima, a mabalin nga agbiag iti dayta iti sumagmamano nga aldaw agingga a saannan a maibturan ti panagtuokna gapu iti ut-ot, waw, bisin, ken pannakaibilag. Kas iti napasamak ken Jesus, kadawyan a dagiti Romano ilansada iti kayo ti im-ima (ken mabalin a kasta met ti saksaka) daydiay nakondenar. (Jn 20:25, 27; Lu 24:39; Sal 22:16, Rbi8 ftn; Col 2:14) Yantangay ibilang dagiti anatomista a dagiti pungupunguan ket paset ti im-ima, ipapan ti sumagmamano a doktor a naipalok dagiti lansa iti nagbaetan ti babassit a tultulang ti pungngupunguan tapno malapdan ti pannakapisang a mabalin a mapasamak no maipalok dagita kadagiti dakulap. (Kitaenyo ti The Journal of the American Medical Association, Marso 21, 1986, p. 1460.) Tumunos daytoy iti mismo a panangaramat ti Biblia iti sao nga “ima” kas mangiraman iti pungngupunguan kadagiti teksto a kas iti Genesis 24:47, a sadiay naikuna a dagiti pulseras naisuot iti ‘im-ima,’ ken iti Uk-ukom 15:14, a nakadakamatan dagiti grilios nga adda iti ‘im-ima’ ni Samson.

Saan a nadakamat iti rekord no dagiti managaramid iti dakes a nailansa iti sibay ni Jesus ket literal a nailansa wenno naigalut laeng kadagiti kayo. No naigalutda laeng, mabalin a daytoy ti makailawlawag no apay nga idi natayen ni Jesus, sibibiag pay laeng dagitoy ket kasapulan a matukkol ti saksakada. (Jn 19:32, 33) Kalpasan a natukkol ti saksakada, di nagbayag nataydan gapu ta naangsanda, ta ipapan ti dadduma a ti natukkol a saksakada ti makagapu a saandan maingato ti bagida tapno maep-ep ti panagirteng dagiti piskel ti barukongda. Siempre, sigurado a saan a daytoy ti makagapu no apay a naud-udi a natay dagiti managaramid iti dakes ngem ni Jesus, ta saanda a napasaran ti mental ken pisikal a tuok a linak-am ni Jesus. Sakbay a nailansa, agpatnagen a pinarparigat dagiti kabusorna, malaksid pay iti panangsapsaplit kenkuana dagiti Romano a soldado, nga uray la saanna payen a kabaelan nga awiten ti kayo a pagtutuokan, a dayta ti kadawyan idi.​—Mr 14:32–15:21; Lu 22:39–23:26.

Ania ti ipamatmat ti orihinal a Griego no iti porma ti kayo a nakapapatayan ni Jesus?

Kaaduan a patarus ti Biblia kunaenda a “nailansa [ni Kristo] iti krus” imbes a “nailansa iti kayo.” Patien ngamin ti kaaduan a ti kayo a pagtutuokan a nakaibitayanna ket maysa a “krus” a naaramid iti dua a pedaso ti kayo imbes a maysa laeng a teddek, wenno kayo. Sigun met iti nabayagen a patpatienda, saan a naibatay iti Kasuratan, inawit ti nakondenar a tao ti paballangan laeng a paset ti krus a naawagan patibulum, wenno antenna, imbes a ti dua a pasetna. Iti kasta saan unay a marigatan ti maysa a tao a mangguyod wenno mangawit iti nakadagdagsen a kayo agingga idiay Golgotha.

Nupay kasta, ania ti kinuna dagiti mismo a mannurat ti Biblia maipapan kadagitoy a banag? Inaramatda ti Griego a nombre nga stau·rosʹ iti 27 a daras ken ti berbo nga stau·roʹo iti 46 a daras, syn·stau·roʹo (ti pangrugian a sao a syn, kaipapananna ti “addaan iti”) iti 5 a daras, ken ti a·na·stau·roʹo (a·naʹ, kaipapananna ti “manen”) iti naminsan. Naminlima met nga inaramatda ti Griego a sao a xyʹlon, kaipapananna ti “kayo,” a tumukoy iti pagtutuokan a kayo a nakailansaan ni Jesus.

Iti klasikal a Griego ken iti Koine, ti stau·rosʹ ket saan a tumukoy iti “krus” a naaramid iti dua a kayo. Kaipapananna laeng ti maysa a sitatakder a kayo, pasok, darekdek, wenno teddek, a mabalin nga aramaten nga alad, bakud, wenno pager. Kuna ti New Bible Dictionary ti 1985 ni Douglas iti sidong ti paulo a “Krus,” panid 253: “Ti Griego a sao maipaay iti ‘krus’ (stauros; berbo nga stauroo . . . ) ket kangrunaan a kaipapananna ti sitatakder a kayo wenno poste, ken segundario a kaipapananna ti kayo a naaramat iti pannakadusa ken pannakapapatay.”

Yantangay inaramat met da Lucas, Pedro, ken Pablo ti xyʹlon kas kapadpada ti stau·rosʹ, daytoy pay ti mangpaneknek a nailansa ni Jesus iti maysa a sitatakder a kayo nga awan paballanganna, ta dayta ti kaipapanan ti xyʹlon. (Ara 5:30; 10:39; 13:29; Ga 3:13; 1Pe 2:24) Agparang met ti xyʹlon iti Griego a Septuagint iti Esdras 6:11, a sadiay nadakamat ti maysa laeng a poste wenno kayo a pakailansaan ti maysa a managsalungasing iti linteg.

Gapuna, ti Baro a Lubong a Patarus siuumiso nga iyallatiwna iti agbasbasa daytoy a pamunganayan nga ideya ti Griego a teksto babaen ti panangipatarusna iti stau·rosʹ kas “kayo a pagtutuokan,” ken ti berbo nga stau·roʹo kas “ilansa,” kayatna a sawen, ikapet iti maysa a kayo, wenno teddek. Iti kasta, ti stau·rosʹ ket naiduma kadagiti tradisional a krus ti simbaan. (Kitaenyo ti KAYO A PAGTUTUOKAN.) ti kunaen ti Kasuratan a panangawit ti maysa a tao, kas ken Simon ti Cirene, iti maysa a kayo a pagtutuokan ket nainkalintegan laeng ta 15 cm (6 pul.) ti diametrona ken 3.5 m (11 pie) ti kaatiddogna, nalabit nasursurok bassit ngem 45 kg (100 lb) ti kadagsenna.​—Mr 15:21.

Paliiwenyo ti kuna ni W. E. Vine iti daytoy a banag: “Ti STAUROS (σταυρός) ipasimudaagna, kangrunaanna, ti maysa a sitatakder a teddek wenno kayo. Nailansa iti dayta dagiti managsalungasing-linteg tapno mapapatayda. Agpadpada a ti nombre ken ti berbo nga stauroo, a kaipapananna nga ikapet iti maysa a kayo wenno teddek, ket naiduma iti porma ti krus a dua a kayo a nagbinnallangan kas ar-aramaten ti simbaan.” Kalpasanna, dakamaten ni Vine nga eskolar iti Griego a ti krus a buklen ti dua a kayo ket namunganay kadagiti Caldeo ken isalaysayna pay no kasano nga inadaptar dayta ti Kakristianuan manipud kadagiti pagano idi maikatlo a siglo K.p. kas simbolo ti pannakailansa ni Kristo.​—Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, 1981, Tomo 1, p. 256.

Napateg ti komento ti libro a The Cross in Ritual, Architecture, and Art, a kunaenna: “Nakaskasdaaw, ngem isu ti agpayso, a naar-aramaten ti Krus kas sagrado a simbolo kadagidi panawen sakbay pay a nayanak ni Kristo, ken nanipud idin naar-aramaten dayta iti dagdaga a di pay naasak ti sursuro ti Iglesia. . . . Kadagiti napeklan a pasurot ni Bacchus iti Grecia, ni Tammuz iti Tiro, ni Bel iti Caldea, ken ni Odin iti Scandinavia, maysa a ramit a krus ti inaramatda a pangisimbolo iti diosda.”​—Ni G. S. Tyack, London, 1900, p. 1.

Kastoy ti innayon ti libro a The Non-Christian Cross, ni J. D. Parsons (London, 1896): “Awan uray maysa a sentensia a masarakan iti aniaman kadagiti adu a surat a mangbukel iti Baro a Tulag, nga iti orihinal a Griego, nga uray koma naiparipirip laeng a mangipakita a ti stauros a naaramat iti kaso ni Jesus ket naiduma iti gagangay nga stauros; awan met ti pammaneknek a buklen dayta, saan a ti maysa a troso, no di ket ti dua a troso a napagballangan a nailansa a krus ti pormada. . . . No dagiti Griego a dokumento ti Iglesia ket ipatarus dagiti mannursurotayo iti bukodtayo a pagsasao, talaga a makatikaw no ipaulogda ti sao nga stauros kas ‘krus,’ ken suportaranda dayta babaen ti panangikabilda iti ‘krus’ kadagiti diksionariotayo kas kaipapanan ti stauros, a saanda man laeng nga ilawlawag a naimbag a saan a dayta ti kangrunaan a kaipapanan dayta a sao idi kaaldawan dagiti Apostol, kasta met nga iti nabayag a tiempo kalpasanda saan a dayta ti kangrunaan a kaipapananna. Idi agangay, nabaliwan laengen ti kaipapananna gapu laeng ta impapanda a kasta ti sukog ti stauros a nakapapatayan ni Jesus.”​—Panid 23, 24; kitaenyo met ti The Companion Bible, 1974, Apendise Num. 162.

Piguratibo a Pannakausar. Saan laeng a naan-anay a saksian ti Kasuratan ti mismo a pannakailansa ni Apo Jesu-Kristo (1Co 1:13, 23; 2:2; 2Co 13:4; Apo 11:8) no di ket tukoyenna met ti pannakailansa iti piguratibo a pamay-an kas ti adda iti Galacia 2:20. Arigna a pinapatay dagiti Kristiano ti daan a personalidadda babaen ti panamatida iti nailansa a ni Kristo. (Ro 6:6; Col 3:5, 9, 10) Insurat ni Pablo a “mainayon pay, dagidiay kukua ni Kristo Jesus inlansada ti lasag agraman dagiti gartem ken derrepna,” ket kinunana pay a babaen ken Kristo “nailansa kaniak ti lubong ket siak nailansaak iti lubong.”​—Ga 5:24; 6:14.

Arigna a dagiti apostata “ilansada manen ti Anak ti Dios a maipaay iti bagbagida ket isu iparangda iti pannakaibabain iti publiko,” gapu ta tultuladenda ti panagrebelde ni Judas maibusor iti urnos ti Dios mainaig iti pannakaisalakan.​—Heb 6:4-6.