HIRAM
[mabalin a napaababa a porma ti Ahiram, kaipapananna ti “Nangato (Natan-ok) ti Kabsatko”].
Iti Masoretiko a teksto, masarakan ti sabsabali pay nga ispeling iti sumagmamano a teksto: “Hirom” (1Ar 5:10, 18; 7:40a) ken “Huram” (2Cr 2:3).
1. Ari ti Tiro, ken mannakigayyem a kapanawenan da Ari David ken Solomon idi maika-11 a siglo K.K.P.
Kalpasan a naparmek ni David ti salindeg ti Sion ken inyussuatna ti mangibangon iti palasio iti dayta a disso, nangibaon ni Hiram kadagiti mensahero tapno mangyurnosda iti tulagan iti panagkomersio iti nagbaetanda ken David. Idin ni Hiram inabastuanna ni David iti sedro a kayo manipud kadagiti makinlaud a darisdis ti Libano kasta met a pinatulodanna kadagiti nasigo a trabahador a nalalaing iti trabaho mainaig iti kayo ken bato.—2Sm 5:11; 1Cr 14:1.
Apaman a nadamagna a natayen ni David ket ni Solomon ti agturturayen iti saadna, imbaon ni Hiram dagiti adipenna tapno pabaruenna ti tulagan iti panaggayyem. (1Ar 5:1) Idin ginun-od ni Solomon ti tulong ni Hiram iti pannakaipaay dagiti material ken ti sumagmamano a trabahador a kasapulan maipaay iti pannakaibangon ti naindaklan a templo, kasta met nga intulagna a dagiti trabahador ni Hiram bayadanna iti nakaad-adu a trigo, sebada, arak, ken lana. (1Ar 5:2-6; 2Cr 2:3-10) Kalpasanna, ni Hiram binenditona ni Jehova, ket napatalgedan ti tulag ti panaggayyem iti nagbaetan ti dua a nasion.—1Ar 5:7-12; 2Cr 2:11-16.
Iti ngudo ti 20-tawen a panagbangon a proyekto ni Solomon, inikkanna ni Hiram iti 20 a siudad, ngem napaneknekan a saan a makaay-ayo dagitoy kadagiti mata ni Hiram. (1Ar 9:10-13; kitaenyo ti CABUL Num. 2.) Saan a masigurado no insubli ni Hiram dagitoy met laeng a siudad wenno no inikkanna ni Solomon iti sabsabali pay a siudad. (2Cr 8:1, 2) Saan met a masigurado no ti panangted ni Hiram iti 120 a talento a balitok ($46,242,000) ken Solomon ket naaramid kalpasan nga inawat ni Hiram dagiti sagut a siudad wenno no nairaman dayta iti panagsinnukat.—1Ar 9:14.
Ni Hiram nakikadua met ken Solomon iti sabali pay a nagkappon a gannuat, nga iti dayta ni Solomon nangbangon iti bunggoy dagiti barko iti Gulpo ti ʽAqaba idiay Ezion-geber. Nangipaay ngarud ni Hiram kadagiti aduan kapadasan a marino a mangimaton kadagita a kadua dagiti adipen ni Solomon. Mainayon kadagitoy a barko a nagdaliasat iti dandanum iti asideg ti makindaya a kosta ti Africa, addaan pay da Hiram ken Solomon iti sabsabali pay a barko a naglayag agingga idiay Tarsis, nalawag nga iti makinlaud nga ungto ti Mediteraneo. Iti pakadagupanna, dagitoy a nasaknap a panagdaliasat kadagiti nawayang a baybay nangyeg iti kasta unay a kinabaknang—balitok, pirak, marfil, napateg a batbato, napateg a kaykayo, ken natakkon nga an-animal a kas kadagiti bakes ken paboreal.—1Ar 9:26-28; 10:11, 12, 22; 2Cr 8:18; 9:10, 21; kitaenyo ti EZION-GEBER.
2. Ti nalaing a tumatrabaho a nangaramid iti adu kadagiti alikamen iti templo ni Solomon. Ti amana ket taga Tiro, ngem ti inana ket maysa a balo “manipud tribu ni Neftali” (1Ar 7:13, 14) ken “manipud annak ni Dan.” (2Cr 2:13, 14) Marisut daytoy a kasla panagduma no ikabilangantayo ti panangmatmat, kas iti sumagmamano nga eskolar, nga isu nayanak iti tribu ni Dan, nabalo gapu iti ipapatay ti immuna nga asawana manipud tribu ni Neftali, ket kalpasanna nayasawa iti maysa a taga Tiro.
Ni Hiram, ti ari ti Tiro (Num. 1), imbaonna daytoy a Hiram tapno imatonanna ti naisangsangayan a panagibangon maipaay ken Solomon gapu iti abilidadna ken kapadasanna iti trabaho a mainaig kadagiti materiales a kas iti balitok, pirak, gambang, landok, bato, ken kayo. Naisalsalumina met ti kinalaing ni Hiram iti panagtina, panagkitikit, ken panagdisenio iti amin a kita ti alikamen. Awan duadua a manipud pay iti kinaubingna nga agpatpatuloy, nagun-odna ti teknikal a pannakasanayna iti arte iti industria kadagidi a tiempo manipud iti taga Tiro nga amana, a maysa met a nasigo a tumatrabaho iti gambang.—1Ar 7:13-45; 2Cr 2:13, 14; 4:11-16.
Ti ari ti Tiro nalawag a tukoyenna daytoy a tao kas Hiram-abi, nga agparang a maysa a pakailasinan a nagan a ti literal a kaipapananna ket “Ni Hiram nga Amak.” (2Cr 2:13) Ditoy, ti ari saanna a kayat a sawen a ni Hiram ti literal nga amana no di ket nalabit isu ti “manangbalakad” wenno “nasigo a trabahador” ti ari. Umas-asping iti dayta, ti sao a Hiram-abiv (iti literal, “Ni Hiram nga Amana”) agparang a ti kaipapananna ket ‘Ni Hiram ti nasigo a trabahadorna (kayatna a sawen, ti ari).’—2Cr 4:16.