Ti Probision ni Jehova, “Dagiti Naited”

“Dagiti ganggannaet agtakderdanto ken ipastorandanto dagiti pangenyo.”​—ISAIAS 61:5.

1. Apay a ti sao a “manangted” nalabit ipalagipna kadatayo ni Jehova?

ANIAN a nagparabur a manangted ti Dios! Kuna ni apostol Pablo: “[Ni Jehova] a mismo ti mangted kadagiti amin a tao iti biag ken anges ken isuamin a banag.” (Aramid 17:25) Tunggal maysa kadatayo mabalin a magunggonaan manipud panangisilnagna kadagiti adu a ‘naimbag a sagsagut ken naan-anay a sagsagut’ nga awatentayo manipud iti Dios.​—Santiago 1:5, 17; Salmo 29:11; Mateo 7:7; 10:19; 13:12; 21:43.

2, 3. (a) Kasanot’ rebbeng a panangipangagtayo kadagiti sagut ti Dios? (b) Iti ania a pannakaawat a dagiti Levita ket “dagiti naited”?

² Buyogen naimbag a rason pinanunot ti salmista no kasanona a subadan ni Jehova. (Salmo 116:12) Ti Namarsuatayo pudno a dina kasapulan ti aniaman a mabalin nga adda wenno maited dagiti tao. (Salmo 50:10, 12) Ipabigbig ni Jehova, nupay kasta, a daytat’ makaay-ayo kenkuana no dagiti tattao siaapresiar nga ipaayda dagiti bagbagida iti pudno a panagdayaw. (Idiligyo ti Hebreo 10:5-7.) Amin a tao rebbeng nga ipaayda dagiti bagbagida iti dedikasion iti Namarsuada isu, a kalpasanna, mabalin a makaipagteng kadagiti kanayonan a pribilehio, kas idi iti kaso dagiti nagkauna a Levita. Nupay amin nga Israelitas ket dedikadoda iti Dios, pinilina ti Levita a pamilia ni Aaron kas papadi a mangidatag kadagiti daton idiay tabernakulo ken iti templo. Ania ngay maipapan kadagiti dadduma a Levita?

³ Ni Jehova kunana ken Moises: “Iyasidegmo ti tribo ni Levi . . . Ket isudanto ti mangaywan kadagiti alikamen ti tolda ti gimong . . . ket sika itedmonto dagiti Levita ken Aaron ken kadagiti annakna a lallaki. Isuda dagiti naited [Hebreo, nethu·nimʹ], a naited kenkuana manipud kadagiti annak ti Israel.” (Numeros 3:6, 8, 9, 41) Dagiti Levitas ket “naited” ken Aaron tapno itungpalda dagiti rebbengen iti serbisio idiay tabernakulo, gapuna a maikuna ti Dios: “Isuda dagiti naited, a naited kaniak manipud kadagiti annak ti Israel.” (Numeros 8:16, 19; 18:6) Dadduma a Levita inaramidda dagiti simple a trabaho; dadduma immawatda kadagiti naisangsangayan a pribilehio, kas iti panangisuro kadagiti linteg ti Dios. (Numeros 1:50, 51; 1 Cronicas 6:48; 23:3, 4, 24-32; 2 Cronicas 35:3-5) Iyallatiwtayo itan ti panangusigtayo iti sabali pay a “naited” nga ili ken ti moderno a kaibatuganna.

Agsubli dagiti Israelitas Manipud Babilonia

4, 5. (a) Aniada nga Israelitas ti nagsubli manipud pannakakayaw idiay Babilonia? (b) Kadagiti moderno a panawen, aniat’ katupag ti isusubli dagiti Israelitas manipud pannakakayaw?

⁴ Isalaysay da Esdras ken Jeremias no kasano a ti natda dagiti Israelitas, nga indauloan ni Gobernador Zorobabel, nagsublida manipud Babilonia agturong iti dagada, tapno isublida ti pudno a panagdayaw. Agpada nga ipadamag dagiti salaysay a dagitoy a nagsubli agdagupda iti 42,360. Rinibo iti dayta a bilang ket “lallaki iti ili ti Israel.” Dagiti salaysay sumaganad nga ilistada dagiti papadi. Kalpasanna isu dagiti 350 a Levita, agraman dagiti kumakanta ken managbantay-ruangan a Levita. Isurat met da Esdras ken Jeremias ti maipapan kadagiti kanayonan a rinibo nga agminar nga Israelitas, nalabit papadida, ngem dida mapaneknekan ti nagtaudanda.​—Esdras 1:1, 2; 2:2-42, 59-64; Nehemias 7:7-45, 61-66.

⁵ Daytoy a natda iti Israel a nakayawan ken idi agangay nagsubli idiay Jerusalem ken idiay Juda impakitada ti naidaddaduma a debosion iti Dios ken nauneg a pannakitinnulag maipaay iti pudno a panagdayaw. Kas napaliiwen, makitatayo kadagiti moderno a panawen ti tumutop a katupagna iti natda ti naespirituan nga Israel a rimmuar manipud pannakakayaw iti Babilonia a Dakkel idi 1919.

6. Kasanot’ panangusaren ti Dios kadagiti naespirituan nga Israelitas iti panawentayo?

⁶ Nanipud pannakaluk-atda idi 1919, ti natda kadagiti napulotan a kakabsat ni Kristo ket nagtignaydan a sireregta nga umabante iti pudno a panagdayaw. Binendisionanen ni Jehova dagiti panagreggetda a mangummong kadagiti tartaraudi ti 144,000 a mangbukel iti “Israel ti Dios.” (Galacia 6:16; Apocalipsis 7:3, 4) Kas maysa a grupo, dagiti napulotan a natda buklenda ti klase “matalek ken naannad nga adipen” a maar-aramat tapno mangipaay aglaplapusanan a makaited-biag a naespirituan a taraon, a nagrigatanda tapno iwarasda iti intero a daga.​—Mateo 24:45-47.

7. Asinodat’ makitimtimpuyog kadagiti napulotan iti pudno a panagdayaw?

⁷ Kas impakita ti immun-una nga artikulo, ti ili ni Jehova ita iramanna dagiti minilion iti “sabsabali a karnero,” nga addaan iti inted-Dios a namnama ti ilalasat iti dakkel a rigat nga umayen iti mabiit. Tarigagayanda ti agserbi nga agnanayon ken Jehova ditoy daga, a sadiay didanton mabisinan ken mawaw ken sadiay dinton agayus dagiti lua ti ladingit. (Juan 10:16; Apocalipsis 7:9-17; 21:3-5) Masarakantayo kadi iti salaysay maipapan kadagiti nagsubli manipud Babilonia ti aniaman a kaibatuganda? Wen!

Agsubli Met dagiti Di-Israelita

8. Asinodat’ nangkuyog kadagiti Israelitas iti isusubli manipud Babilonia?

⁸ Idi a naiyawis kadagiti managayat ken Jehova idiay Babilonia tapno agsublida idiay Naikari a Daga, rinibo a di-Israelita ti nangipangag. Kadagiti listaan nga impaay da Esdras ken Nehemias, mabasatayo ti maipapan kadagiti “Netineo” (kaipapananna, “Dagiti Naited”) ken “dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon,” a ti nagtitipon a bilangda nagdagup iti 392. Dakamaten met dagiti salaysay ti nasurok a 7,500 a sabsabali: ‘lallaki nga adipen ken tagabo a babbai,’ kasta met kadagiti di-Levita a “lallaki ken babbai a kumakanta.” (Esdras 2:43-58, 65; Nehemias 7:46-60, 67) Aniat’ nangtignay iti nakaad-adu unay a di-Israelita tapno agsublida?

9. Kasano a nainaig ti espiritu ti Dios iti isusubli manipud pannakakayaw?

⁹ Ti Esdras 1:5 agsao maipapan iti “amin a ti espirituna tinignay ti pudno a Dios, tapno sumang-at a mangibangon manen iti balay ni Jehova.” Wen, tinignay ni Jehova amin dagidiay nagsubli. Pinabarana ti espirituda, kayatna a sawen, ti manggutugot a mental a pagannayasanda. Uray manipud langlangit, maaramid ti Dios daytoy babaen panangusarna iti nasantuan nga espirituna, ti aktibo a puersana. Ngarud, amin a nagtignay “tapno sumang-at ken mangibangon manen iti balay ni Jehova” ket tinulongan ida “ti espiritu [ti Dios].”​—Zacarias 4:1, 6; Haggeo 1:14.

Maysa a Moderno-Aldaw a Kaibatugan

10, 11. Ania a kaibatugan ti maadaw kadagiti di-Israelitas a nagsubli manipud Babilonia?

¹⁰ Asinodat’ inyaniniwan dagiti kakasta a nagsubli a di-Israelita? Adu a Kristiano ti mabalin a sumungbat: ‘Dagiti Netineo katupagda dagiti “sabsabali a karnero” ita.’ Pudno, ngem saan laeng a dagiti Netineo; gapu ta amin dagiti di-Israelita a nagsubli irepresentarda dagiti Kristiano ita a saan a paset ti naespirituan nga Israel.

¹¹ Ti libro a You May Survive Armageddon Into God’s New Worlda kunana: “Dagiti natda a 42,360 nga Israelitas ket saanda la nga is-isu ti pimmanaw iti Babilonia a kadua ni gobernador Zorobabel . . . Adda met idi dagiti rinibo a di-Israelita . . . Malaksid kadagiti Netineo adda idi dagiti di-Israelita, dagiti adipen, dagiti nasanay a kumakanta a lallaki ken babbai ken dagiti saringit ti ad-adipen ni Ari Salomon.” Inlawlawag ti libro: “Dagiti Netineo, dagiti adipen, dagiti kumakanta ken dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon, amin a di-Israelita, pinanawanda ti daga ti pannakakayaw ken nagsublida kaduada dagiti natda nga Israelita . . . Gapuna nga umiso kadi a panunoten nga ita dagiti tattao iti nagduduma a nasionalidad a saan a naespirituan nga Israelitas ket itimpuyogda dagiti bagbagida kadagiti natda ti naespirituan nga Israel ken makikaduada kadakuada a mangitandudo iti panagdayaw ken Jehova a Dios? Wen.” Dagita a tattao ‘nagbalinda a moderno-aldaw, antitipiko a Netineo, kumakanta, ken annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon.’

12. Kasano nga aramaten ti Dios ti espirituna iti naisangsangayan a pamay-an maipaay kadagiti naespirituan nga Israelitas, ngem apay a makasiguradotayo a daytat’ magun-odan ti amin a managdayawna?

¹² Kas idi iti nagkauna a padron, ipaay met ti Dios ti espirituna para kadagitoy a mangnamnama nga agbiag nga agnanayon ditoy daga. Pudno, saanda a naiyanak a nabalbaliwan. Tunggal maysa kadagiti 144,000 addaan mammaminsan laeng a kapadasan ti pannakaiyanak a mabalbaliwan kas naespirituan nga anak ti Dios ken napulotan iti nasantuan nga espiritu. (Juan 3:3, 5; Roma 8:6; Efeso 1:13, 14) Siempre, ti panangpulot ket maysa a naisalsaluminana a panangiparangarang iti espiritu ti Dios maigapu iti bassit nga ipastoran. Ngem ti espiritu ti Dios ket kasapulan met tapno maitungpal ti pagayatanna. Ngarud, kuna ni Jesus: ‘Ti Ama sadi langit mangted nasantuan nga espiritu kadagidiay agdawat kenkuana.’ (Lucas 11:13) Daydiay man agkidkiddaw ket addaan nailangitan a namnama wenno paset ti sabsabali a karnero, ti espiritu ni Jehova ket aglaplapusanan a magun-odan tapno maitungpal ti pagayatanna.

13. Kasano a makapagtignay ti espiritu kadagiti amin nga adipen ti Dios?

¹³ Ti espiritu ti Dios tinignayna agpada dagiti Israelitas ken di-Israelitas tapno agsublida idiay Jerusalem, ken papigsaen ken tulonganna amin a nasungdo a tattaona ita. Ti man impaay-Dios a namnama ti maysa a Kristiano ket biag idiay langit wenno biag ditoy daga, masapul nga ikasabana ti naimbag a damag, ket isut’ pagbalinen ti nasantuan nga espiritu tapno agmatalek iti dayta. Tunggal maysa kadatayo​—aniaman ti namnamatayo​—rebbengna a sukayan dagiti bunga ti espiritu, a kasapulantayo amin iti naan-anay a rukod.​—Galacia 5:22-26.

Naited Maipaay iti Naisangsangayan a Serbisio

14, 15. (a) Kadagiti di-Israelitas a nagsubli, ania a dua a grupo ti nadakamat? (b) Siasino dagiti Netineo, ken aniat’ inaramidda?

¹⁴ Naibilang kadagiti rinibo a di-Israelitas a tinignay ti espiritu tapno agsubli ket ti dua a babassit a grupo a dinakamat ti Sao ti Dios​—dagiti Netineo ken dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon. Siasinoda? Aniat’ inaramidda? Ken aniat’ mabalin a kaipapanan daytoy ita?

¹⁵ Dagiti Netineo ket maysa a grupo a naaddaan di-Israelita a nagtaudan ken naikkan pribilehio a makipagserbi kadagiti Levita. Lagipenyo dagiti taga Canaan manipud Gabaon a nagbalin a “managurnong iti pagsungrod ken managsakdo iti danum maipaay iti gimong ken para iti altar ni Jehova.” (Josue 9:27) Nalabit dadduma kadagiti saringitda ket naibilang kadagiti Netineo a nagsubli manipud Babilonia, kasta met kadagiti sabsabali a nainayon kas Netineo kabayatan ti panagturay ni David ken kadagiti sabsabali pay a panawen. (Esdras 8:20) Aniat’ inaramid dagiti Netineo? Dagiti Levita ket naitedda tapno tulonganda dagiti papadi, ken kalpasanna dagiti Netineo ket naitedda tapno tulonganda dagiti Levita. Uray para kadagiti nakugit a ganggannaet, daytoy ket maysa a pribilehio.

16. Kasano a ti akem dagiti Netineo ket nagbaliw idi agangay?

¹⁶ Idi a ti grupo nagsubli manipud Babilonia, daytat’ naglaon iti sumagmamano a Levita, no maidilig kadagiti papadi wenno Netineo ken “dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon.” (Esdras 8:15-20) Ti Dictionary of the Bible, ni Dr. James Hastings, kunana: “Iti ilalabas ti tiempo natakkuatanmi a [dagiti Netineo] ket naan-anayda a naipasdek kas maysa a sagrado a klase dagiti agturay, a dagiti pribilehio ket naipabiang kadakuada.” Ti nasaririt a babasaen a Vetus Testamentum kunana: “Naaramid ti panagbalbaliw. Kalpasan ti Isusubli manipud Pannakakayaw, dagitoy [a ganggannaet] ket saandan a naibilang kas tagabo iti Templo, no di ket kas ministro iti dayta, a tagtagiragsakenda ti kasasaad nga umasping iti kasasaad dagidiay sabsabali a grupo, a nagakem idiay Templo.”​—Kitaenyo ti kahon a “Maysa a Nabaliwan a Kasasaad.”

17. Apay a dagiti Netineo immawatda iti ad-adu pay nga aramid, ken aniat’ adda a pammaneknek iti Biblia maipaay itoy?

¹⁷ Siempre, dagiti Netineo dida nagbalin a kapada dagiti papadi ken dagiti Levita. Dagiti naud-udi a grupo ket Israelitas, a pinili ni Jehova a mismo ket saan a mabalin a sandian ida dagiti di-Israelita. Kaskasdi, ipasimudaag ti Biblia a yantangay bimmassit ti bilang dagiti Levita, nanayonan ti trabaho dagiti Netineo iti serbisio ti Dios. Naitudingda kadagiti pagtaengan nga asideg idiay templo. Idi kaaldawan ni Nehemias nakipagtrabahoda kadagiti papadi iti panangtarimaanda kadagiti pader iti asideg ti templo. (Nehemias 3:22-26) Ken ti ari ti Persia imbilinna a dagiti Netineo malibreda manipud kadagiti buis, kas iti pannakailibre dagiti Levita gapu iti serbisioda idiay templo. (Esdras 7:24) Ipasimudaag daytoy no kasanot’ nasinged a panagsinninggalut dagitoy a “naited” (dagiti Levita ken dagiti Netineo) kadagiti naespirituan a banag ken no kasano nga immadu ti annongen dagiti Netineo maibatay iti pakasapulan, nupay nikaanoman dida naibilang kas Levita. Idi nga inummongen ni Esdras dagiti nakayawan tapno agsublida, idi damo awan nailaok kadakuada a Levita. Gapuna a pinabarana dagiti panagregget tapno makaummong iti sumagmamano. Daytat’ nagbanag iti 38 a Levita ken 220 a Netineo nga agsubli tapno agserbi kas “ministro maipaay iti balay ti Diostayo.”​—Esdras 8:15-20.

18. Dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon mabalin nga imbaklayda ti ania a trabaho?

¹⁸ Ti maikadua a grupo dagiti di-Israelitas a nadakamat ket dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon. Ti Biblia mangted bassit a detalye maipapan kadakuada. Dadduma ket “dagiti annak ni Soferet.” Innayon ni Esdras ti masinunuo nga artikulo iti dayta a nagan, nga inaramidna a Has·so·pheʹreth, mabalin a kaipapananna “ti eskriba.” (Esdras 2:55; Nehemias 7:57) Mabalin ngarud a nangatot’ saadda nga eskriba wenno managsakar, nalabit idiay templo/manangimaton nga eskriba. Nupay nagtaudda kadagiti ganggannaet, dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon pinaneknekanda ti debosionda ken Jehova babaen panangpanawda iti Babilonia ken panagsublida tapno makibinnulig iti panangisubli iti Panagdayawna.

Panangipaay kadagiti Bagbagitayo Ita

19. Aniat’ nagnaigan dagiti napulotan ita ken dagiti sabsabali a karnero?

¹⁹ Iti panawentayo, sibibilegen nga inusar ti Dios ti napulotan a natda iti panangidaulo iti nadalus a panagdayaw ken panangipakaammo iti naimbag a damag. (Marcos 13:10) Anian ti panagrag-o dagitoy a makakita kadagiti pinullo a ribo, ginasut a ribo, ken kalpasanna minilion a sabsabali a karnero a makidanggay kadakuada iti panagdayaw! Ken anian a makaparagsak a panagtinnulong ti adda iti nagbaetan dagiti natda ken dagiti sabsabali a karnero!​—Juan 10:16.

20. Ania a kabbaro a pannakaawat ti nainrasonan no maipapan iti maysa a kaibatugan dagiti Netineo ken dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon?

²⁰ Amin a di-Israelita a nagsubli manipud pannakakayaw idiay kadaanan a Babilonia kaibatuganna dagiti sabsabali a karnero a makipagserserbi itan kadagiti natda ti naespirituan nga Israel. Ania ngay, nupay kasta, no maipapan iti kinapudno a ti Biblia dakamatenna dagiti Netineo ken dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon? Iti pagsurotan dagiti Netineo ken dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon ket naikkanda kadagiti pribilehio nga ad-adda ngem kadagidiay sabsabali a nagsubli a di-Israelita. Mabalin nga iyanniniwan daytoy a ti Dios ita impagtengna dagiti pribilehio ken kanayonan nga akem kadagiti dadduma a nataengan ken natulok a sabsabali a karnero.

21. Kasano a dadduma a kakabsat a lallaki nga addaan naindagaan a namnama immawatda kadagiti kanayonan nga annongen ken pribilehio?

²¹ Dagiti kanayonan a pribilehio dagiti Netineo ket direkta a naisinggalutda kadagiti naespirituan nga aramid. Dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon agminar nga immawatda kadagiti responsabilidad ti panangimaton. Umasping met unay ita, binendisionan ni Jehova ti ilina kadagiti “sagut kadagiti tattao” a mangtaming kadagiti kasapulanda. (Efeso 4:8, 11, 12) Nairaman iti daytoy a probision isu dagiti adu a gasut a nataengan, aduan-kapadasan a kakabsat a lallaki a makiramraman iti ‘panangipastor kadagiti arban,’ nga agserserbi kas manangaywan sirkito ken distrito ken kadagiti Branch Committee kadagiti 98 a sanga ti Watch Tower Society. (Isaias 61:5) Idiay sangalubongan a hedkuarter ti Sosiedad, iti sidong ti panangiwanwan ti “matalek a mayordomo” ken ti Bagi a Manarawidwidna, dagiti makabael a lallaki umawatda iti pannakasanay tapno tumulongda iti panangisagana kadagiti abasto a naespirituan a taraon. (Lucas 12:42) Dagiti sabsabali pay a nabayagen a dedikado a boluntario ti nasanayen a mangipapagna kadagiti pagtaengan a Bethel ken pabrika ken tapno aywananda dagiti sangalubongan a programa iti panangibangon kadagiti baro a pasilidad ti sanga ken dagiti silid agpaay iti Nakristianuan a panagdayaw. Napalaingdan iti panagserbi kas nasinged a katulongan dagiti napulotan a natda, a mangbukel iti paset ti naarian a kinapadi.​—Idiligyo ti 1 Corinto 4:17; 14:40; 1 Pedro 2:9.

22. Apay a maitutop a dadduma kadagiti sabsabali a karnero maikkanda kadagiti nadagsen a responsabilidad itan, ken kasanot’ rebbeng a panagtignaytayo iti daytoy?

²² Kadagiti nagkauna a panawen, dagiti papadi ken Levita nagtultuloyda a nagserbian dagiti Judio. (Juan 1:19) Ita, nupay kasta, dagiti natda ti naespirituan nga Israel ditoy daga di malapdan ti panagpababa ti bilangda. (Igiddiatyo ti Juan 3:30.) Kamaudiananna, kalpasan pannakadadael ti Babilonia a Dakkel, amin a 144,000 a ‘naselioan’ addadanton idiay langit maipaay iti panagkasar ti Kordero. (Apocalipsis 7:1-3; 19:1-8) Ngem ita dagiti sabsabali a karnero di malapdan ti iyaaduda. Ti kinapudno a dadduma kadakuada, maidilig kadagiti Netineo ken kadagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon, ket mapabpabaklayanda itan kadagiti nadagsen a responsabilidad iti sidong ti panangaywan dagiti napulotan a natda ket saan a mamagbalin kadakuada a nakuspag wenno mangitan-ok iti bagida. (Roma 12:3) Mangited daytoy iti panagtalek kadatayo a bayat a ti ili ti Dios “rummuar manipud dakkel a rigat,” addanto dagiti aduan-kapadasan a lallaki​—“piprinsipe”​—a sisasagana a mangidaulo kadagiti sabsabali a karnero.​—Apocalipsis 7:14; Isaias 32:1; idiligyo ti Aramid 6:2-7.

23. Apay a masapul a sukayantayo amin ti maysa a manangted nga espiritu maipanggep iti serbisio ti Dios?

²³ Amin a nagsubli manipud Babilonia ket sitatallugod nga agtrabaho a naimbag ken mangpaneknek a ti panagdayaw ken Jehova ti kapapatgan iti isip ken pusoda. Kasta met laeng ita. Kaduada ti napulotan a natda, “dagiti ganggannaet . . . agtakderda ken ipastoranda dagiti arban.” (Isaias 61:5) Gapuna nga aniaman ti adda kadatayo nga impaay-Dios a namnama, ken aniaman dagiti pribilehio a mabalin a maipagteng kadagiti dinutokan-espiritu a panglakayen sakbay ti aldaw ti pannakaalangon ni Jehova inton Armagedon, sukayantayo amin ti maysa nga awan panagimbubukodanna, makapasayaat, manangted nga espiritu. Nupay ditay masubadan ni Jehova kadagiti amin nga engrande a panggunggonana, sapay koma ta agbalintayo nga amin-kararua iti aniaman nga ar-aramidentayo iti uneg ti organisasionna. (Salmo 116:12-14; Colosas 3:23) Ngarud amintayo mabalintayo nga ited dagiti bagbagitayo maipaay iti pudno a panagdayaw, bayat a dagiti sabsabali a karnero makipagserbida a sisisinged kadagiti napulotan a natda, isuda a naituding nga “agturay kas ar-ari iti rabaw ti daga.”​—Apocalipsis 5:9, 10.

[Footnote]

Dagiti Punto a Laglagipen

◻ Iti ania a pamay-an a dagiti Levita ket “dagiti naited” idiay kadaanan nga Israel?

◻ Aniada a di-Israelitas ti nagsubli manipud pannakakayaw, a mangiyan-aniniwan kadagiti siasino?

◻ Ania a panagbalbaliw ti kasla napasamak kadagiti Netineo?

◻ Maipanggep kadagiti Netineo ken dagiti annak a lallaki dagiti adipen ni Salomon, ania a kaibatugan ti mabigbigbig itan?

◻ Ania a panagtalek ti pinataud ti panagtinnulong iti nagbaetan dagiti napulotan ken dagiti sabsabali a karnero?

[Kahon iti panid 14]

MAYSA A NABALIWAN A KASASAAD

Adu a diksionario ti Biblia ken enciclopedia ti agkumento maipapan kadagiti panagbalbaliw a napasaran dagiti dadduma a di-Israelitas a nagsubli manipud pannakakayaw. Kas pangarigan, iti sidong ti “Change in their position,” kunaen ti Encyclopædia Biblica: “Ti sosial a kasasaadda ket, kas naipamatmaten, maigiddato a napateg ti pannakaipangatona. [Dagiti Netineo] didan agparang a kas adipen iti nainget a kaipapanan dayta a sao.” (Insagana ni Cheyne ken Black, Tomo III, panid 3399) Idiay The Cyclopædia of Biblical Literature, insurat ni John Kitto: “Saan a ninamnama nga adu kadakuada [dagiti Netineo] ti agsublinto iti daytoy nanumo a saad idiay Palestina . . . Ti boluntario a kinanaipamaysada nga imparangarang ngarud dagitoy a tattao ti nangingato iti kalkalainganna iti saad dagiti Netineo.” (Tomo II, panid 417) Ipabatad ti The International Standard Bible Encyclopedia: “Iti lawag daytoy a pannakitimpuyog ken ti nalikudanda iti panawen ni Salomon, maipato a dagiti adipen ni Salomon naaddaanda kadagiti napateg a responsabilidad idiay maikadua a templo.”​—Insagana ni G. W. Bromiley, Tomo 4, panid 570.

[Ladawan iti panid 15]

Idi a dagiti Israelitas nagsublida tapno bangonenda manen ti Jerusalem, rinibo a di-Israelitas ti kimmuyog kadakuada

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ladawan iti panid 17]

Ti Branch Committee idiay Korea. Kas inaramid dagiti nagkauna a Netineo, dagiti lallaki iti sabsabali a karnero addaanda kadagiti nadagsen a responsabilidad iti pudno a panagdayaw ita