Agtalekkayo iti Sao ni Jehova

“Nagtalekak iti saom.”​—SALMO 119:42.

1. Ania ti makunayo maipapan iti kinasiasino ken panangmatmat ti nangisurat iti Salmo 119?

TI NANGPUTAR iti Salmo 119 ipatpategna ti sao ni Jehova. Nalabit a ni Prinsipe Ezekias iti Juda dayta. Dagiti rikna a nayebkas iti daytoy a naipaltiing a kanta ket maitunos iti rikna ni Ezekias, a ‘nagtultuloy a kimpet ken ni Jehova’ bayat ti panagserbina kas ari iti Juda. (2 Ar-ari 18:3-7) Daytoy ti masiertotayo: Ti nangputar ket sipapanunot iti naespirituan a kasapulanna.​—Mateo 5:3.

2. Ania ti tema ti Salmo 119, ken kasano ti pannakaurnos daytoy a kanta?

² Ti kinapateg ti sao, wenno mensahe ti Dios ti maysa a kangrunaan a punto ti Salmo 119.a Nalabit tapno agserbi kas katulongan iti panangikabesa, inaramid daytoy ti mannurat kas maysa nga alpabetiko a kanta. Dagiti 176 a bersikulona ket naibatay kadagiti agsasaruno a letra ti Hebreo nga alpabeto. Iti orihinal a Hebreo, tunggal maysa kadagiti 22 nga estansa ti salmo ket addaan iti 8 a linia a mangrugi iti agpapada a letra. Dakamaten daytoy a salmo ti maipapan iti sao, linteg, pammalagip, daldalan, pagalagadan, pagannurotan, bilbilin, ken hudisial a pangngeddeng ti Dios. Iti daytoy nga artikulo ken iti sumaruno, mausig ti Salmo 119 sigun iti umiso a pannakaipatarus ti teksto ti Hebreo a Biblia. Ti panangusig kadagiti kapadasan dagiti naglabas ken agdama nga ad-adipen ni Jehova paunegenna ti pannakaawattayo iti daytoy a kanta nga impaltiing ti Dios ken parayrayenna ti apresasiontayo iti naisurat a Sao ti Dios, ti Biblia.

Naragsaktayo No Agtulnogtayo iti Sao ti Dios

3. Ilawlawag ken iyilustraryo no ania ti kayat a sawen ti awan pagkuranganna.

³ Ti pudno a kinaragsak ket agpannuray iti pannagnatayo iti linteg ti Dios. (Salmo 119:1-8) No aramidentayo dayta, ibilang ni Jehova nga ‘awan pagkurangan ti dalantayo.’ (Salmo 119:1) Ti kinaawan iti pagkurangan dina kayat a sawen a perpektotayo no di ket ipasimudaagna nga ikagkagumaantayo nga aramiden ti pagayatan ni Jehova a Dios. Ni Noe “pinaneknekanna ti bagina nga awan pagkuranganna iti tengnga dagiti kapatadanna” kas maysa a tao a “nakipagna iti pudno a Dios.” Dayta a matalek a patriarka ken ti pamiliana ti nakalasat iti Layus gapu ta sinalimetmetanna ti panagbiag a makaay-ayo ken ni Jehova. (Genesis 6:9; 1 Pedro 3:20) Umasping iti dayta, malasatantayo ti panungpalan daytoy a lubong no ‘siaannad a salimetmetantayo ti bilin ti Dios,’ nga aramidentayo ti pagayatanna.​—Salmo 119:4.

4. Iti ania nga agpannuray ti ragsak ken balligitayo?

⁴ Dinatay pulos baybay-an ni Jehova no ‘idaydayawtayo buyogen ti kinapalungdo ti puso ken itultuloytayo a salimetmetan dagiti pagalagadanna.’ (Salmo 119:7, 8) Ti Dios dina binaybay-an ti lider ti Israel a ni Josue, a nangtungpal iti balakad a ‘basaenna ti libro ti linteg iti nababa a timek iti aldaw ken rabii tapno maaramidna ti isuamin a naisurat iti dayta.’ Dayta ti makagapu no apay a nakapagballigi ken sisisirib a nakapagtignay ni Josue. (Josue 1:8) Iti arinunos ti panagbiagna, intultuloyna nga indaydayaw ti Dios ken impalagipna kadagiti Israelita: “Pagaammoyo unay iti amin a pusoyo ken iti amin a kararuayo nga awan napaay a maysa a sao manipud iti amin a naimbag a sasao a sinao kadakayo ni Jehova a Diosyo.” (Josue 23:14) Kas ken Josue ken iti mannurat ti Salmo 119, magun-odtayo ti ragsak ken balligi babaen ti panangidayawtayo ken ni Jehova ken panagtalek iti saona.

Taginayonennatayo a Nadalus ti Sao ni Jehova

5. (a) Ilawlawagyo no kasano a posible ti agtalinaed a nadalus iti naespirituan. (b) Ania ti makatulong iti maysa nga agtutubo a nakabasol iti nadagsen?

⁵ Nadalustayo iti naespirituan no itultuloytayo ti agbiag a maitunos iti sao ti Dios. (Salmo 119:9-16) Maaramidtayo dayta uray no saan a nasayaat ti ulidan dagiti dadakkeltayo. Nupay agdaydayaw ni amana kadagiti idolo, ‘dinalusan ni Ezekias ti danana,’ nalabit kadagiti pagano nga impluensia. Komusta ngay no makabasol iti nadagsen ti maysa nga agtutubo nga agserserbi iti Dios? Ti panagbabawi, panagkararag, tulong dagiti nagannak, ken naayat a pannaranay dagiti Kristiano a panglakayen ti makatulong kenkuana nga agbalin a kas ken Ezekias tapno ‘madalusanna ti danana ket agtultuloy nga agaluad.’​—Santiago 5:13-15.

6. Siasino a babbai ti ‘nangdalus iti danada ken nagaluad sigun iti sao ti Dios’?

⁶ Nupay nabayagen a nagbiag da Rahab ken Ruth sakbay pay a naputar ti Salmo 119, ‘dinalusanda ti danada.’ Maysa a Canaanita a balangkantis ni Rahab, ngem nagdinamag ti pammatina kas maysa nga agdaydayaw ken ni Jehova. (Hebreo 11:30, 31) Ti Moabita a ni Ruth tinallikudanna dagiti didiosenna, nagserbi ken ni Jehova, ken nagtulnog iti Linteg nga impaay ti Dios iti Israel. (Ruth 1:14-17; 4:9-13) Dagitoy a saan nga Israelita a babbai agpada a nagtultuloyda a ‘nagaluad sigun iti sao ti Dios’ ket naaddaanda iti nagsayaat a pribilehio nga agbalin kas kapuonan ni Jesu-Kristo.​—Mateo 1:1, 4-6.

7. Kasano a ni Daniel ken ti tallo a Hebreo nga agtutubo nakaipaayda iti nasayaat nga ulidan no iti panangtaginayon iti kinadalus iti naespirituan?

⁷ “Ti pagannayasan ti puso ti tao dakes manipud pay kinaagtutubona,” ngem mabalin a suroten dagiti agtutubo ti nadalus a dana, uray iti daytoy nalulok a lubong nga iturturayan ni Satanas. (Genesis 8:21; 1 Juan 5:19) Idi naidestieroda idiay Babilonia, ni Daniel ken ti tallo a Hebreo nga agtutubo nagtultuloyda a ‘nagaluad maitunos iti sao ti Dios.’ Kas pagarigan, saanda a minulitan ti bagbagida kadagiti “naimas a makmakan ti ari.” (Daniel 1:6-10) Pagtaraon dagiti taga Babilonia dagiti narugit nga animal, nga iparit ti Mosaiko a Linteg. (Levitico 11:1-31; 20:24-26) Saanda a kanayon a padaraen ti partienda nga animal, ket maikaniwas iti linteg ti Dios ti pannanganda iti saan a napadara a karne. (Genesis 9:3, 4) Saan a pakasdaawan a ti uppat a Hebreo liniklikanda ti taraon ti ari! Dagidi a nadiosan nga agtutubo tinaginayonda ti kinadalusda iti naespirituan isu a nakaipaayda iti nasayaat nga ulidan.

Makatulong ti Sao ti Dios iti Panagtalinaed a Matalek

8. Ania a panangmatmat ken pannakaammo ti kasapulantayo tapno maawatan ken mayaplikartayo ti linteg ti Dios?

⁸ No kaay-ayotayo ti sao ti Dios, dakkel ti maitulongna dayta iti panagtalinaedtayo a matalek ken ni Jehova. (Salmo 119:17-24) Kas iti napaltiingan a salmista, magagarantayo a mangtarus kadagiti “nakaskasdaaw a bambanag” ti linteg ti Dios. Kanayon a ‘kailiwtayo dagiti hudisial a pangngeddeng ni Jehova’ ken ipakitatayo a ‘kaay-ayattayo dagiti pammalagipna.’ (Salmo 119:18, 20, 24) Uray no nabiittay pay laeng a nagdedikar ken ni Jehova, ‘napatanortayo kadi ti panagtarigagay iti awan lalaokna a gatas a kukua ti sao’? (1 Pedro 2:1, 2) Masapul a matarusantayo dagiti pamunganayan a sursuro ti Biblia tapno ad-adda a maawatan ken mayaplikartayo ti linteg ti Dios.

9. Ania koma ti aramidentayo no agsupadi ti linteg ti Dios ken ti kalikaguman ti tao?

⁹ Nalabit a kaay-ayotayo dagiti pammalagip ti Dios. Ngem kasano no adda “dagiti prinsipe” nga agsao maibusor kadatayo gapu iti sumagmamano a rason? (Salmo 119:23, 24) Iti kaaldawantayo, adda dagiti agtuturay a masansan a mangpilit kadatayo a mangipangpangruna iti linteg ti tao imbes a ti linteg ti Dios. Ania ti aramidentayo no agsupadi ti kalikaguman ti tao ken ti pagayatan ti Dios? Ti pannakaay-ayotayo iti sao ti Dios tulongannatayo nga agtalinaed a matalek ken ni Jehova. Kas kadagiti naidadanes nga apostol ni Jesu-Kristo, ibagatayo: “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.”​—Aramid 5:29.

10, 11. Ilawlawagyo no kasano a mataginayontayo ti kinasungdo ken ni Jehova iti sidong dagiti karirigatan a kasasaad.

¹⁰ Makapagtalinaedtayo a matalek ken ni Jehova uray iti sidong dagiti karirigatan a kasasaad. (Salmo 119:25-32) Tapno masalimetmetantayo ti kinasungdotayo iti Dios, nasken a sidadaantayo nga agpaisuro ken sipapasnek nga ikararagtayo ti panangiwanwanna. Rumbeng met a pilientayo “ti dalan ti kinamatalek.”​—Salmo 119:26, 30.

¹¹ Ni Ezekias, a mabalin a nangisurat iti Salmo 119, pinilina “ti dalan ti kinamatalek.” Kasta ti inaramidna uray isu ket nalikmut kadagiti ulbod a managdaydayaw ken nalabit nga inumsi dagiti opisial iti pagarian. Gapu kadagita a kasasaad, mabalin a ‘di nakaturturog ti kararuana gapu iti ladingit.’ (Salmo 119:28) Ngem nagtalek ni Ezekias iti Dios, nagtalinaed a nasayaat nga ari, ken inaramidna “no ania ti umiso kadagiti mata ni Jehova.” (2 Ar-ari 18:1-5) No agpannuraytayo iti Dios, maibturantayo met dagiti pakasuotan ket makapagtalinaedtayo a nasungdo kenkuana.​—Santiago 1:5-8.

Mamagtured ti Sao ni Jehova

12. Kasano a personal a mayaplikartayo ti Salmo 119:36, 37?

¹² No agpaiwanwantayo iti sao ti Dios, naturedtayo a mangsaranget kadagiti pakasuotan iti biag. (Salmo 119:33-40) Sipapakumbaba nga agpaiwanwantayo ken ni Jehova tapno masalimetmetantayo ti lintegna “buyogen iti isuamin a puso.” (Salmo 119:33, 34) Kas iti salmista, kiddawentayo iti Dios: “Pagannayasem ti pusok kadagiti pammalagipmo, ket saan a kadagiti magunggona,” kayatna a sawen, iti sinisuitik a gunggona. (Salmo 119:36) Kas ken apostol Pablo, ‘agbiagtayo a mapagtalkan iti amin a bambanag.’ (Hebreo 13:18) No adda amo a mangipaaramid kadatayo iti maysa a panangsaur, situtured a salimetmetantayo ti bilin ti Dios​—ket kanayon a bendisionan ni Jehova ti kasta a tignay. Kinapudnona, tulongannatayo a mangkontrol kadagiti amin a dakes a pagannayasantayo. Ikararagtayo ngarud koma: “Iliklikmo dagiti matak manipud panangkita iti awan pategna.” (Salmo 119:37) Ditay kayat a tarigagayan ti aniaman nga awan pategna a banag a kagura ti Dios. (Salmo 97:10) Dayta ti mangtignay kadatayo a mangliklik kadagiti bambanag a kas iti pornograpia ken espiritistiko nga ar-aramid.​—1 Corinto 6:9, 10; Apocalipsis 21:8.

13. Kasano a timmured a mangasaba dagiti naidadanes nga adalan ni Jesus?

¹³ Natalged ti riknatayo a mangasaba a situtured no addaantayo iti umiso a pannakaammo iti sao ti Dios. (Salmo 119:41-48) Ken talaga a kasapulantayo ti tured a ‘mangsungbat iti daydiay mangum-umsi kadatayo.’ (Salmo 119:42) No dadduma, kaslatay kadagiti naidadanes nga adalan ni Jesus, a nangikararag: “Jehova, . . . ipaaymo kadagiti adipenmo nga itultuloyda a sawen ti saom buyogen ti isuamin a kinatured.” Ania ti resultana? “Isuda amin napnoda iti nasantuan nga espiritu ket situtured a sasawenda idi ti sao ti Dios.” Dayta met laeng a Soberano nga Apo ti mangted kadatayo iti tured a mangisarita iti saona.​—Aramid 4:24-31.

14. Ania ti tumulong kadatayo a mangasaba a situtured kas iti inaramid ni Pablo?

¹⁴ Ditay maamak a mangasaba uray maibabaintayo no ipatpategtayo “ti sao ti kinapudno” ken ‘salimetmetantayo a patinayon ti linteg ti Dios.’ (Salmo 119:43, 44) Ti naanep a panagadal iti naisurat a Sao ti Dios kabalannatayo nga ‘agsao maipapan kadagiti pammalagipna iti sanguanan ti ar-ari.’ (Salmo 119:46) Ti kararag ken espiritu ni Jehova tumulong met kadatayo a mangisawang kadagiti umiso a bambanag iti umiso a wagas. (Mateo 10:16-20; Colosas 4:6) Situtured nga insarita ni Pablo kadagiti agtuturay idi umuna a siglo ti maipapan kadagiti pammalagip ti Dios. Kas pagarigan, kinasabaanna ti Romano a Gobernador a ni Felix, nga ‘immimdeng kenkuana maipapan iti panamati ken Kristo Jesus.’ (Aramid 24:24, 25) Nangsaksi met ni Pablo iti saklang da Gobernador Festo ken Ari Agripa. (Aramid 25:22–26:32) Buyogen ti tulong ni Jehova, situtured a makaipaaytayo met iti panangsaksi, a di pulos ‘ibain ti naimbag a damag.’​—Roma 1:16.

Liwliwaennatayo ti Sao ti Dios

15. Kasano a makaliwliwa ti Sao ti Dios no uyawendatayo ti dadduma?

¹⁵ Mangipaay ti Sao ni Jehova iti mapangnamnamaan a liwliwa. (Salmo 119:49-56) Adda dagiti gundaway a kasapulantay unay ti maliwliwa. Nupay situtured nga agsaotayo kas Saksi ni Jehova, “dagiti nadursok”​—dagidiay agtignay a sidudursok iti Dios​—masansan a ‘napalalo ti pananguyawda kadatayo.’ (Salmo 119:51) Ngem bayat nga agkarkararagtayo, mabalin a maipalagip kadatayo dagiti positibo a bambanag a linaon ti Sao ti Dios, iti kasta ‘makasaraktayo iti liwliwa maipaay iti bagitayo.’ (Salmo 119:52) Bayat nga umar-ararawtayo, nalabit a maipalagip kadatayo ti maysa a Nainkasuratan a linteg wenno prinsipio a mangted iti liwliwa ken tured a kasapulantayo iti sidong ti narigat a situasion.

16. Ania ti di inaramid dagiti adipen ti Dios iti laksid ti pannakaidadanes?

¹⁶ Dagiti Israelita​—dagiti kameng ti nasion a naidedikar iti Dios​—ti sidudursok a nanguy-uyaw iti salmista. Nakababain la ketdi dayta! Tapno ditay maitulad kadakuada, nasken a determinadotayo a di pulos sumiasi iti linteg ti Dios. (Salmo 119:51) Iti laksid ti panangidadanes ti Nazi ken dadduma nga umasping a pannakatrato kadagiti naglabas a tawtawen, rinibu nga adipen ti Dios ti saan a simiasi kadagiti linteg ken prinsipio a masarakan iti Sao ti Dios. (Juan 15:18-21) Ken saan a makapadagsen ti agtulnog ken ni Jehova, yantangay mayarig iti makaliwliwa a samiweng dagiti pagannurotanna.​—Salmo 119:54; 1 Juan 5:3.

Apresiarentayo ti Sao ni Jehova

17. Ti panangipateg iti sao ti Dios tignayennatayo a mangaramid iti ania?

¹⁷ Maipakitatayo nga apresiarentayo ti sao ti Dios no tungtungpalentayo dayta. (Salmo 119:57-64) ‘Inkari ti salmista a salimetmetanna ti sao ni Jehova,’ ken uray iti ‘tengnga ti rabii bimmangon tapno agyaman iti Dios gapu kadagiti nalinteg a hudisial a pangngeddengna.’ No mariingtayo iti rabii, anian a nagsayaat a gundaway dayta tapno sikakararag nga iyebkastayo iti Dios ti apresasiontayo! (Salmo 119:57, 62) No ipategtayo ti sao ti Dios, matignaytayo nga agpaisuro kenkuana ket agbalintayo a naragsak a ‘kadua dagidiay agbuteng ken ni Jehova’​—dagiti indibidual nga addaan iti nadayaw a panagamanga iti Dios. (Salmo 119:63, 64) Siasino pay koma ti nasaysayaat a pakikaduaantayo iti daytoy a lubong?

18. Kasano a sungbatan ni Jehova dagiti kararagtayo no ‘pinalikmutandatayo dagiti tali dagidiay nadangkes’?

¹⁸ No naimpusuan nga ikararag ken sipapakumbaba a kiddawentayo nga isuronatayo ni Jehova, ‘palpaluknengentayo ti rupana’ gapu ta kayattayo a magun-od ti anamongna. Nangnangruna a kasapulantayo ti agkararag no ‘pinalikmutandatayo dagiti mismo a tali dagidiay nadangkes.’ (Salmo 119:58, 61) Kabaelan a gettengen ni Jehova dagiti manglapped a tali ti kabusor ket wayawayaannatayo tapno maikasabatayo ti Pagarian ken makaaramid kadagiti adalan. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Maulit-ulit a naiparangarang dayta kadagiti pagilian a maiparit ti trabahotayo.

Maaddaan iti Pammati iti Sao ti Dios

19, 20. Kasano a nasayaat ti agrigat?

¹⁹ Ti pammatitayo iti Dios ken iti saona tulongannatayo a mangibtur iti pakarigatan ken mangtungpal iti pagayatanna. (Salmo 119:65-72) Nupay dagiti nadursok ‘pinilkatanda iti kinaulbod’ ti salmista, inkantana: “Nasayaat kaniak a naparigatanak.” (Salmo 119:66, 69, 71) Kasano koma a nasayaat para iti asinoman nga adipen ni Jehova ti agsagaba iti rigat?

²⁰ No agsagabatayo iti rigat, awan duadua a sipapasnek nga umararawtayo ken ni Jehova, ket dayta ti ad-adda a mamagsinged kadatayo iti Dios. Mabalin a kasapulantayo ti ad-adu a panawen nga agadal iti naisurat a Sao ti Dios ken ad-adda nga agregget a mangyaplikar iti dayta. Agresulta dayta iti naragragsak a biag. Ngem kasano no ti reaksiontayo iti rigat ipalgakna dagiti saan a matarigagayan a kababalintayo, kas iti kinatangsit ken kinaawan iti panaganus? Buyogen ti napasnek a kararag ken tulong ti Sao ti Dios ken ti espirituna, maparmektayo dagita a pagkapuyan ket naan-anay a ‘maikawestayo ti baro a personalidad.’ (Colosas 3:9-14) Maysa pay, mapatibker ti pammatitayo no agsagabatayo iti rigat. (1 Pedro 1:6, 7) Adda nagunggona ni Pablo kadagiti pakarigatanna gapu ta ad-adda a natignay nga agpannuray ken ni Jehova. (2 Corinto 1:8-10) Palubosantayo kadi ti panagsagaba a maaddaan iti nasayaat nga epekto kadatayo?

Kanayon nga Agtalek ken ni Jehova

21. Ania ti mapasamak no ti Dios pabainanna dagiti nadursok?

²¹ Mangted ti sao ti Dios iti natalged a rasontayo nga agtalek ken ni Jehova. (Salmo 119:73-80) No pudno met laeng nga agtalektayo iti Namarsua kadatayo, awan ti rumbeng nga ibaintayo. Ngem gapu iti ar-aramiden ti dadduma, kasapulantayo ti liwliwa ken nalabit kayattay nga ikararag: “Mabainan koma dagidiay nadursok.” (Salmo 119:76-78) No pabainan ni Jehova dagiti kasta a tattao, agbanag dayta iti pannakaibutaktak dagiti dakes nga aramidda ken ti pannakasantipikar ti nasantuan a naganna. Masiguradotayo nga awan a pulos ti magunggona dagidiay mangidaddadanes kadagiti adipen ti Dios. Kas pagarigan, dida naikisap​—ken didanto pulos maikisap dagiti Saksi ni Jehova, nga agtalek iti Dios iti amin a pusoda.​—Proverbio 3:5, 6.

22. Iti ania nga anag a ti salmista ket “kasla lalat a botelia iti kaasukan”?

²² Ti sao ti Dios pabilgennatayo nga agtalek kenkuana no maidaddadanestayo. (Salmo 119:81-88) Gapu ta idaddadanes dagiti nadursok, narikna ti salmista nga isu ket “kasla lalat a botelia iti kaasukan.” (Salmo 119:83, 86) Idi panawen ti Biblia, dagiti botelia a naaramid iti lalat ti animal ket nausar a pagkargaan iti danum, arak, ken dadduma a likido. No awan kargada, mabalin a kumbet dagita a botelia no maibitinda iti asideg ti apuy iti siled nga awanan iti simburion. Ti kadi pakarigatan wenno pannakaidadanes impariknana kenka a ‘kaslaka lalat a botelia iti kaasukan’? No kasta, agtalekka ken ni Jehova ket ikararagmo: “Maitunos iti naayat a kinamanangngaasim taginayonennak a sibibiag, tapno masalimetmetak ti pammalagip ti ngiwatmo.”​—Salmo 119:88.

23. Ania dagiti nausigtayo bayat a rinepasotayo ti Salmo 119:1-88, ken ania ti mabalintay nga imtuoden iti bagitayo bayat a padpadaanantayo ti pannakausig ti Salmo 119:89-176?

²³ Ti nausigtayo a kagudua ti Salmo 119 ipakitana nga iparparangarang ni Jehova ti naayat a kinamanangngaasina kadagiti adipenna gapu ta agtalekda iti saona ken pagay-ayatda dagiti pagannurotan, pammalagip, bilbilin, ken linlintegna. (Salmo 119:16, 47, 64, 70, 77, 88) Maragsakan ni Jehova ta agal-aluad dagidiay dedikado kenkuana maitunos iti saona. (Salmo 119:9, 17, 41, 42) Bayat a padpadaananyo ti pannakausig ti nabatbati a paset daytoy a makaliwliwa a salmo, nasayaat nga imtuodenyo iti bagiyo, ‘Talaga kadi nga ipalubosko a ti sao ni Jehova ti manglawag iti dalanko’?

[Footnote]

Ania ti Sungbatyo?

• Ania ti pagpannurayan ti pudno a ragsak?

• Kasano a ti sao ni Jehova taginayonennatayo a nadalus iti naespirituan?

• Kadagiti ania a pamay-an a mangipaay iti tured ken liwliwa ti sao ti Dios?

• Apay a nasken a maaddaantayo iti pammati ken ni Jehova ken iti saona?

[Dagiti Ladawan iti panid 11]

Ni Ruth, Rahab, ken dagiti Hebreo nga agtutubo a naidestiero idiay Babilonia intultuloyda ti ‘nagaluad sigun iti sao ti Dios’

[Ladawan iti panid 12]

Situtured ni Pablo a ‘nagsao maipapan kadagiti pammalagip ti Dios iti sanguanan ti ar-ari’