Ni Jehova—Ti Dios ti Titiempo ken Pampanawen
“Maipaay iti tunggal banag adda nakedngan a tiempo.”—ECLESIASTES 3:1.
1, 2. (a) Kadagiti ania a pamay-an a dagiti tattao silalagipda iti oras wenno panawen? (b) Aniat’ mapasamak iti bibiagtayo itatta no awan pamay-an a pangibagaantayo ti oras wenno panawen?
ITI inaldaw-aldaw a panagbiag, silalagiptay unay iti oras. Kas pangarigan, no ipamatmat ti relo a mumalemen ket makitatayo a lumlumneken ti init ken sumipngeten ti tangatang, ammotayo a rumabiin. Kasta met, kadagiti dadduma a paset ti daga, no ipakita ti kalendario nga agngudon ti otonio ken makitatayo iti tumunggal lawas nga agpababan ti temperatura ken agregregen dagiti bulbulong, ammotayon nga asidegen ti kalam-ekna. Gapuna dagiti pammaneknek no ania ti tiempo wenno panawenen ket paneknekanna no ania ti ibagbaga dagiti relo ken kalendario kadatayo.
2 Ti saantay a pannakaibaga no ania ti orasen ken panawenen ket mamagbalin iti kaaduan a paset ti biagtayo itatta a nakagulgulo. Kas pangarigan, panunotenyo laengen dagiti ginasgasut nga eroplano a padpadasenda ti agdisso iti maysa nga okupado unay nga eropuerto nga awan ti pamay-an a pangibagaan iti oras tapno maiyeskediol ida! Wenno panunotenyo dagiti minilmilion a tattao a padpadasenda ti makagteng iti pagtrabahuanna sigun iti eskediol nga awan ti pamay-an a pakaammuanna iti oras!
3. Asino ti namunganay kadagiti titiempo ken pampanawen?
3 Asinot’ namunganay ti titiempo ken pampanawen? Isu ti Namarsua iti uniberso, ni Jehova a Dios. Kuna ti Genesis 1:14: “Ket ti Dios kinunana: ‘Adda koma dagiti silsilaw iti tangatang iti langit tapno aglasin ti aldaw ken ti rabii; ket maipaayda koma a kas pagilasinan ken pampanawen ken al-aldaw ken tawtawen.’”
Dagiti Ad-adda a Napatpateg a Titiempo ken Pampanawen
4-6. (a) Aniat’ ad-adda a napatpateg ngem ti panangammo iti titiempo wenno pampanawen a maipaay kadagiti natauan nga ar-aramid? Apay? (b) Ania a salsaludsod ti rebbeng nga iyimtuodtayo?
4 Nupay ti panangammo ti tiempo ken panawen ket napateg a maipaay kadagiti natauan nga ar-aramid, adda napatpateg pay: Iti panangmatmat ti Dios, ania ti tiempo itan wenno panawen? Kuna ti Eclesiastes 3:1: “Maipaay iti tunggal banag adda nakedngan a tiempo, ket maysa a tiempo maipaay iti tunggal panggep iti baba ti langit.” Nupay pudno daytoy manipud iti natauan a panangmatmat, daytat’ ad-adda a pudno iti panangmatmat ti Dios. Isut’ addaan piho a tiempo ken panawen a panangiringpasna kadagiti pangpanggepna. No ditay itunos ti biagtayo kadagitoy a kinapudno, ngarud amin a panangiyurnostayo iti biagtayo a maikumporme kadagiti pagorasan wenno kalendario awanto ti mamaayna.
5 Apay a kastoy? Agsipud ta ni Jehova addaan panggep a maipaay iti daytoy a daga ken maipaay iti natauan a parparsua iti rabawna; ta no saan dina koma ida pinarparsua. No ditay itunos ti biagtayo iti dayta a panggep, ditayto mairaman iti dayta. Ket ti panggepna sigurado a maibanag iti umiso nga eskediolna. Isu inwaragawagna: “Kastanto met ti saok a rummuar iti ngiwatko. Isu dinto agsubli kaniak nga awan ti pagmamaayanna, no di ket tungpalennanto ti pagayatak, ket rumang-ayto iti banag a pangipanak kenkuana.”—Isaias 55:11.
6 Gapuna kasapulan nga isaludsodtayo: Iti panangmatmat ni Jehova ania itan ti tiempo wenno panawen? Kasano a maibagay ti nasnasion ken il-ili daytoy a lubong iti pagorasanna? Pudno unay, kasano ti pannakaibagayyo? Implanoyon aya ti biagyo a maitunos iti panggep ken pagorasan ti Dios?
Tungtungpalen Aya Daytoy a Lubong ti Panggep ti Dios?
7. Ania a panangmatmat ti adda iti kaaduan a relihiuso a tattao, ngem apay nga awan ti pateg dayta?
7 Kuna ti adu a tattao a nairamanda iti pangpanggep ti Dios gapu laeng ta kunada a mamatida iti Dios. Ngem, no dawatenyo nga ipakitada kadakayo manipud mismo a Sao ti Dios no ania dagitoy a pangpanggep, dida met ammo. Ti met la kaykayatda ti sursurotenda, kaskasdi patienda nga adda pabor ti Dios kadakuada. Kasta met ti kababalin ti papangulo ti lubong iti adun a siglo. Patien dagiti agtuturay a tungtungpalen ti Dios ti pangpanggepna kadakuada, agpapan pay ania ti ar-aramidenda. Ngem uray isuda, met, dida ammo no ania dayta a panggep.
8. Apay a di nainkalintegan a panunoten a ti Namarsua supsuportaranna dagiti agtuturay ken tattao iti daytoy a lubong?
8 Ipakpakita aya ti Biblia a supsuportaran ti Dios daytoy a lubong, agraman dagiti agtuturay ken tattao nga adda relrelihionda? Usigenyo daytoy: Pudno a nakaskasdaaw unay ti pannakabalin ti Dios. Pinarsuana ti uniberso, a ramanenna dagiti binilbilion kadagiti galaksi, a tunggal maysa addaan binilbilion a bitbituen. (Salmo 147:4) Mainayon pay, ti Dios addaan di matukod a pannakaammo ken sirib. No ti Dios, babaen ti pannakabalin ken kinasiribna, supsuportaranna dagiti nasnasion, linak-amda koma aya ti kasta unay a kinaranggas, gubat, kinaawan hustisia, ken panagsagsagaba iti adu a siglo? Iturongto aya ti Dios ti nasional a papangulo ken riniwriw a tattao a makigubat ket papatayenda ti dadduma a nasional a papangulo ken riniwriw a tattao nga agkunkuna nga iwanwanwan met ida ti Dios? Nainkalintegan aya dayta?
9. Aniat’ ibagbaga ti Sao ti Dios a masapul a naespirituan a kasasaad dagiti pudno nga ad-adipenna?
9 Ibaga ti Biblia kadatayo idiay Umuna a Corinto 14:33 a “ti Dios saan a Dios ti riri, no di ti talna.” Kasta met, ibaga ni Jehova kadagidiay pudpudno nga ilina: “Sawenyo amin koma ti maymaysa a banag, ket awan koma dagiti panaglalasin kadakayo, no di ket naan-anay koma ti panagtitimpuyogyo iti maymaysa a panunot ken iti maymaysa a panagrikna.” (1 Corinto 1:10) Ket no adda iti ili ti Dios ti di makitunos itoy a pagalagadan, ania ngaruden? Ti balakad ti Roma 16:17 ket: “Kitaenyo dagiti adda a mangpataud kadagiti panagsisina . . . a maisalungasing iti sursuro nga inadalyo, ket umadayokayo koma kadakuada.” Ngarud ti nasional ken narelihiusuan a panagsisina ken sussusik dagiti agtuturay ken dagiti tattao ti nalawag a pammaneknek a di supsuportaran ti Dios dagita kakasta a nasnasion, papangulo ti relihion, ken dagiti paspasurotda.
10, 11. Ania dagiti kasuratan a mangipakpakita no asino ti mangsupsuportar kadagiti agtuturay ken tattao daytoy a lubong?
10 Ngarud siasino ti mangsupsuportar kadakuada? Kunaen ti Umuna a Juan kapitulo 3, bersikulo 10 agingga iti 12: “Iti daytoy maiparangarang dagiti annak ti Dios ken dagiti annak ti Diablo: Siasinoman a saan nga agaramid iti kinalinteg saan a tao ti Dios, uray ti di agayat ken kabsatna. Ta daytoy ti damag a nangngegyo manipud idi punganay, nga agayan-ayatkayo koma; saan a kas ken Cain, nga inturayan ti dakes ket pinatayna ni kabsatna.” Kasta met, kuna ti Umuna a Juan kapitulo 4, bersikulo 20: “No adda agkuna: ‘Siak ayatek ti Dios,’ ket guraenna ni kabsatna, isu ti maysa a naulbod. Ta ti saan nga agayat iti kabsatna, isu a nakitana, saanna a mabalin nga ayaten ti Dios, isu a dina nakita.” Gapuna inkeddeng ni Jesus ti pagannurotan, idiay Juan 13:35: “Gapu itoy mailasindanto a dakayo ti adalak, no adda ayatyo iti maysa ken maysa.”
11 Adda aya makitayo a panagasping ti ayat ken panagkaykaysa a masapul adda iti ad-adipen ti Dios ken ti ar-aramid dagiti agtuturay iti lubong ken ti kaaduan a tattao iti adun a siglo? Iti daytoy laeng siglotayo ti pannakapapatay dagiti relihiuso a tattao babaen iti dadduma met a relihiuso a tattao innalanan ti pinulpullo a milion a biag. Masansan dagidiay agpipinnatay ti agkakarelihion met laeng! Nalawag dayta ti pammaneknek a ti Dios dina iturturong ida. Imbes ketdi, ipakita ti Sao ti Dios, a ti mangsupsuportar kadakuada awan sabali no di ni Satanas a Diablo. Isut’ gapuna a maikuna ni apostol Juan: “Ammotayo a datayo tattaonatayo ti Dios, ket ti isuamin a lubong adda iti babaen ti managdakdakes.” (1 Juan 5:19) Wen, ni Satanas “isu ti dios daytoy a sistema dagiti bambanag.” (2 Corinto 4:4) Isu ti pannakabalin nga addat’ likudan ti papangulo ken tattao daytoy a lubong a ti ar-aramidda ipakitana a saanda a naggapu iti Dios.
Ti Panggep ti Dios nga Agpaay kadagiti Naemma
12, 13. Aniat’ panggep ti Dios a maipaay iti daytoy a daga ken dagiti tattao?
12 Nupay kasta, idi pinarsua ni Jehova dagiti tattao, pinanggepna a ti intero a daga agbalin koma a paraiso kas ti minuyongan ti Eden, a matagitauan kadagiti perpekto, nagkaykaysa, naragsak a tattao. (Genesis 1:26-28; 2:15; Isaias 45:18) Dayta a panggep ti di kinanselar ti rebelioso a tattao ken dagiti dakes nga espiritu a parparsua. Kasta met, yantangay ni Jehova isu ti Dios ti titiempo ken pampanawen, ti panggepna matungpalto iti panawen nga inkeddengna. Dinanto ipalubos a ti natauan a turay a naisina kenkuana ket agtultuloy a bumusor iti panggepna iti labes ti inkeddengna a tiempo.
13 Naan-anay ti panagtalek ni Jesus iti panggep ni Jehova para iti daytoy a daga. Kinunana iti daydiay managdakdakes a namati kenkuana: “Makipaggiankanto kaniak idiay Paraiso.” (Lucas 23:43) Isu dayta ti naindagaan a Paraiso nga umayto. Iti nasapsapa pay nga okasion, naibaga pay ni Jesus: “Naragsak dagiti naemma, ta tawidendanto ti daga.” (Mateo 5:5) Ditoy, nalabit tuktukoyen ni Jesus ti Salmo 37:11, a kunana: “Ngem dagiti naemma tawidendanto ti daga, ket maay-ayatandanto iti kinaruay ti talna.”
14. Ania a kita ti tattao ti mangtawid iti daga?
14 Asino dagitoy agtawidto iti daga? Ti Salmo 37:34 kunana: “Paturaymo ni Jehova ket salimetmetam ti dalanna, ket itan-oknakanto nga agtawid iti daga. Inton magessat ti nadangkes, makitamto.” Inayon pay ti bersikulo 37 ken 38: “Mingmingam ti napnuan imbag a tao ket matmatam ti nalinteg, ta addanto nanam-ay a tungpal a maipaay ti tao ti kappia. Ngem no maipapan kadagiti managlabsing, madadaeldanto a matalipupos; ti tungpal dagiti nadangkes magessatto.” Gapuna, dagiti tattao nga agtawidto iti daga masapul nga ammuenda ni Jehova, patienda dagiti karkarina, ken dagidiay ibilbilangna a nalinteg ken napnuan imbag gapu ta nagtulnogda iti linlintegna. Kas kunaen ti Umuna a Juan 2:17: “Ket ti lubong aglabas ken ti dakes a tarigagayna, ngem ti agaramid ti pagayatan ti Dios mataginayon.”
15. Tapno mapasamak dagiti kangrunaan a makagunggona a panagbalbaliw ti lubong, ania a nasken a banag ti masapul a mapasamak?
15 Nupay kasta, tapno mapagteng dagidiay a panagbalbaliw sapulenna ti dakkel unay a panagbalbaliw dagiti kasasaad dagiti bambanag nga adda itatta. Umuna, kaipapanan dayta ti panangikkat kadagiti isuamin nga agdama nga agtuturay iti daga, agsipud ta dagiti natauan a kinaturay pulos a dida nakaiyeg kadagiti matarigagayan a kasasaad. Ngem dagiti kakasta a makapakintayeg iti daga a panagbalbaliw nalaka laeng a maaramid babaen iti pannakabalin ni Jehova. Kas pangarigan, kuna ti Biblia: “Ket isu pagbalbaliwenna dagiti titiempo ken dagiti pampanawen, mangikkat ken mangisaad kadagiti ar-ari.”—Daniel 2:21.
Ti Panangikkat kadagiti Bumusbusor
16, 17. (a) Kasanot’ pannakilangen ni Jehova ken Paraon a nangbusor iti panggepna? (b) Kasano a napatalgedan ti naimpadtuan a sao ni Jehova?
16 Panunotenyo laengen ti inaramid ni Jehova kadagiti mannakabalin nga agtuturay ken dinastia kadagiti naglabas, nangnangruna kadagidiay nangpadpadas a mangsinga iti pangpanggepna. Dagita ti binungtolna ken impaitayabna kadagiti angin a kas tapuk, a kas met ti inaramidna kadagiti imperioda. Kas pangarigan, adda dita ni Paraon ti Egipto a nangadipen ti ili ti Dios. Ngem adda panggep ni Jehova kadagiti ad-adipenna, ket imbaonna ni Moises tapno ibaga ken Paraon a wayawayaanna koma ti ilina. Imbes ketdi, sitatangsit a kinuna ni Paraon: “Asino ni Jehova, nga imdengak koma ti timekna?” Sana innayon: “Diak am-ammo ni Jehova, ken maysa pay, diakto palubosan ti Israel.”—Exodo 5:2.
17 Inikkan ni Jehova ni Paraon ti adu a gundaway nga agbalbaliw ti isipna. Ngem, masansan, kas kunaen ti Exodo 11:10, ni Paraon ‘nagpatangken.’ Ngem, ni Jehova addaan di maliklikan a pannakabalin. Idi dimtengen ti naituding a tiempo, ginaburanna ni Paraon ken ti buybuyotna idiay Nalabaga a Baybay. Kuna ti Exodo 14:28: “Awan natda uray maysa kadakuada.” Iti kasumbabangirna, nasalakniban ken nawayawayaan dagiti ad-adipen ni Jehova. Ket, daytoy, dimteng iti eksakto a tiempo nga impadto dagiti naimpadtuan a sasao ni Jehova, iti panungpalan ti 400-tawen a nasaona ken matalek a ni Abraham adu a siglo sakbayna.
18. Ania ti inaramid ni Jehova ken Nabucodonosor iti Babilonia? Apay?
18 Kalpasanna adda pay ni Ari Nabucodonosor iti Babilonia. Pinagpannakkelna ti pannakabalinna ken dagiti gapuananna, a kasla isut’ maysa a dios. Ngem kuna ti Daniel 4:31 nga “idi adda pay laeng nga agsasao ti ari, dimteng ti maysa a timek a naggapu iti langit: ‘O ari Nabucodonosor, maibaga kenka, “Ti pagariam maipanaw kenka.”’” Imbaga ni Jehova nga isut’ maipababa kas animal iti tay-ak agingga, kas kunaen ti bersikulo 32, a mabigbignanto “a ti Kangatuan Agturay iti pagarian dagiti tattao, ket isu itedna iti siasinoman a kayatna.” Ket kasta nga agpayso ti napasamak iti apagpag-isu a panawen a nangpanggepan ni Jehova iti dayta.
19. Apay a dimteng ti nadagsen a panangdusa ni Jehova iti Babilonia ken ti maudi nga agturayna, ni Balsasar?
19 Ti maudi nga ari a nagturay iti Babilonia isu ni Balsasar. Idin isut’ panawenen para ken ni Jehova a pagpatinggaen dayta inaanimal nga imperio. Apay? Ngamin kinayawan ti Babilonia ti ili ni Jehova ket tinabbaawanda ni Jehova. Isalaysay ti Daniel kapitulo 5 a nagpadaya ni Balsasar para kadagiti rinibo nga opisialesna. Ket ni Balsasar “nagbilin nga iyegda dagiti al-alikamen a balitok ken pirak nga insangpet ni Nabucodonosor nga amana a naggapu iti templo [ni Jehova] idiay Jerusalem, . . . tapno paginuman koma met ti ari ken dagiti panguluenna, ken kasta met dagiti assawana ken dagiti kamalalana.” (Daniel 5:2, 3) Amadenyo no ania ti sumaruno nga inaramidda: “Nagiinumda iti arak, ken dinaydayawda dagiti didios a balitok ken pirak ken suer ken landok ken kayo ken bato.” (Daniel 5:4) Babaen ti panaginumda manipud kadagiti sagrado nga al-alikamen a naus-usar idi iti panagdayaw ken ni Jehova, rinabrabakda ken tinabbaawanda ni Jehova. Babaen ti panagdaydayawda kadagiti ulbod a didiosen, kaipapananna a dinaydayawda ni Satanas.
20, 21. Ania a mensahe ti inted ni Daniel ken Balsasar, ken kasano a natungpal dayta?
20 Nupay kasta iti dayta a kanito adda nakakigkigtot a napasamak. Dagiti ramay ti ima ti nakita a nagsurat iti diding ti palasio! Daytat’ nangpabuteng unay iti ari ta “idin ti langa ti ari nagbaliw ti kasasaadna, ket naikuleng ti panunotna ket dagiti susuop dagiti lomona naglukayda ket dagiti tumengna nagtimtim-ogda.” (Daniel 5:6) Awan kadagiti relihiuso a manangbalakad ni Balsasar ti makaawat iti sursurat ti ima, gapuna naayaban ni Daniel nga adipen ni Jehova a mangipatarus iti dayta. Imbaga ni Daniel iti ari a ti mensahe naggapu ken ni Jehova, ket isu daytoy: “Ti Dios binilangna ti pagariam ket inyegna iti pagtungpalan. . . . Nakatikan iti timbengan ket nasarakanka a nagkurang. . . . Ti pagariam mabingbingay ket maited kadagiti Medos ken Persas.”—Daniel 5:26-28.
21 Iti dayta met la a rabii, ti buybuyot dagiti Medos ken Persas rinautda ti siudad a simrekda kadagiti ruangan a nabaybay-an a silulukat. Nagserra ti Daniel 5:30 a kunana: “Iti dayta a rabii ni Balsasar nga ari . . . napapatay.” Ti pannakaituang ti Babilonia ti namagsubli iti ili ni Jehova iti ilida iti eksakto a pitopulo a tawtawen manipud iti pannakakayawda. Apagpag-isu dayta sigun iti pagorasan ni Jehova kas naipadto idiay Jeremias 29:10.
22, 23. Kasano a nakilangen ni Jehova ken Ari Herodes Agrippa I, a nangbusor kadagiti Kristiano idi umuna a siglo?
22 Idi umuna a siglo, ni Ari Herodes Agrippa I ti kaudian a nagturay iti Palestina, a probinsia iti Imperio a Romano. Ni Herodes impaibaludna idi ni apostol Pedro, ket indadanesna dagiti dadduma a Kristiano. Pinapatayna pay ni apostol Santiago. (Aramid 12:1, 2) Inyurnos pay ni Herodes dagiti makapapatay a panagdadangadang dagiti gladiador ken dadduma a pagano a pabuya. Amin daytoy ti nangpaneknek nga ulbod ti panagkunana nga isut’ managdaydayaw iti Dios.
23 Ngem idin, dimtengen ti panawen a panangdusa ni Jehova kadagitoy a bumusbusor. Ibaga kadatayo ti Aramid 12:21 agingga iti 23: “Ket iti maysa nga aldaw a natudingan ni Herodes nagkawes iti naarian a pagan-anay ket nagtugaw iti trono ket nagbitla kadakuada. Ket dagiti umili indir-ida: ‘Timek ti maysa a Dios, a di ket ti maysa a tao!’” Aniat’ simmaruno? Kuna ti Biblia: “Ket dagus a ti maysa nga anghel ni Jehova kinabilna gapu ta dina pinadayawan ti Dios; ket inigges ket natay.” Adtoy manen ti pangarigan ti “panangikkat [ni Jehova] ti ar-ari,” kas kunaen ti Daniel 2:21.
24. Aniat’ paneknekan dagita a historikal a kinapudno?
24 Dagita a historikal a paspasamak paneknekanda nga ig-iggaman ni Jehova dagiti titiempo ken pampanawen a maipaay kadagiti pangpanggepna. Idemostrada met a nalawag nga isut’ addaan iti abilidad ken ti pannakabalin a mangitungpal iti panggepna a mamagbalin iti daytoy a daga kas maysa a paraiso a sadiay “pagtaenganto ti kinalinteg.”—2 Pedro 3:13.
Malagipyo Pay Aya?
◻ Apay a nakapatpateg a maammuan ti titiempo ken pampanawen ni Jehova?
◻ Apay a ti Dios dina supsuportaran dagiti agtuturay ken tattao iti daytoy a lubong?
◻ Ania a kita dagiti tattao ti mangtawid iti dayta um-umay a Paraiso ditoy daga?
◻ Kasano nga impakita ni Jehova ti abilidadna a mangipababa kadagiti agtuturay a bumusbusor kenkuana?