NATAN-OK, PRINSIPE, PANGULUEN

Adda sumagmamano a Hebreo a sao a mabalin nga ipatarus kas “natan-ok,” “prinsipe,” ken “panguluen.” Dagiti sao a masansan unay a naaramat ket dagiti sumaganad:

Ti na·dhivʹ, kaipapananna ti “natan-ok,” “madadaan,” “naparabur,” ket naaramat iti Numeros 21:18 (pumadpada iti termino a “piprinsipe”) maipaay kadagidiay Israelita a situtulok a nagkali iti maysa a bubon idiay let-ang. Deskribirenna met dagiti boluntario a nagkontribusion maipaay iti pannakabangon ti tabernakulo. (Ex 35:5) Mangipamatmat met dayta kadagiti natan-ok ken mannakabalin a saad, sigun iti pannakaaramatna iti Job 12:21.​—Kitaenyo met ti Sal 83:9-11.

Ti Hebreo a sao a cho·rimʹ, kaipapananna “dagiti natan-ok,” ket naaramat maipaay iti sumagmamano a mabigbigbig a tattao iti maysa a siudad iti sangapulo-tribu a pagarian ti Israel (1Ar 21:8, 11) kasta met kadagiti Judio nga addaan iti autoridad iti pagarian ti Imperio ti Persia. (Ne 5:7; 13:17) Adu a natatan-ok a taga Juda ken Jerusalem (karaman ni Daniel ken ti kakaduana) ti indestiero ni Ari Nabucodonosor idi 617 K.K.P. idiay Babilonia, ket pinapatayna ti dadduma idi 607 K.K.P.​—Jer 27:20; 39:6; Da 1:3, 6.

Ti sar, kaipapananna ti “prinsipe,” “panguluen,” ket naadaw iti berbo nga addaan kaipapanan a “mangituray.” (Uk 9:22, Rbi8 ftn) Nupay masansan a maipatpatarus kas “prinsipe,” saan a kanayon a tumukoy dayta iti anak ti maysa nga ari wenno persona nga addaan naarian a ranggo. Naawagan “piprinsipe” dagiti pannakaulo ti tribu iti Israel. (1Cr 27:22) Kasta met laeng a titulo ti naited kadagidiay addaan iti nangato a saad iti pagarian ni Faraon ti Egipto ken ni Ari Nabucodonosor ti Babilonia. (Ge 12:15; Jer 38:17, 18, 22; Est 3:12) Ti maysa a panguluen ti buyot mabalin met a maawagan iti sar. (Ne 2:9) Naawagan ni Jehova iti “Prinsipe ti buyot” ken “Prinsipe dagiti prinsipe,” iti Daniel 8:11, 25. Ni Miguel nga arkanghel isu “ti dakkel a prinsipe nga agtaktakder maigapu iti annak ti ili [ni Daniel].” (Da 12:1) Nadakamat iti Daniel 10:13, 20 dagiti di makita a sairo a prinsipe a mangiturturay idi kadagiti kabilgan a turay iti lubong, ti Persia ken Grecia.​—Idiligyo ti Efe 6:12.

Ti Salmo 45, bersikulo 6 ken 7 nga inyaplikar ni apostol Pablo ken Kristo Jesus (Heb 1:8, 9), ket naglaon iti sasao a: “Kas mangsandi kadagidi ammam addanto ti annakmo, a dutokamto kas piprinsipe iti intero a daga.” (Sal 45:16) Naisurat maipapan kada Abraham, Isaac, ken Jacob, dagiti lallaki iti linia dagiti inapo ni Kristo: “Iti pammati natay amin dagitoy, nupay saanda a nagun-odan ti kaitungpalan dagiti kari, ngem nakitada ida iti adayo ket inabrasada ida.” (Heb 11:8-10, 13) Ti turay ni Kristo ramanenna ti panagturay ti nababbaba nga ar-ari ken papadi idiay langit (Apo 20:6) kasta met dagiti pannakabagi a ‘prinsipe’ ditoy daga a mangitungpal iti bilbilin ti ari. (Idiligyo ti Heb 2:5, 8.) Nalawag a ti Isaias 32:1, 2 ket paset ti Mesianiko a padto ken deskribirenna dagiti pagimbagan nga ipaay ti kasta a “piprinsipe” iti sidong ti turay ti Pagarian.​—Kitaenyo ti AGTURAY; ULO (Saad Kas Mangituray).

Ti na·ghidhʹ, kaipapananna ti “panguluen,” ket nayaplikar kada Saul ken David iti pannakaitudingda kas ar-ari ti Israel ken nayaplikar met ken Ezekias kas ari ti Juda, a pagrebbenganda nga ipastoran ti ili ni Jehova. (1Sm 9:16; 25:30; 2Sm 5:2; 2Ar 20:5) Pinili ni Jehova ti tribu ni Juda nga agbalin a panguluen ti 12 a tribu ti Israel, ket nagtaud iti Juda ti naarian a dinastia ni David.​—1Cr 28:4; Ge 49:10; Uk 1:2.

Natukoy ni Jesus kas “Mesias a Panguluen” ken “maysa a panguluen ken komandante kadagiti nasional a bunggoy,” iti Daniel 9:25 ken Isaias 55:4. Imbalakadna kadagiti adalanna: “Saankayo met a maawagan iti ‘papanguluen,’ ta ti Panguluenyo [ka·the·ge·tesʹ] ket maymaysa, ni Kristo.” (Mt 23:10) No maipapan iti kongregasion Kristiano, ni laeng Jesu-Kristo ti rumbeng a mangikut iti titulo a “Panguluen,” ta awan imperpekto a tao a panguluen dagiti pudno a Kristiano; ni Kristo ti sursurotenda. Nupay adda dagidiay ‘mangidaulo’ iti panagserbi iti Dios, awan tituloda a “panguluen” ken saanda met a maawagan iti kasta, ket rumbeng a suroten dagiti ulidanda no laeng tultuladenda ni Kristo.​—1Co 11:1; Heb 13:7.

Ti na·siʼʹ ket impatarus dagiti managipatarus iti Biblia kas “prinsipe,” “panguluen,” wenno “agturay.” Iti Baro a Lubong a Patarus, daytoy a sao ket naipatarus kas “panguluen,” a tumukoy iti maysa a pagtatawidan a saad a panangituray, kas iti pannakaulo ti maysa a tribu wenno “balay ti amma.” Naawagan “papanguluen” dagiti pannakaulo ti 12 a “balay ti amma” wenno tribu ti Israel. (Nu 1:16; Jos 22:14) Nagaplikar met daytoy a termino kadagiti pannakaulo ti 12 a puli a nagtaud ken Ismael. (Ge 17:20; 25:16) Naaramat daytoy a titulo maipaay iti ar-ari a da Solomon ken Zedekias kas agtuturay. (1Ar 11:34; Eze 21:25) Ti kauneg ti panagraem dagiti Heteo maipaay ken Abraham ket nalabit ipasimudaag ti panangawagda kenkuana iti “panguluen ti Dios,” wenno mannakabalin a panguluen.​—Ge 23:6, Rbi8 ftn.

Idi kaaldawan ni Moises, dagiti panguluen ti nangidaulo iti panagdaydayaw iti Dios ken nagakemda kas pannakabagi dagiti umili iti sanguanan ni Moises, dagiti papadi, ken ni Jehova. Nangpili ni Moises iti maysa a panguluen manipud iti tunggal tribu (malaksid ti tribu ni Levi) tapno agsimisim iti Naikari a Daga. Dakkel ti epekto kadagiti umili ti dakes a damag nga impaay ti sangapulo a di matalek a managsimisim. (Nu 13:2-16, 25-33) Dua gasut ket limapulo a panguluen iti annak ti Israel ti karaman idi iti panagalsa nga indauluan ni Kore tapno maadda kadakuada ti kinapadi ti balay ni Aaron. (Nu 16:2, 10, 17, 35) Nakipaset dagiti panguluen iti pannakitulag ti Israel kadagiti Gabaonita. (Jos 9:15, 18) Kalpasan nga indauluan ni Josue ti iseserrek ti Israel iti daga ti Canaan ken idi naparukmana dagiti nasion sadiay, naaddaan dagiti panguluen iti napateg nga akem iti pannakabingbingay ti daga. (Nu 34:18; Jos 14:1) Ni Eleazar nga anak ni Aaron ket nadutokan kas panguluen dagiti pannakaulo ti “balbalay ti amma” iti tribu ni Levi, iti kasta nagbalin a “panguluen ti papanguluen.” (Nu 3:32) Ni Ari Solomon inayabanna a sangsangkamaysa idiay Jerusalem dagiti amin a panguluen dagiti tribu idi impaipanna ti lakasa ti tulag iti kaibangbangon a templo.​—1Ar 8:1.

Rumbeng idi a mangipakita dagiti Israelita iti umiso a panagraem iti maysa a panguluen, a saanda a pulos mangisawang kenkuana iti nagubsang a sasao. (Ex 22:28) Idi maus-usig ni apostol Pablo iti saklang ti Sanhedrin, ti nangato a padi a ni Ananias imbilinna kadagidiay sitatakder iti sibay ni Pablo a timamenda ti ngiwatna. Idin kinuna kenkuana ni Pablo: “Kabilennakanto ti Dios, sika a pader a napapuraw,” a saanna nga ammo a ti nangato a padi ti kasasaona. Idi naipakaammo kenkuana daytoy, kinunana: “Kakabsat, diak ammo nga isu ket nangato a padi. Ta adda a naisurat, ‘Dika agsao ti makadangran iti agturay iti ilim.’”​—Ara 23:1-5.

Nupay rumbeng a pagraeman dagiti panguluen, rumbeng met a pagtulnoganda ti linteg ti Dios. No agbasolda maikaniwas iti Linteg, nakalikaguman a tungpalenda dagiti alagaden a nailanad iti dayta mainaig kadagiti kasta a basol. Gapu iti annongenda ken ti epekto ti kababalin, ulidan, ken impluensiada iti sabali a tattao, naiduma ti idatagda nga indibidual a “daton gapu iti basol” maipaay iti di inggagara a panagsalungasingda iti maysa a bilin ti Dios. Naikalikagum iti nangato a padi a mangidaton iti urbon a toro, ket mangidaton met ti panguluen iti kalakian nga urbon a kalding, ngem ti asinoman nga umili, mabalin a mangidaton iti kabaian a kalding wenno kabaian a kordero.​—Le 4:3, 22, 23, 27, 28, 32.

Sirmata ni Ezequiel. Iti padto iti Ezequiel kapitulo 44 agingga iti 48, dinakamat ni Ezequiel ti maysa a “panguluen.” Iti dayta a sirmata, deskribirenna ti maysa a benneg ti daga nga aglayon manipud makindaya a beddeng ti Karayan Jordan ken Natay a Baybay agingga iti Makinlaud a Baybay, wenno Baybay Mediteraneo. Iti amianan ken abagatan dayta a daga, naipaundoy met dagiti dagdaga a naituding kadagiti tribu ti Israel. Iti las-ud dayta a benneg ti daga, adda maysa a disso a 25,000 a kasiko (13 km; 8 mi) kuadrado a naawagan kas intero a kontribusion. Nabingay dayta iti tallo a benneg: Ti makin-amianan a benneg naituding kadagiti saan a papadi a Levita, ti makintengnga a benneg isu ti ayan ti santuario ni Jehova, ket ti makin-abagatan unay a benneg isu ti ayan ti siudad. (Kitaenyo ti KASIKO; NASANTUAN A KONTRIBUSION.) Nabatad a ti agturay iti gobierno ti siudad ket isu “ti panguluen.”

Makapainteres ta iti sirmata, ti siudad naisina iti templo, wenno santuario. Mainayon pay, “ti panguluen” ket saan a padi, yantangay dagiti papadi ti nangidaton iti ‘sibubukel a datonna a mapuoran ken dagiti sakripisiona a pakikaykaysa.’ (Eze 46:2) Gapuna, iti kaitungpalan ti sirmata ni Ezequiel, ti siudad nabatad a saanna nga iladawan ti nailangitan a gobierno ni Jesu-Kristo ken ti kakaduana nga ar-ari ken papadi. Imbes ketdi, agparang nga iladawanna ti maysa a naindagaan ken makitkita a sentro ti panagturay nga iwanwanwan ti nailangitan a Pagarian. Gapuna, “ti panguluen” itakderanna dagiti indibidual a nadutokan kas makitkita a pannakabagi a ‘piprinsipe’ ti nailangitan a gobierno.​—Sal 45:16; Isa 32:1, 2.