Tulonganyo ti Tin-edyeryo a Rumang-ay

1, 2. Ania dagiti karit ken rag-o nga iyeg ti tawtawen ti kinatin-edyer?

NAIDUMA unay ti kaadda ti tin-edyer iti balay iti kaadda ti ubing nga agtawen iti lima wenno uray sangapulo. Mangyeg ti tawtawen ti kinatin-edyer kadagiti karit ken parikut, ngem mabalin a makaparagsak ken makagunggona met dagitoy. Ipakita dagiti pagwadan a kas kada Jose, David, Josias, ken Timoteo a mabalin dagiti agtutubo ti agtignay a simamanakem ken maaddaan iti nasayaat a relasion ken Jehova. (Genesis 37:2-11; 1 Samuel 16:11-13; 2 Ar-ari 22:3-7; Aramid 16:1, 2) Adu a tin-edyer ita ti makapaneknek iti dayta. Mabalin nga am-ammoyo ti dadduma kadakuada.

² Nupay kasta, para iti dadduma, nariribuk ti tawtawen ti kinatin-edyer. Adda dagiti kanito a naragsak dagiti agtutubo ken adda dagiti kanito a nalidayda. Mabalin nga agtarigagay dagiti tin-edyer a lallaki ken babbai iti dakdakkel a wayawaya, ket mabalin a gumurada no paritan ida dagiti dadakkelda. Ngem, kurang pay iti padas dagita nga agtutubo ket kasapulanda ti pannarabay dagiti naayat, naanus a dadakkelda. Wen, mabalin a makaparagsak ti tawtawen ti kinatin-edyer, ngem mabalin a makariribuk met​—agpadpada kadagiti nagannak ken kadagiti tin-edyer. Kasano a matulongan dagiti agtutubo kabayatan dagitoy a tawen?

3. Iti ania a wagas a maipaayan dagiti nagannak dagiti bumabbaro ken bumabbalasang nga annakda iti nasayaat a gundaway iti biag?

³ Ipaayan dagiti nagannak a mangipangpangag iti pammagbaga ti Biblia dagiti bumabbaro ken bumabbalasang nga annakda iti kasayaatan a gundaway aginggat’ mabalin a mangsaranget a sibaballigi kadagiti pakasuotan tapno agbalinda a responsable a nataengan. Iti amin a daga ken iti amin a panawen, nagballigi dagiti nagannak ken agtutubo a sangsangkatunos a nangyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia.​—Salmo 119:1.

NAPUDNO KEN NAWAYA A KOMUNIKASION

4. Apay a nangnangruna a napateg ti kompidensial a panagsasarita iti tawtawen ti kinatin-edyer?

⁴ Kuna ti Biblia: “Mapaay dagiti plano no awan ti kompidensial a panagsasarita.” (Proverbio 15:22) No kasapulan ti kompidensial a panagsasarita idi ubbing pay dagiti annak, nangnangruna a nasken dayta iti tawtawen ti kinatin-edyer​—a mabalin nga ad-adu ti panawen dagiti agtutubo iti denna dagiti gagayyemda idiay eskuelaan wenno iti dadduma pay a kakaduada ngem iti pagtaengan. No awan ti kompidensial a panagsasarita​—awan napudno ken nawaya a komunikasion iti nagbaetan dagiti annak ken nagannak​—mabalin a ganggannaetto laengen dagiti tin-edyer iti pagtaengan. Isu a kasano a mapagtalinaed a nawaya ti komunikasion?

5. Kasanot’ rebbeng a panangmatmat dagiti tin-edyer iti pannakisarita kadagiti dadakkelda?

⁵ Masapul nga agpada nga aramiden dagiti tin-edyer ken nagannak ti pasetda iti daytoy. Pudno, mabalin a narigrigat kadagiti agtutubo ti makisarita kadagiti dadakkelda ngem idi ubbingda pay. Nupay kasta, laglagipenyo nga “adinoman ti awanan iti nainsiriban a panangidalan, ti umili matuang; ngem iti kaadu dagiti mamalbalakad adda pannakaisalakan.” (Proverbio 11:14) Agaplikar dagitoy a sao iti amin, agpadpada kadagiti agtutubo ken nataengan. Maawatan dagiti agtutubo a mangbigbig iti daytoy a kasapulanda pay ti nainsiriban a panangidalan, tangay narikrikut ngem idi dagiti karit a pakaipasanguanda. Rebbeng a bigbigenda a maikari unay dagiti manamati a dadakkelda kas mamalbalakad agsipud ta ad-adu ti padasda iti biag ken napaneknekanen ti naayat a pannakaseknanda iti panaglabas ti adu a tawen. Gapuna, iti daytoy a tukad iti biagda, saan a tallikudan dagiti manakem nga agtutubo dagiti dadakkelda.

6. Ania a kababalin ti ipakita dagiti masirib ken naayat a nagannak no maipapan iti pannakisarita kadagiti tin-edyerda?

⁶ Ti nawaya a komunikasion kaipapananna nga ikagumaan ti naganak a kanayon a madadaan no marikna ti agtutubo a kasapulanna ti makisarita. No maysaka nga ama wenno ina, siguraduem a madadaanka a makisarita. Mabalin a saan a nalaka daytoy. Kuna ti Biblia nga adda “panawen ti panagulimek ken panawen ti panagsao.” (Eclesiastes 3:7) No marikna ti tin-edyer nga anakmo a tiempona tapno agsao, mabalin a tiempona tapno agulimekka. Mabalin nga inlasinmo dayta a tiempo para iti personal a panagadal, panagpalpaliwa, wenno panagtrabaho iti aglawlaw ti balay. Ngem, no kayat ti anakmo ti makisarita kenka, mabalinmo a baliwan dagiti planom ket dumngegka. Ta no saan, mabalin a dinanto ulitenen. Laglagipem ti ulidan ni Jesus. Naminsan, aginana koman. Ngem idi agsangpet dagiti tao, intantanna ti naginana ket insurona ida. (Marcos 6:30-34) Ammo ti kaaduan nga agtutubo nga adut’ pakakumikoman dagiti dadakkelda, ngem kasapulanda ti pammatalged nga adda dagiti dadakkelda no kasapulanda ida. Gapuna, madadaan ken mannakaawatkay koma.

7. Aniat’ nasken a liklikan dagiti nagannak?

⁷ Lagipenyo ti tiempo idi dakayo ti tin-edyer, ket mantenerenyo ti kinaparatoyo! Nasken a tagiragsaken dagiti nagannak ti kaadda dagiti annak iti dennada. No adda wayada, kasanot’ panangusar dagiti nagannak iti dayta? No kanayon a kayatda nga usaren ti wayada nga agaramid kadagiti banag a di mairaman ti pamiliada, nalaka a makadlaw dagiti tin-edyer nga annakda. No ipapan dagiti agtutubo nga ad-adda nga ipatpateg ida dagiti gagayyemda idiay eskuelaan ngem dagiti dadakkelda, nalabit nga agproblemada.

NO ANIA TI ISURO

8. Kasano a maipasagepsep kadagiti annak ti panangipateg iti kinamapagpiaran, kinagaget, ken umiso a kababalin?

⁸ No saan pay a naitukit dagiti nagannak iti annakda ti panangipateg iti kinamapagpiaran ken kinagaget, rebbeng nga aramidenda dayta iti tawtawen ti kinatin-edyer. (1 Tesalonica 4:11; 2 Tesalonica 3:10) Nasken met a siguraduenda a naimpusuan a patien dagiti annakda ti kinapateg ti natakneng ken nadalus a panagbiag. (Proverbio 20:11) Adut’ maisuro dagiti nagannak kadagitoy a banag babaen ti ulidan. No kasano a mabalin a ‘magun-od [dagiti di manamati nga assawa a lallaki] nga awan ti sao babaen ti kababalin dagiti assawada a babbai,’ kasta met a makasursuro dagiti tin-edyer kadagiti umiso a prinsipio babaen ti kababalin dagiti dadakkelda. (1 Pedro 3:1) Kaskasdi, saan nga umdas ti ulidan, ta maidayday met dagiti annak iti adu a dakes nga ulidan ken naruay a makaallukoy a propaganda iti ruar ti pagtaengan. Gapuna, nasken nga ammuen dagiti maseknan a nagannak ti kapanunotan dagiti tin-edyer nga annakda maipapan kadagiti makitkita ken mangmangngegda, ket kiddawen daytoy ti nabagas a panagsasarita.​—Proverbio 20:5.

9, 10. Apay a rebbeng a siguraduen dagiti nagannak nga isuro dagiti annakda maipapan kadagiti seksual a banag, ken kasanoda a maaramid daytoy?

⁹ Nangnangruna a pudno daytoy no maipapan kadagiti seksual a banag. Dakayo a nagannak, mabainkay aya a makisarita kadagiti annakyo maipapan iti sekso? Uray no mabainkayo, ikagumaanyo nga aramiden dayta, ta sigurado a masursuronto met laeng dagiti annakyo ti maipapan iti dayta iti sabali a tao. No saanyo ida nga isuro, asino ti makaammo no ballikug nga impormasion ti masursuroda? Iti Biblia, saan a bimdeng ni Jehova a nangdakamat kadagiti seksual a banag, ket saan met koma a bumdeng dagiti nagannak.​—Proverbio 4:1-4; 5:1-21.

¹⁰ Yaman pay, naglaon ti Biblia iti nabatad a pannursuro maipanggep iti seksual a kababalin, ket adu a makatulong nga impormasion ti impablaak ti Watchtower Society a mangipakpakita nga agaplikar pay daytoy a pannursuro iti moderno a lubong. Apay a diyo aramaten daytoy a tulong? Kas pagarigan, apay a diyo irepaso iti baro wenno balasangyo ti seksion a “Ti Sekso ken Dagiti Moral” iti libro a Dagiti Saludsod nga Iyimtuod ti Agtutubo​—Dagiti Sungbat nga Epektibo? Mabalin a maragsakan ken masdaawkayto iti resultana.

11. Ania ti kasayaatan a pamay-an a maisuro dagiti nagannak ti annakda no kasanot’ agserbi ken Jehova?

¹¹ Ania ti kapatgan a banag a rebbeng a pagsasaritaan dagiti nagannak ken annak? Dinakamat ni apostol Pablo idi insuratna: “Itultuloyyo a padakkelen [dagiti annakyo] iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.” (Efeso 6:4) Nasken nga itultuloy dagiti annak ti agsursuro maipapan ken Jehova. Nangnangruna a nasken a sursuruenda nga ayaten, ket rebbeng a tarigagayanda ti agserbi kenkuana. Iti daytoy, adu met ti masursuroda babaen ti ulidan. No makita dagiti agtutubo nga ay-ayaten dagiti dadakkelda ti Dios ‘iti amin a pusoda ken iti amin a kararuada ken iti amin a panunotda’ ken mangpatpataud daytoy kadagiti nasayaat a bunga iti biag dagiti dadakkelda, mabalin a maimpluensiaanda a mangaramid met iti kasta. (Mateo 22:37) Kasta met, no makita dagiti agtutubo a natimbeng ti panangmatmat dagiti dadakkelda kadagiti material a banag, nga iyun-unada ti Pagarian ti Dios, matulonganda met a maaddaan iti umasping a panagpampanunot.​—Eclesiastes 7:12; Mateo 6:31-33.

12, 13. Ania dagiti punto a rebbeng a laglagipen tapno naballigi ti panagadal ti pamilia?

¹² Dakkel ti maitulong ti linawas a sangapamiliaan a panagadal iti Biblia iti panangipasagepsep kadagiti naespirituan a sursuro kadagiti agtutubo. (Salmo 119:33, 34; Proverbio 4:20-23) Nagpateg ti kaadda ti kasta a regular a panagadal. (Salmo 1:1-3) Rebbeng a bigbigen dagiti nagannak ken annak a masapul a mayun-una ti panagadal ti pamilia, saan ket a dagiti dadduma a banag. Maysa pay, nasken ti umiso a kababalin tapno epektibo ti panagadal ti pamilia. Kinuna ti maysa nga ama: “Ti sekreto isu ti panangiparegta ti mangidadaulo iti komportable ngem nadayaw a kababalin bayat ti panagadal ti pamilia​—impormal ngem saan nga inaangaw. Mabalin a saan a kanayon a nalaka a ragpaten ti umiso a kinatimbeng, ket masansan a kasapulan a balbaliwan dagiti ubbing ti kababalinda. No saan a naannayas dagiti bambanag iti damo wenno iti maikadua a gundaway, aganuskayo ket mangnamnamakayo iti sumaruno a gundaway.” Kinuna daytoy met laeng nga ama nga iti kararagna sakbay ti panagadalda, espesipiko a dumawat iti tulong ni Jehova tapno maaddaan ti amin a nairaman iti umiso a panangmatmat.​—Salmo 119:66.

¹³ Rebbengen dagiti manamati a nagannak nga idaulo ti panagadal ti pamilia. Pudno, mabalin a saan a nasigo a mangisuro ti dadduma a nagannak, ket mabalin a narigat ti panangibirokda kadagiti pamay-an tapno makapainteres ti panagadal ti pamilia. Nupay kasta, no ay-ayatenyo dagiti tin-edyeryo “iti aramid ken kinapudno,” tarigagayanyo a tulongan ida a sipapakumbaba ken sipapasnek a rumang-ay iti naespirituan. (1 Juan 3:18) Mabalin nga agreklamoda sagpaminsan, ngem nalabit mariknada ti napasnek a pannakaseknanyo iti pagimbaganda.

14. Kasano a mayaplikar ti Deuteronomio 11:18, 19 iti panangisuro kadagiti naespirituan a banag kadagiti tin-edyer?

¹⁴ Saan laeng nga iti panagadal ti pamilia a maisuro dagiti napapateg a naespirituan a banag. Malagipyo kadi ti bilin ni Jehova kadagiti nagannak? Kinunana: “Ipasnekyonto dagitoy a saok kadagita pusoyo ken kararuayo ket ibedbedyonto ida a kas maysa a tandaan ita imayo, ket isudanto ti pannakabedbed ti baet dagiti matayo. Isuroyonto met dagitoy kadagiti annakyo, a dagitoy ti sasawenyo kadakuada no agtugawkayo iti balayyo ken no magmagnakayo iti dalan ken no agiddakayo ken no bumangonkayo.” (Deuteronomio 11:18, 19; kitaenyo met ti Deuteronomio 6:6, 7.) Di kayat a sawen daytoy a kanayon a sermonan dagiti nagannak ti annakda. Ngem nasken a kanayon a naalibtak ti naayat nga ulo ti pamilia kadagiti gundaway a mangparang-ay iti naespirituan a kasasaad ti pamiliana.

DISIPLINA KEN PANAGRAEM

15, 16. (a) Ania ti disiplina? (b) Siasino ti addaan pagrebbengan a mangdisiplina, ken siasino ti addaan pagrebbengan a mangsierto a maipangag dayta?

¹⁵ Ti disiplina ket panangisuro a mangkorehir, ken iramanna ti komunikasion. Panangkorehir, imbes a panangdusa, ti ad-adda nga ipasimudaag ti disiplina​—nupay mabalin a nasken ti panangdusa. Kasapulan dagiti annakyo ti disiplina idi babassitda pay, ngem ita ta tin-edyerdan, kasapulanda pay laeng dayta, nalabit ad-adda pay. Ammo dagiti masirib a tin-edyer a pudno daytoy.

¹⁶ Kuna ti Biblia: “Umsien ti maag ti disiplina ni amana, ngem manakem ti mangipateg iti pannubngar.” (Proverbio 15:5) Adut’ maadaltayo iti daytoy a kasuratan. Ipasimudaagna a maipaay ti disiplina. Saan a ‘maipateg [ti tin-edyer] ti pannubngar’ no saan a maipaay. Impabaklay ni Jehova kadagiti nagannak, nangruna iti ama, ti pagrebbengan a mangdisiplina. Nupay kasta, rebbeng nga ipangag ti tin-edyer dayta a disiplina. Ad-adut’ masursurona ken basbassit ti biddut a maaramidna no ipangagna ti nainsiriban a disiplina ti ama wenno inana. (Proverbio 1:8) Kuna ti Biblia: “Daydiay di mangitaltalek iti disiplina dumteng iti kinapanglaw ken bain, ngem mapadayawan daydiay mangikankano iti pannubngar.”​—Proverbio 13:18.

17. Ania a kinatimbeng ti nasken a ragpaten dagiti nagannak no mangdisiplinada?

¹⁷ Iti panangdisiplina kadagiti tin-edyer, nasken a natimbeng dagiti nagannak. Saanda koma a nainget unay tapno di marurod dagiti annakda, a nalabit madadael pay ketdi ti panagtalek dagiti annakda iti bagida. (Colosas 3:21) Ngem saan a kayat dagiti nagannak ti agbalin a napanuynoy unay tapno di mapaidaman dagiti agtutuboda iti kasapulan a pannakasanay. Mabalin a dakes ti ibunga ti kasta a panangpanuynoy. Kuna ti Proverbio 29:17: “Tubngarem ti anakmo ket itdennanto kenka ti inaná ken itdennanto ti rag-o ita kararuam.” Nupay kasta, kuna ti bersikulo 21: “Ti mangpanuynoy iti adipenna manipud kinaubingna, agbalinto nga awanan panagyaman iti kamaudiananna.” Nupay maipapan iti adipen ti sasawen daytoy a bersikulo, agaplikar dayta iti siasinoman nga agtutubo iti sangakabbalayan.

18. Pammaneknek iti ania ti disiplina, ket aniat’ maliklikan no di agbaliwbaliw ti panangdisiplina dagiti nagannak?

¹⁸ Kinapudnona, maysa a pammaneknek ti ayat dagiti nagannak iti anakda ti umno a disiplina. (Hebreo 12:6, 11) No maysaka nga ama wenno ina, ammom a narigat a manteneren ti di agbaliwbaliw, natimbeng a disiplina. Maipuon iti kappia, mabalin a kasla nalaklaka a palugodan ti nasubeg a tin-edyer nga agaramid iti kaykayatna. Nupay kasta, iti kamaudiananna, agapitto dagiti napanuynoy a nagannak iti sangakabbalayan a di maiturong.​—Proverbio 29:15; Galacia 6:9.

TRABAHO KEN AY-AYAM

19, 20. Kasano a makapagtignay a nainsiriban dagiti nagannak no maipanggep iti panaglinglingay dagiti tin-edyerda?

¹⁹ Iti napalpalabas a panawen kadawyan a mainanama a tumulong dagiti ubbing kadagiti trabaho iti pagtaengan wenno iti talon. Kadagitoy a tiempo adu dagiti tin-edyer nga awan ar-aramidenna. Tapno adda maaramidda, mangipapaay ti lubong ti komersio iti aglaplapusanan a paglinglingayan a pagpalabasan iti tiempo. Inayonyo iti daytoy ti kinapudno a di unay ikankano ti lubong dagiti pagalagadan ti Biblia iti moralidad, ket mabalin a dakesto ti pagbanaganna.

²⁰ Gapuna, pagtalinaeden dagiti masirib a nagannak ti kalinteganda a mangaramid iti pinal a pangngeddeng maipapan iti panaglinglingay. Nupay kasta, diyo liplipatan nga agmatmataengan ti tin-edyer. Tunggal tawen, mabalin a namnamaenna a matrato a kas nataengan. No kasta, nainsiriban nga ikkan dagiti nagannak iti dakdakkel a wayawaya nga agpili iti paglinglingayan ti tin-edyer bayat nga agmatmataengan​—no la ket ta iyanninaw dagiti pilina ti irarang-ayna iti naespirituan a kinanataengan. No dadduma, mabalin a di nainsiriban ti panagpili ti tin-edyer iti musika, kakadua, ken dadduma pay. No mapasamak daytoy, rebbeng a pagsaritaanyo dayta iti anakyo tapno nasaysayaatto ti panagpilina iti masanguanan.

21. Kasano a ti panagbalin a natimbeng iti kaadu ti panawen a mausar iti panaglinglingay masalaknibanna ti agtutubo?

²¹ Kasanot’ kaadu ti panawen a rebbeng nga usaren iti panaglinglingay? Iti dadduma a daga maipappapati kadagiti tin-edyer nga adda karbenganda iti awan sardayna a panaglinglingay. Gapuna, mabalin nga agkara-“good time” ti agtutubo. Adda kadagiti nagannak a mangisuro a rumbeng met a mausar ti panawen iti dadduma a banag, kas iti pamilia, personal a panagadal, pannakilangen kadagiti tattao a nataengan iti naespirituan, kadagiti Nakristianuan a gimong, ken trabaho iti uneg ti balay. Daytoy ti manglapped kadagiti “ragragsak daytoy a biag” a mangleppes iti Sao ti Dios.​—Lucas 8:11-15.

22. Rebbeng a matimbeng iti ania ti panaglinglingay iti biag ti tin-edyer?

²² Kinuna ni Ari Solomon: “Naammuak nga awan aniaman a naim-imbag a maipaay kadakuada ngem ti panagrag-o ken panagaramidda iti naimbag iti bayat ti panagbiagda; ken kasta met a tunggal tao mangan koma ken uminum ken agrag-o iti kinaimbag ti amin a pagbannoganna. Sagut ti Dios daytoy.” (Eclesiastes 3:12, 13) Wen, paset ti natimbeng a panagbiag ti panagrag-o. Ngem kasta met ti kinagaget. Adu a tin-edyer ita ti di makasursuro iti pannakapnek nga itden ti kinagaget wenno iti panagraem iti bagi nga itden ti panangsango ken panangrisut iti parikut. Saan a maipapaayan ti dadduma iti gundaway a makasursuro iti paglaingan wenno trabaho a pangsuportardanto iti bagbagida iti kamaudiananna. Pudno a maysa daytoy a karit kadagiti nagannak. Siguraduenyo aya nga addaan ti agtutuboyo iti kakasta a gundaway? No agballigikayo a mangisuro iti tin-edyeryo a mangipateg ken mangtagiragsak pay ketdi iti kinagaget, mapatanornanto ti umiso a kababalin nga agpaayto iti pagimbaganna iti unos ti panagbiagna.

MANIPUD KINATIN-EDYER AGINGGA ITI KINANATAENGAN

23. Kasano a maparegta ti nagannak dagiti tin-edyer nga annakda?

²³ Uray no adda dagiti problemayo iti tin-edyer nga anakyo, pudno latta ti kasuratan a: “Ti ayat saan a pulos aggibus.” (1 Corinto 13:8) Pulos a dikay koma mauma a mangipakita iti ayat nga awan duadua a mariknayo. Damagenyo iti bagiyo, ‘Padpadayawak aya ti tunggal anakko iti panagballigina a nangsango kadagiti parikut wenno nangparmek kadagiti tubeng? Diak aya palpalabsen dagiti gundaway a mangyebkas iti ayat ken panangapresiar kadagiti annakko, sakbay nga aglabas dagidiay a gundaway?’ Nupay mabalin nga adda dagiti di pagkikinnaawatan no maminsan, no marikna dagiti agtutubo nga ay-ayatenyo ida, mabalin a subadandanto dayta nga ayat.

24. Ania a Nainkasuratan a prinsipio ti pudno kas sapasap a pagannurotan iti panangpadakkel iti annak, ngem aniat’ rebbeng a laglagipen?

²⁴ Siempre, bayat nga agmatmataengan dagiti annak, dumteng ti panawen nga isudanton a mismo ti mangaramid kadagiti nadagsen unay a desision. Iti dadduma a kasasaad mabalin a di magustuan dagiti nagannak dagidiay a desision. Kasanon no ikeddeng ti anakda a dinan kayat ti agserbi ken Jehova a Dios? Mabalin a mapasamak daytoy. Inwaksi uray ti dadduma kadagiti mismo nga espiritu nga annak ni Jehova ti pammagbagana ket immalsada. (Genesis 6:2; Judas 6) Saan a kompiuter dagiti annak, a mabalin nga iprograma tapno agtignayda iti wagas a kayattayo. Parparsuada nga addaan wayawaya nga agpili, a manungsungbat ken Jehova kadagiti desision nga aramidenda. Kaskasdi, pudno ti Proverbio 22:6 kas sapasap a pagannurotan: “Iruammo ti ubing iti dalan a rebbengna a papanan; ket uray intono lakayen saannanto a pagpanawan.”

25. Ania ti kasayaatan a pamay-an a maipakita dagiti nagannak ti panagyaman ken Jehova iti pribilehioda a mangpadakkel iti anak?

²⁵ Ngarud, ipakitayo kadagiti annakyo ti aglaplapusanan nga ayat. Ikagumaanyo a suroten dagiti prinsipio ti Biblia iti panangpadakkel kadakuada. Mangituyangkayo iti nasayaat nga ulidan iti nadiosan a kababalin. Iti kasta maipaayyo kadagiti annakyo ti kasayaatan a gundaway a rumang-ay tapno agbalindanto a responsable, managbuteng-Dios a nataengan. Daytoy ti kasayaatan a wagas a maipakita dagiti nagannak ti panagyamanda ken Jehova iti pribilehio a mangpadakkel iti anak.