Agimtuod dagiti Agtutubo . . .
Di Aya Makadangran ti Rabrabak?
ANGAW laeng dayta. Dagiti lallaki a makimbiang iti dayta kasta unay ti panagkatawada. Pinagsisilpoda dagiti sumagmamano a drum ti krudo, nangikabilda kadagiti payakna iti maysa a pungto, ket pinintaanda ti isuamin iti puraw. Iti sikiganna adda dagiti letra a “C.C.C.P.”—ti Cyrillic-alphabet a maipaay iti Union Soviet. Inkabilda dayta iti asideg ti balay ti maysa a lalaki a managan Ted. Iti sumaganad nga agsapa, iti pannakakigtot, inawaganna ti polis, nga impadamagna a ti misil ti Soviet nagdisso iti asideg ti pagtaenganna. Ngem idi a madanagan a makisarsarita iti maysa nga opisial a simmangpet a mangimbestigar, saan a nasayaat ti nagbanagan ti angaw. Naawanan ti puot ni Ted ket naospital a napeggad ti kasasaadna.
Pudno, saan nga amin a rabrabak ket mangikabil iti maysa a tao iti ospital, ngem panunotenyo laengen no ania ti riknayo no dakayo ti makimbiang iti kasta a pasamak—gapu laeng ta kayatyo ti bassit a pakaragsakan. Ti rabrabak nalataken kadagiti adu nga agtutubo, a kaaduanna makitada nga awan pagdaksanna kadakuada ken ibilangda ida a pakaragsakan. Ngem pudno kadi a kasta?
“Kasla Lunatiko”
Ti libro ti Biblia a Proverbio naisurat a “mangted iti kinamanakem kadagiti nanengneng, iti bumaro pannakaammo ken kinaannad.” (Proverbio 1:1-4) Dagiti nainsiriban a sasaona iramanna daytoy a sasao a mangtaming kadagiti rabrabak: “Kas itay mauyong nga agipuruak iti aluten, pampana, ken patay, kasta ti tao a mangallilaw iti kaarrubana, ket kunana: ‘Saanak aya nga agrabrabak?’” (Proverbio 26:18, 19) Ti sao a “mauyong” tuktukoyenna ti maysa nga agmauyong. “Kasla lunatiko” ti mabasa iti A New Translation of the Bible ni James Moffatt.
Panunotenyo laengen ti pannakadadael iti biag ken sanikua nga impaay ti agmauyong a tao a mangpampana—a dadduma kadagitoy ti addaan pay kadagiti umap-apuy a murdong ti panana! “Ti agmauyong” mabalin a dina maawatan a naimbag ti kinaserioso dagiti tigtignayna. Isut’ awan nasimbeng a panagpanunot. Kasta met, dagidiay a ‘mangallilaw’ kadagiti dadduma mabalin a saanda met a panggep ti mangdangran. Daytoy, nupay kasta, ket saan a mangliwliwa kadagidiay a nadangran dagiti manangrabak iti pisikal man wenno iti emosional. Apay, ngarud, a dadduma ti mangrabrabak kadagiti sabsabali?
Ti proverbio intedna kas pambar ti, “Saanak aya nga agrabrabak?” Gapuna, dayta ti gagangay a maaramid gapu iti rabrabak, tapno maikkat ti panagaburido, wenno tapno magun-odan ti atension dagiti dadduma. Kasta met, sigun iti libro a Childstress! ni Mary Susan Miller, ti rabrabak ket nailista a maysa kadagiti “Depensa a Mapanunot” nga usaren ti dadduma nga ubbing ken nataengan a pangsumbra iti pakarigatan. Kaskasdi dadduma ti mangrabrabak kas panangibales iti panagbalinda a biktima iti panangrabak ti maysa a tao. Siempre, babaen iti panangitultuloy iti siklo ti kinamaag, ti agtutubo ti basta mangipatas iti bagina iti nanggargari iti dayta. Ti nasirib a tignay isu ti panagkedked a mangrabrabak.
No Kasano ti Panangisardeng
Imtuodenyo ti bagiyo met laeng: “Kayatko kadi a kasta ti aramiden ti maysa a tao kaniak?” Kinuna ni Jesus: “Amin dagiti bambanag a kayatyonto a dagiti tattao aramidenda koma kadakayo, kasta met ti aramidenyo kadakuada.” (Mateo 7:12) Iparegta ti Biblia ti pannakipagrikna ken panangngaasi, ket upayenna ti panangibales iti dakes iti dakes. (1 Pedro 3:8, 9) Ti panangsukay kadagiti kakasta a naasi a kualidad saannakay laeng a lapdan a mangrabrabak kadagiti sabsabali no ket agbalinkayo nga ipatpateg dagiti sabsabali. Ti manangrabak mabalin a mangpakatawa, ngem magun-odyo dagiti gagayyem.
Kasta met, masapul a siputanyo ti kita ti tao a pakilangenanyo. “Saanak a nagtugaw iti gimong dagidiay a nagrabrabak,” kuna ni mammadto a Jeremias. (Jeremias 15:17) Nalaka laeng ti maimpluensiaan kadagiti kakadua. Liklikanyo dagidiay a mabigbigbig a kas manangrabrabak.
“Kayatko nga awatendak dagiti ubbing a kakuyogko idiay eskuelaan, tapno makipagragsakak a kaduada,” inamin ni Debbie bayat ti panangpampanunotna iti napnot’ riribuk a biagna kas maysa a tin-edyer. Inlawlawagna no apay nga isut’ nagaramid kadagiti minamaag a bambanag: “Agsipud ta daytat’ makaparagsak. Ti isuamin masapul a makaparagsak. Diak pinampanunotno no kasano a daytoy apektaranna ti masanguanan wenno iti maysa nga aldaw malagipkonto ti nalikudak ket mapanunotko dagiti pannakadangran nga impaayna.” Ti kasta a kanayon a panagpakpakatawa pudno a di nangparagsak kenkuana. Kas kinuna iti Proverbio 14:13: “Uray iti panagkatawa ti puso agladingit.” Kamaudiananna nakitana ti kinamaag iti pamay-an ti panagbiagna ket inkeddengna ti agbiag a maitunos kadagiti prinsipio iti Biblia. Ti pudno a kinaragsak nga adda itan kenkuana natantan-ok ngem ti apagkanito a panagkatawa manipud kadagiti panangrabrabakna.
Gapuna di aya makadangran ti panangrabrabak? Ti Biblia, agraman dagiti nagadu a nakalkaldaang a kapkapadasan sumungbatda iti saan. Dikay palubosan ti kasta a panangsapul iti “ragsak” a mangisiasi kadakayo a mangibanag kadagiti nasasayaat a kalatyo iti biag. “Ti kinamaag pakaragsakan ti awanan sirib, ngem ti tao a mannakaawat lintegenna ti pannagnana.”—Proverbio 15:21, The Holy Bible in the Language of Today, ni W. F. Beck.
[Ladawan iti panid 9]
Ti manangrabak mabalin a makapakatawa, ngem sinot’ makagun-od kadagiti gagayyem?